برکناری ناگهانی منوچهر متکی از وزارت امور خارجه، واکنش های زیادی را در محافل خبری و سیاسی داخل و خارج از ایران به دنبال داشته است.واکنش هایی که اغلب آنها متوجه نوع برکناری وزیر امور خارجه توسط محمود احمدی نژاد بوده نه اصل برکناری او.
منوچهر متکی، روز دوشنبه 22 آذر (برابر با 13 دسامبر) پس از 5 سال و نیم حضور در سمت وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی برکنار شد و علی اکبر صالحی، رئیس سازمان انرژی اتمی با حفظ سمت، جای او را گرفت.
در سال های گذشته همواره بحث برکناری یا استعفای متکی از وزارت خارجه در رسانه ها و محافل سیاسی ایران مطرح بوده اما به نظر می آید آنچه باعث شده برکناری او توسط این رسانه ها و حتی نمایندگان مجلس “ناگهانی” و “شوکه کننده” ارزیابی شود، این است که متکی هنگام برکناری برای ابلاغ پیام رسمی رئیس دولت به رئیس جمهور سنگال در این کشور آفریقایی به سر می برد.
همین مسئله هم باعث شد که احمد توکلی، نماینده اصولگرای تهران و رئیس مرکز پژوهش های مجلس، این اتفاق را “بسیار نامیمون” بداند و حسین شریعتمداری، مدیرمسئول روزنامه کیهان آن را “غیرقابل توجیه” عنوان کند.
اختلافات میان منوچهر متکی و برخی نزدیکان احمدی نژاد مانند اسفندیار رحیم مشایی و حمید بقایی در ماه های گذشته و همزمان با انتصاب “نمایندگان ویژه رئیس جمهور” در مناطق مختلف بین المللی، شکل علنی به خود گرفته بود.
رسانه های حامی محمود احمدی نژاد از بدو انتخاب متکی به عنوان وزیر امور خارجه در دولت نهم، او را “مهره” علی لاریجانی در دولت اصولگرا می دانستند. متکی در انتخابات دوره نهم ریاست جمهوری، از مسئولان ارشد ستاد انتخاباتی لاریجانی بود.
“عقلانیت در کشور حاکم نیست”
در همین حال، نایب رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس نیز از بررسی برکناری متکی در جلسه این کمیسیون خبر داد.
اسماعیل کوثری با انتقاد از نحوه برکناری متکی به خبرگزاری فارس گفت: “وی در سنگال و در حین انجام مأموریت کاری بود که حکم بر‌کناری‌اش صادر شد.”
احمد توکلی، از نمایندگان شاخص مجلس هم در واکنش به برکناری وزیر امور خارجه گفته :“این اقدامات موجب سخیف شدن جایگاه وزارت امور خارجه و به خطر افتادن امنیت شغلی مدیران ارشد می شود.”
او در مصاحبه با خبرگزاری مهر، برکناری وزرا را حق قانونی رئیس جمهور دانسته اما در عین حال افزوده: “نحوه برخورد احمدی نژاد و شیوه برکناری وی {متکی} نادرست است.”
به گفته توکلی: “نحوه برخورد آقای احمدی نژاد در گذشته نیز تکرار شده است و به تذکراتی که در این زمینه به ایشان داده شده توجهی ندارد.”
رئیس مرکز پژوهش های مجلس با تاکید بر اینکه «در تغییر مدیران ارشد باید شان آنها حفظ شود» پیام این نوع برکناری وزیر امور خارجه به کشورهای خارجی را در این دانست که :“ثبات ناشی از عقلانیت در کشور حاکم نیست و اراده یک فرد است که حاکمیت می کند و هر وقت هر کاری بخواهد می کند.”
توکلی با انتقاد شدید از نحوه برکناری متکی، گفت: “رئیس جمهور زمانی اقدام به برکناری متکی کرده است که وی به عنوان پیغام بر رئیس جمهور به کشور سنگال رفته است و این بدان معناست که رئیس جمهور برای فردی که پیام خودش را به کشور دیگری برده است احترام قائل نیست و حتی این احترام را قائل نبوده است که بگذارم این فرد پس از انجام ماموریتش برگردد و بعد وی را عزل کنم.”
علاءالدین بروجردی، رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس دیروز به سایت “خبرآنلاین” گفته بود که خبر برکناری متکی را از خبرنگار این سایت شنیده است.
او حتی از خبرنگار خبرآنلاین پرسیده بود: “مگر آقای متکی در حال حاضر در سفر نیستند، یعنی در شرایطی که ایشان به ماموریت فرستاده شدند، حکم برکناری صادر شده است؟”
قدرت علیخانی از نمایندگان فراکسیون اقلیت مجلس هم به سایت “فرارو” گفته که “متکی به بدترین شکل ممکن برکنار شد.”
