با گذشت سه ماه از بازداشت دو تبعه آذربایجان در شمال غربی ایران، دولت جمهوری اسلامی سرانجام اجازه ملاقات این افراد با خانواده هایشان را صادر کرد. همزمان معاون وزیر خارجه با امنیتی خواندن جرم بازداشت شدگان، اختلافات دو کشور بر سر اسرائیل را اغراق شده خواند.
“به نظر من طبیعی است.” با این جمله عباس عراقچی به بازداشت دو تبعه آذربایجان در اردبیهشت ماه امسال اشاره دارد که تنش ها میان تهران و باکو را افزایش داده است. معاون آسیا و اقیانوسیه وزارت خارجه که روز گذشته با خبرگزاری دولت ایرنا- مصاحبه مفصلی کرده، گفته است: “این تنش ها با برخی دستگیری ها در دو کشور همزمان شد که به نظر من طبیعی است و در دو کشور همسایه، مسایل مختلفی می تواند به وجود بیاید و افرادی با اتهامات مختلف دستگیر شوند که این موضوع را درباره روابط خودمان با سایر کشورهای همسایه هم داریم.”
در حالی که جمهوری اسلامی با وجود دریافت ۵ یادداشت اعتراضی از سوی جمهوری آذربایجان تا ماه گذشته پیرامون بازداشت اتباع آذربایجان سکوت کرده بود، حالا عراقچی اتهام این افراد را “امنیتی” خوانده اما گفته دولت سرانجام پس از گذشت بیش از سه ماه اجازه داده است تا سرکنسول آذربایجان در تبریز با آن ها دیدار کند. وی گفته: “اتهام این افراد امنیتی است و نهادهای ذیربط، پیگیری های خود را داشتند وآنچه به وزارت امور خارجه مربوط می شود، دادن دسترسی کنسولی است که طبق کنوانسیون های بین المللی، این دسترسی به سفارت آذربایجان در تهران داده است و سرکنسول جمهوری آذربایجان در تبریز و متعاقب آن خانواده های این افراد با آنها دیدار داشته اند.”
شاعر یا جاسوس؟
ماه گذشته شبکه انگلیسی زبان سیمای جمهوری اسلامی -پرس تی وی- از قول یکی از مسئولان استان آذربایجان شرقی نام بازداشت شدگان را “شهریار حاجی زاده” و “فرید حسین اف” عنوان کرد. این دو شهروند جمهوری آذربایجان متهم به “جاسوسی” برای اسرائیل و وزارت امنیت ملی آذربایجان شده اند.
اما باکو شهروندان بازداشت شده خود را دو “شاعر جوان” می داند که اواسط بهار برای شرکت در جشنواره شعری که در شهر مراغه برگزار شده است به ایران سفر کرده بودند.این در حالیست که
“پرس تی وی” به نقل از مسئولان امنیتی دعوتنامه این دو تن برای حضور در جشنواره شعر را “جعلی” توصیف کرده است.
در واکنش به ادامه بازداشت این دو نفر، اواخر تیرماه جمهوری آذربایجان با انتشار بیانیه ای از شهروندان خود خواست به ایران سغر نکنند. عبد الله اف سخنگوی وزارت خارجه باکو گفته بود: “هیچ کس نمی تواند تضمین کند که فردا در خاک ایران دستگیر نخواهد شد و یا در مورد وی اتهامات واهی اعلام نخواهد شد.”
پیش از این چند تن از اتباع ایرانی یا کارکنان خبرگزاری های جمهوری اسلامی در آذربایجان بازداشت شده بودند. ناظران گفته اند جمهوری اسلامی با بازداشت اتباع آذربایجان قصد داشته باشد مقابله به مثل کند، حال آنکه عراقچی این موضوع را رد می کند و می گوید: “تعدادی از اتباع ایرانی یا کارکنان خبرگزاری های دولتی پیش از دستگیری این دو تبعه جمهوری آذربایجان، در این کشور دستگیر شدند که متاسفانه اتهام آنها مواد مخدر و سایر جرایم است و ارتباطی با موضوع بازداشت دو آذری ندارد.”
در یکی از آخرین موارد اواخر بهمن سال ۹۰ انار بیرملی، به اتهام حمل مواد مخدر در باکو دستگیر شد.
