وزارت بهداشت ایران یک گام دیگر در راستای سیاست‌های حکومتی افزایش جمعیت که در چند سال اخیر رنگ و بوی جدی‌تری به خود گرفته، برداشته است. مدیرکل دفتر سلامت جمعیت، خانواده و مدارس وزارت بهداشت به تازگی اعلام کرده است که فقط ۲ استان در کشور نرخ باروری بالای ۲.۱ دارند، میانگین فاصله فرزندآوری بیش از ۵ سال است و سن ازدواج در کشور نیز بالا رفته است. به همین دلیل این وزارتخانه تصمیم گرفته تا کلینیک‌های زناشویی با حضور یک روحانی، حقوقدان و متخصصان راه‌اندازی کند. محمداسماعیل مطلق همچنین از اجرایی شدن “برنامه پیشگیری از تک فرزندی” خبر داده و گفته است: “تک فرزندی عوارض جسمی، روانی و اجتماعی دارد به همین دلیل در استان کرمان تحقیقی در این زمینه انجام شد و براساس آن کتاب آموزشی تدوین شده و به زودی به تمام دانشگاه‌ها داده می‌شود”.
وزارت بهداشت پیش‌تر به صورت رسمی اعلام کرده بود که در مورد افزایش جمعیت، تابع دستورات رهبر خواهد بود و کلیه خدمات پیشگیری از بارداری را ـ جز در مورد افراد خاص در شرایط خاص-ـ حذف کرده است. اظهارنظرها و برنامه‌های مسوولان این وزارتخانه نیز موید این بوده که افزایش جمعیت به صورت جدی در دستور کار قرار گرفته است.
تشویق به باروری و کنترل جنسیتی
” در حال حاضر میزان باروری ۸.۱ است که در برخی استان‌ها این میزان ۱.۲ شده است؛ این نرخ در ۲ استان سیستان و بلوچستان و هرمزگان مشاهده شده است اما در بعضی از استان‌ها مانند مازندران، گیلان، اراک و اصفهان همچنان کمتر از ۸.۱ است و باید آنها را به ۱.۲ برسانیم.” این را محمد اسماعیل مطلق، مدیرکل دفتر سلامت جمعیت، خانواده و مدارس وزارت بهداشت گفته و ادامه داده است: “در بررسی‌های انجام شده مشخص شد ۶۵ درصد زوجین مراجعه کننده تمایل به فرزندآوری بلافاصله پس از ازدواج داشته‌اند و ۳۵ درصد اعلام کرده‌اند در زمان مناسب خواهان فرزنداوری هستند.”
مطلق در ادامه با اشاره به اینکه در بررسی‌ها مشخص شده که طلاق در سال‌های اول و ۵ سال ابتدایی بیشتر است، گفته: “از مشکلات این طلاق‌ها مسائل زناشویی اعلام شده است. چرا که از طرفی جای مشخص و مرکزی نبود که به این زوجین آموزش داده شود، برخی‌ها به بخش خصوصی، برخی به روانپزشک و برخی به متخصص زنان مراجعه می‌کردند.”
این مقام مسئول بر همین اساس از ایجاد کلینیک‌های زناشویی در ۱۰ دانشگاه علوم پزشکی خبرداده است: “بنابراین برای ساماندهی و پیشگیری از طلاق، طرح ایجاد کلینیک‌های زناشویی را به صورت پایلوت در ۱۰0 دانشگاه علوم پزشکی آغاز کردیم، دانشگاه‌هایی مانند اصفهان، گیلان، مازندران، شیراز و البرز.”
پیگیری سیاست‌های افزایش جمعیتی در ایران وقتی جدی شد که رهبر جمهوری اسلامی به صراحت از ازدیاد جمعیت دفاع کرد و گفت: “ایران ظرفیت داشتن جمعیت ۱۵۰ میلیونی را دارد. من معتقد به کثرت جمعیتم. هر اقدام و تدبیری که می‌خواهد برای متوقف کردن رشد جمعیت انجام بگیرد، بعد از صد و پنجاه میلیون انجام بگیرد.” سیاست‌های این‌چنینی حکومت اما همواره مورد انتقاد فعالان زن بوده است، چرا که مهمترین هدف آن را به عقب راندن جامعه‌ی زنان و تعریف نقش آنها تنها به عنوان مولد فرزند می‌دانند.
