فرح استکمن
پشت در یک مغازه بی نام و نشان در تهران، پرینترهای اچ پی (هیولت پکارد) تا سقف روی هم چیده شده اند. دسته موتورسوارها بیرون صف کشیده اند تا پرینترها را به دست مشتریان خود در پایتخت برسانند.
علیرغم ممنوعیتی که محاصره فراگیر برای شرکت اچ پی در کالیفرنیای آمریکا بوجود آورده، پرینترهای این شرکت بالاترین رقم فروش در ایران را از آنِ خود کرده اند.
فراوانی کالاهای آمریکائی در ایران، توجه مسؤولان این کشور را به بهشت امن قاچاقچیان کالا در دوبی جلب کرده که همه چیز - از آیفون گرفته تا عروسک های بارتز- را برای فروش به ایران وارد می کنند. با اینحال حجم وسیع پرینترهای اچ پی در بین کالاهای آمریکائی در ایران، از مسیر قاچاقچیان عبور نمی کند، بلکه مجموعه ای از معاملات صورت می گیرد که اچ پی را از زیر سایۀ تحریم های آمریکا دور نگهداشته است.
در سال 1997، دو سال پس از آنکه کلینتون معاملات تجاری با ایران را منع کرده بود، شرکت اچ پی یک شریک تازه تأسیس در دوبی را برای خود پیدا کرد تا محصولاتش را در خاورمیانه به فروش برساند. شرکت شریک در آن زمان ردینگتون گلف خوانده می شد و تنها صاحب سه کارمند بود. بر اساس آنچه در وب سایت ردینگتون گلف آمده و نیز گفته های راجش پندراگیری مدیر اداری این شرکت در دفتر دوبی، تنها هدف این شرکت، “فروش اچ پی به بازار ایران” بوده است.
یک کارشناس تحریم می گوید اگر مدیران اچ پی با علم به ارسال پرینترها به ایران، به توافق می رسیدند، از قانون تخطی کرده بودند. با اینحال، در بررسی شرکت های آمریکائی که محصولاتشان در ایران فروخته می شود، تا کنون برخی شرکت ها که از واسطه (طرف ثالث نظیر ردینگتون گلف) استفاده می کنند از ارزیابی های امنیتی به دور مانده اند.
رابرت کلیفتون برنز، وکیل آمریکائی در واشنگتن که در زمینه قوانین صادراتی آمریکا صاحب تخصص است، می گوید: “استفاده از یک عامل توزیع، ثابت کردن اطلاع داشتن سازنده از فروش محصولات در ایران را بسیار مشکل می سازد”.
سخنگوی شرکت اچ پی حاضر نشد بگوید پرینترهای این شرکت تا چه حد در ایران مقبولیت پیدا کرده اند. او به گفتن این جمله بسنده کرد که اچ پی “سیاست همخوانی با تمامی قوانین صادراتی ایالت متحده را در دستور کار خود دارد.“
اما آلبرت فرلینگ، مدیرعامل شاخه خاورمیانه شرکت اچ پی، در سال 1999 زمانیکه اعمال تحریم ها از جدیت امروزی برخوردار نبودند، اعلام کرده بود برآورد نرخ رشد اچ پی در ایران بالغ بر 50 درصد در سال است.
گلف نیوز به نقل از وی گزارش کرده بود: “ایران بازار بزرگی برای پرینترهای اچ پی است.” تلاش برای گفتگو با فرلینگ که اکنون شرکت اچ پی را ترک کرده، میسر نشد.
در هر حال، توانائی شرکت اچ پی در گریز از تحریم ها، تأثیر محاصره اقتصادی آمریکا علیه ایران را که در سال 1995 از سوی بیل کلینتون برای متوقف ساختن ایران از کمک به حماس و حزب الله و نیز مهار برنامه هسته ای آن کشور تدارک دیده شده بود، تحت الشعاع قرار داده است.
دولت بوش ظرف سال های اخیر به ردیابی دقیق تر شرکت هائی دست زده که راه خود را برای معامله با تهران پیدا کرده اند. در همین حال، فروش اچ پی در میان سایر شرکت های آمریکائی به طور فزاینده ای رشد می کند.
ویکتور دی کمراس که بر سیاست تحریم ایران در وزارت خارجه آمریکا نظارت داشت، می گوید: “هرچه امکان دور زدن تحریم ها برای کشورهای هدف بیشتر شود، تأثیرات و کارآئی تحریم ها کمتر خواهد بود.گ
برخی انواع پیچیده از پرینترها که به دلیل احتمال کاربردهای نظامی در فهرست سیاه وزارت خزانه داری آمریکا قرار دارند، نباید به ایران فروخته شوند، حتی اگر اینکار از طریق غیرآمریکائی ها صورت بگیرد. اما یک کارمند ردینگتون گلف که نخواست نامش فاش شود، گفت شرکت اچ پی چنین محصولات پیشرفته و حساسی را در اختیار ردینگتون گلف نمی گذارد.
آندرو دسوزا سخنگوی وزارت خزانه داری آمریکا که مسؤول کنترل تحریم هاست می گوید شرکت های آمریکائی از فروش محصولات خود به توزیع کنندگانی که “می دانند یا دلایلی موجود است” که مقصد آن ایران خواهد بود، منع شده اند.
برای مثال به گفته وی، اگر شرکت آمریکائی وارد معامله با توزیع کننده ای شود که به طور بارزی در ایران فعالیت می کند، در اینصورت آن شرکت آمریکائی به دلیل تخطی از قوانین مسؤول شناخته خواهد شد.
فشار بر شرکت های آمریکائی برای متوقف ساختن هرگونه ارتباطی با ایران از سال 2004 به ین سو شدت گرفته است. کنگره آمریکا یک کمیسیون امنیتی و مبادلاتی را بوجود آورده است که نام شرکت های تجاری را که دارای هرگونه ارتباط با ایران در شرایط “خطر سرمایه گذاری” هستند، فاش می کند.
اچ پی یک مارک شناخته شده خوب برای پرینتر در ایران است. مهدی حسینی 30 ساله و فروشنده پرینتر در میدان ونک تهران می گوید او پرینترهای اچ پی را به دلیل خوش نامی، تا دوبرابر بیشتر نسبت به سایر پرینترها می فروشد.
حسینی مانند نیمی از جمعیت ایران، جوانتر از آن است که چیز زیادی از زندگی در ایران را تا قبل از بالاگرفتن تحریم ها در سال 1995 به خاطر بیاورد. او می گوید هرگز چیزی از شرکت ردینگتون گلف نشنیده و فکر می کند تمام محصولات آمریکائی به طور غیرقاونی وارد ایران می شوند. این وضعیت، رنگ و بوی اغواکننده ای به یک چیز ممنوعه می دهد.
او گفت تأثیر واقعی تحریم ها به صورت کمبود جوهر یا کاغذ پرینتر ظاهر نمی شود، بلکه بیشتر در ذهنیت مرد تجلی پیدا می کند.
او می گوید: “اثرات روانی بودجود آمده است”، اما احتمالاً نه از نوعی که آمریکا در ذهن دارد: مشتری های ایرانی تا حدی به این دلیل جلب محصولات آمریکائی شده اند که دولت آمریکا تلاش در ممنوعیت صادرات آنها به این کشور دارد. همین باعث شده اچ پی داغ ترین بازار فروش را داشته باشد.
منبع: بوستون گلوب- 29 دسامبر