بیرملی که برای خبرگزاری فارس – نزدیک به سپاه و نیروهای امنیتی – و همچنین تلویزیون سحر- نخستین تلویزیون برون مرزی صدا و سیمای جمهوری اسلامی- گزارش تهیه می کرد، هنگام بازداشت با خود هروئین به همراه داشت.
در مقام مقابله خرداد امسال معاون سیاسی امنیتی استاندار گیلان نیز از دستگیری پنج تبعه جمهوری آذربایجان به جرم قاچاق مواد مخدر در استان شمالی ایران خبر داده بود.
یک ماه پس از آن جمهوری آذربایجان از بازداشت ۴ شهروند ایرانی به جرم نقض حریم دریایی آذربایجان خبر داد. مرزبانی آذربایجان روز ۱۴ تیر طی بیانیه ای اعلام کرد اتباع ایرانی قصد داشتند از جمهوری آذربایجان مشروبات الکلی به ایران قاچاق کنند که سه تن از آن ها هنگامی که قصد داشت از مرز بیله سوار به ایران فرار کند دستگیر شد. یک نفر دیگر نیز متواری شده بود که ماموران آذربایجانی در جستجویش بودند.
بر سر اسرائیل غلو شده
ناظران می گویند ریشه اختلافات اخیر میان تهران و باکو فراتر از بازداشت شهروندان به خاطر مواد مخدر و مشروبات الکی است. جمهوری اسلامی، جمهوری آذربایجان را متهم کرده است که قصد دارد پایگاه های موشکی و هوایی در اختیار اسرائیل قرار دهد. تهران بیم دارد اسرائیل در حمله ای غافلگیرانه تاسیسات اتمی جمهوری اسلامی را هدف قرار دهد و برنامه اتمی آن را متوقف کند. با این حال عراقچی که روز گذشته کوشش کرد با لحنی مداراجویانه پیرامون روابط دو کشور صحبت کند در ارتباط با قرارداد نظامی چند میلیارد دلاری میان جمهوری آذربایجان و اسرائیل گفت: “این مسایل را با مقامات آذری مطرح کردیم و مشخص شد که در این رابطه اغراق و غلو شده است؛ مشخص بود که نیات و اراده هایی در جریان است که برخی مسایل را بزرگ کنند و روابط دو کشور را به مرحله حاد برسانند یا نگرانی های جدی برای طرف ایرانی به وجود آورند.”
معاون وزارت خارجه توضیح نداده است چه “جریان هایی” قصد داشته اند “اغراق ” کنند.
از فراخواندن سفرا تا لغو سفر عراقچی
گفتنی است عباس عراقچی قرار بود ششم مرداد ماه برای دیدار با مقامات جمهوری آذربایجان به این کشور سفر کند، اما به دلایل نامشخصی این سفر لغو شد. توجیه دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی در مورد لغو این سفر چنین بود: “این سفر به خاطر تراکم کاری مسئولین دو کشور به یک زمان دیگر موکول شده است.”
اوج درگیری میان تهران و باکو در سال جاری به دو ماه پیش باز می گردد؛زمانی که تهران در اعتراض به آنچه “توهین” به آیت الله خامنه ای نامید سفیرش را از باکو فراخواند. یک هفته پیش از آن عده ای از معترضان به سیاست های تهران با برگزاری تظاهراتی در مقابل سفارت جمهوری اسلامی در باکو پلاکارد هائی علیه آیت الله خامنه ای رهبر جمهوری اسلامی در دست گرفته بودند.
آن ها معترض به دخالت های مقامات جمهوری اسلامی در امور داخلی آذربایجان بودند. مقامات و رسانه های جمهوری اسلامی گفته بودند در جریان برگزاری مسابقات آواز خوانی اروپا ـ– یورو ویژن ـ در آذربایجان یک راهپیمائی توام با شادی نیز از سوی همجنس گرایان آذربایجانی برگزار خواهد شد و به شدت نسبت به آن انتقاد داشتند.
یک هفته پس از فراخوانده شدن سفیر جمهوری اسلامی به تهران، جمهوری آذربایجان هم سفیرش را به باکو فراخواند. هر دو دولت گفته بودند برای “مشورت” سفرای خود را فراخوانده اند. با این حال سفیر جمهوری اسلامی چندی بعد به باکو بازگشت.
دو دولت در سال ۹۰ هم روابط پر تنشی را پشت سر گذاشته بودند.