پیش از این نیکزاد زنگنه، فعال حقوق زنان در ایران، مدیریت باروری زنان را یکی از بارزترین نمونه‌های سیاست‌گذاری در حوزه حق بر بدن زنان، در سراسر جهان دانسته و در همین خصوص به “روز” گفته بود: “این مدیریت –چه از طریق محدود کردن باروری و چه با تشویق به باروری بیشتر- در واقع یک ابزار «کنترل جنسیتی» است که اهدافی فراتر از افزایش نرخ رشد جمعیت به منظور پیشگیری از پیر شدن جمعیت کشور را دنبال می‌کند. در این مسیر هر مساله‌ای که با مقوله کنترل جنسیتی در تضاد باشد، به روش های مختلف مدیریت می شود.”
تک فرزندی، دغدغه اخیر مسئولان
برنامه‌های وزرات بهداشت اما به اینجا ختم نمی‌شود، مدیرکل دفتر سلامت جمعیت، خانواده و مدارس وزارت بهداشت همچنین از برنامه پیشگیری از تک فرزندی خبر داده و گفته است: “تک فرزندی عوارض جسمی، روانی و اجتماعی دارد به همین دلیل در استان کرمان تحقیقی در این زمینه انجام شد و براساس آن کتاب آموزشی تدوین شده و به زودی به تمام دانشگاه‌ها داده می‌شود.” اما این نخستین بار نیست که مسئولان نشان می‌دهند با پدیده “تک‌فرزندی” تقابل دارند. سال گذشته شهلا میرگلو بیات نماینده مجلس و عضو کمیسیون بهداشت گفت: “عدم تمایل به بچه‌دار شدن همیشه با مشکلات و مسائل اقتصادی همراه نیست و گاهی تک فرزندی نشانه تمدن و تجدد است و به عبارتی انگار تک فرزندی مد شده است.” عبدالوحید فیاضی، سخنگوی کمیسیون آموزش و تحقیقات نیز همان‌زمان در دفاع از افزایش تعداد فرزندان خانواده‌ها به روز گفت: “موضوع بحران عاطفی در انتظار فردای جامعه ماست و باید از امروز به فکر باشیم. بحث خانواده‌های تک فرزند بسیار مهم است و جای بحث بسیار دارد. این خانواده‌ها از لحاظ عاطفی دچار مشکل خواهند شد درحالیکه با افزایش تعداد فرزندان، خانواده از نظر همبستگی قوی‌تر شده و نسبت به بسیاری از مشکلات عاطفی ایمن می‌شود.“
حسینعلی شهریاری، رییس کمیسیون بهداشت هم اعلام کرده بود: “بیش از ۲۰ درصد جمعیت خانواده‌های کشورمان تک‌فرزند هستند. ضمن اینکه با ادامه این روند در دهه‌های آتی فرزندان ما از داشتن عمو، خاله، عمه و دایی محروم خواهند شد.”
مریم رحمانی، فعال حقوق زنان اما در این ارتباط به روز گفته بود: “تک فرزندی یک انتخاب است نه یک مد. برخی به خاطر مسائل اقتصادی تک فرزندی را انتخاب می کنند، برخی زنان هم به این دلیل که توانایی جسمانی بزرگ کردن بیش از یک کودک را ندارند، یا به این دلیل که زن بودن را مترادف ماشین جوجه کشی بودن قلمداد نمی کنند و معتقدند باید به جنبه های دیگر شخصیتشان هم بپردازند. در حقیقت تک فرزندی یک انتخاب عاقلانه بسته به شرایط خانواده هاست. شما وقتی یک فرزند دارید می توانید وقت بیشتری را برای تربیت او صرف کنید. پس تک فرزندی تهدید نیست بلکه می‌تواند فرصت باشد. اما هراس‌های حاکمیت و فاصله کلیت جامعه از مدینه فاضله‌ای که جمهوری اسلامی در نظر دارد، مانع از درست دیدن مسائل توسط آنها می شود.”
