ربوده شدن اخیر پنج سرباز ایرانی در مرز این کشور با پاکستان و اظهارات مبتنی بر اسارت آنها در خاک پاکستان روابط پیچیده این دو کشور را بار دیگر مورد توجه قرار داده است.
روابط دو کشور به رغم پیچیدگی‌ها تاکنون خوب بوده است. هرچند بیانات اخیر عبدالرضا رحمانی فضلی وزیر کشور ایران که تهدید کرده بصورت یکجانبه برای تضمین امنیت کشورش و مرزبانان خود در خاک پاکستان دست به عملیات می‌زند، پتانسیل درگیری بین دو کشور را بالا برده است.
پیشینه تاریخی
ایران اولین کشوری بود که پاکستان را در سال ۱۹۴۷ به رسمیت شناخت. تا دهه ۱۹۶۰ روابط این دو خوب پیش رفت و هر دو کشور زیر چتر دفاعی آمریکا قرار گرفتند. پس از انقلاب ایران نیز دو کشور روابط خود را حفظ کردند. هر دو کشور در زمینه‌های مختلف از جمله سازمان همکاری اقتصادی، جنبش عدم تعهد و گروه دی-۸ با هم مشارکت کردند.
جدایی‌طلبان بلوچ
مسئله جدایی‌طلبان بلوچ نقطه خوبی برای حوادث اخیر در منطقه است. بلوچ‌ها بین ایران، پاکستان و افغانستان تقسیم شده‌اند. از زمان استقلال پاکستان این قوم همواره سودای جدایی داشته است. در ایران این موضوع کم‌رنگ تر بوده است اما در ده سال گذشته گروه‌های مسلح فعالیت خود را بیشتر کرده‌اند. از گروه‌های مسلح می‌توان گروه جندالله را به رهبری عبدالمالک ریگی نام برد که در سال ۲۰۱۰ دستگیر و اعدام شد. گروگانگیری اخیر و کشتن ۱۴ سرباز ایران در ماه نوامبر کار گروه جیش‌العدل است که در سال ۲۰۱۲ تاسیس شده است.
ایران بارها نارضایتی خود را از استقرار گروه‌هایی مانند این دو در خاک پاکستان ابراز کرده است.
فرقه‌گرایی
ایران همواره به مسئله فرقه‌گرایی در پاکستان به عنوان یک مسئله داخلی نگاه کرده است. به رغم این‌که ایران از حزب‌الله لبنان و رژیم اسد حمایت می‌کند اما در مواردی، به عنوان یک حاکمیت شیعه، خلاف انتظار عمل کرده است؛ در مناقشه بین ارمنستان و آذربایجان از ارمنستان مسیحی در مقابل آذربایجان شیعه حمایت کرد.
شیعیان پاکستان در تحرکات جدایی‌طلبانه دست ندارند و ایران از طریق مراکز فرهنگی و سازمان تحقیقات و فرهنگ اسلامی ارتباط خود را با آنها حفظ کرده است. باید اشاره کرد که پاکستان منزلگاه بزرگترین منابع فرهنگی ایران در خارج از کشور است. فرهنگ و هنر پارسی در پاکستان ریشه عمیقی دارد.
افغانستان
در مورد افغانستان دو کشور به صورت بالقوه با یکدیگر اختلاف دارند و هرکدام از جریانات متفاوتی حمایت کرده‌اند. ایران از اقلیت شیعه هزاره حمایت می‌کند و حتی پیش از ورود نیروهای ائتلاف در سال ۲۰۰۱ متحد جدی ائتلاف شمالی و روسیه، علیه طالبانِ تحت حمایت پاکستان بوده است. پس از حمله ائتلاف به افغانستان، ایران روابط خود را با این کشور نزدیک‌تر کرد و در همین حال کرزی، به خاطر حمایت پاکستان از طالبان، روابط سردی با این کشور در پیش گرفت. از این رو هرنوع حضور طالبان میانه‌رو در آینده افغانستان می‌تواند به نفع پاکستان باشد.
سیاست خط لوله
یکی از عناصر مهم در روابط ایران و پاکستان مذاکرات طولانی‌مدت برای رساندن گاز ایران به پاکستان است. این خط لوله در آغاز خط لوله صلح نامیده شد که قرار بود گاز ایران را از طریق پاکستان به هند برساند. قرارداد خط لوله در سال ۲۰۰۹ امضاء و از طرف ایران تکمیل شد اما پروژه از سوی پاکستان با تاخیرهای فراوانی روبرو شد. نگرانی این جاست که نقض تحریم‌های آمریکا علیه ایران می‌تواند روابط پاکستان با آمریکا را که اکنون هم وضعیت خوبی ندارد، بدتر بکند. ایران پیشنهاد کرد با هزینه خود خط لوله پاکستان را بسازد اما به دلیل مشکلات مالی نتوانست آن‌را انجام بدهد. پاکستان عنوان کرده که به خاطر تحریم‌ها نمی‌تواند پروژه را از سر بگیرد. دولت جدید پاکستان روابط نزدیکی با عربستان دارد و بسیاری احساس می‌کنند که پاکستان تحت فشار است تا این پروژه را رها کند.
ژئوپولیتیک گسترده‌تر
با حضور آمریکا و عربستان، روابط ایران و پاکستان پیچیدگی‌های زیادی تری پیدا می کند. با این‌که ایران در دوران رفسنجانی و خاتمی روابط خوبی با عربستان داشت اما در سال‌های اخیر روابط این دو بسیار سرد شده است. این روابط فقط به خاطر جدایی فرقه‌ای در خاورمیانه و رقابت بر سر کنترل درگیری‌ها نیست، بلکه نتیجه اعتماد به نفس ایران در منطقه پس از سقوط دو همسایه دشمن، یعنی صدام حسین در عراق و طالبان در افغانستان است. روابط عربستان و پاکستان همیشه نزدیک بوده اما هرگز نتوانسته بر روابط ایران و پاکستان تاثیری بگذارد.
پاکستان گاهی خود را میانجی دو کشور می‌بیند و به ایران قول داده به عربستان در گسترش سلاح هسته‌ای کمک نخواهد کرد. از طرف دیگر روابط خوب ایران و هند هم بر روابط ایران و پاکستان تاثیر ندارد.
هر دو کشور، شاید گاهی نامنصفانه، به عنوان معضل سیستم بین‌المللی قلمداد می‌شوند، چون تمایلات داخلی قدرتمندی دارند و به دنبال به چالش کشیدن وضعیت کنونی جهان هستند. روابط دو کشور بر پایه نیاز مصلحت‌اندیشانه برای روابط عملی، به رغم مسایل امنیتی مختلف، قرار دارد. برخلاف اظهارات ایران در مورد گروگانگیری و مسئول بودن پاکستان، هر دو کشور برای حل این مسئله تلاش دیپلماتیک می‌کنند.
منبع: فارین پالسی - 3 مارس 2014