به گفته او «دنیا به خاطر رفتاری که با وزیر خود می‌کنیم به ما می‌خندد.»
حشمت الله فلاحت پیشه، رییس کمیته روابط خارجی مجلس شورای اسلامی نیز در خصوص نحوه اعلام خبر تغییر منوچهر متکی وزیر امور خارجه گفت: “نوع تغییر خلاف عرف بود و ما منتظر روشنگری رییس جمهور در این باره هستیم.”
حشمت الله فلاحت پیشه در واکنش به اعلام خبر تغییر وزیرخارجه در شرایطی که وی در سفر خارجی کاری به سر می برد به خبرگزاری مهر گفت: “کسی که به عنوان نماینده رسمی کشور در ماموریت است اینکه در محل ماموریت برکنار شود کاری خلاف عرف است و در عرف بین الملل این روش برخورد جایگاه ندارد.”
محمد کرمی راد، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس، نیز گفت باید جابجایی منوچهر متکی با قدری تامل و رایزنی‌های بیشتر انجام می‌شد.
به نوشته خبرگزاری “خانه ملت” (ارگان مجلس شورای اسلامی) وی افزود: “آقای متکی در امور خارجه، عملکرد خوبی داشت و از تعهد، و پیگیری‌های جدی و اهتمام لازم برای پیگیری امور کشور برخوردار بود.”
واکنش وزارت خارجه: “جزو طبیعت کار”
در همین حال سخنگوی وزارت خارجه در پاسخ به سئوال خبرگزاری مهر که از او درباره نحوه تغییر متکی در شرایطی که در ماموریت خارجی به سر می برد پرسیده بود، این مسائل را “جزو طبیعت کار در مسئولیت های اجرایی” عنوان کرد.
به گفته رامین مهمانپرست “مسئولان نظام مقدس جمهوری اسلامی تا زمانی که مسئولیت برعهده دارند برای انجام آن مسئولیت ها به صورت خستگی ناپذیر تلاش می کنند.”
او همچنین با بیان اینکه سیاست های خارجی جمهوری اسلامی در “سطوح بالا” تعریف می شود، وزارت امور خارجه را تنها “مجری” این سیاست ها خواند و گفت که با تغییر متکی، تغییری در این سیاست ها از جمله مذاکرات با گروه 1+5 بر سر پرونده هسته ای ایران ایجاد نخواهد شد.
نکته مورد اشاره سخنگوی وزارت خارجه توسط وزیر امور خارجه ایالات متحده هم مورد تاکید قرار گرفته است.
هیلاری کلینتون در واکنش به برکناری وزیر امور خارجه ایران، گفته که “این مسئله تاثیری در سیاست خارجی این کشور ندارد.”
وزیر خارجه آلمان هم گفته است “عزل وزیر خارجه ایران نباید تغییری در روند مذاکرات اتمی ایجاد کند.”
به گزارش خبرگزاری فرانسه، گیودو وسترویله افزوده :“مذاکرات آغاز شده و صرفنظر از ترکیب سیاسی (در ایران)، باید ادامه پیدا کند.”
سخنگوی وزارت امور خارجه همچنین علی اکبر صالحی سرپرست جدید این وزارتخانه را “فردی اندیشمند، فرهیخته، متدین و آشنا با اصول دیپلماتیک و چهره ای مورد احترام” خواند.
ریاست بر دانشگاه صنعتی شریف، سرپرستی هیات نمایندگی جمهوری اسلامی در سازمان بین المللی انرژی اتمی و معاونت دبیرکل سازمان کنفرانس اسلامی از مسئولیت های صالحی پیش از بر عهده گرفتن ریاست سازمان انرژی اتمی بوده اما او هیچ سابقه ای به عنوان دیپلمات در ارکان مختلف یا مرتبط با وزارت امور خارجه ندارد.
کیهان و رمزگشایی از نقش رحیم مشایی
روزنامه های امروز تهران به صورت دسته جمعی، خبر برکناری وزیر امور خارجه را در صفحه نخست خود منعکس کردند. اکثر آنها از عناوینی مانند “ناگهانی” در توصیف این اتفاق استفاده کردند.
اما در میان تمام این روزنامه ها، واکنش روزنامه کیهان به برکناری متکی از همه بیشتر جلب توجه می کرد.
این روزنامه با انتشار مطلبی با عنوان “با کدام توجیه؟!” به قلم حسین شریعتمداری، از نحوه برکناری متکی به شدت انتقاد کرد و آن را “خلاف عرف شناخته شده سیاسی” دانست.
شریعتمداری همچنین به صورت تلویحی، رئیس دفتر احمدی نژاد را به عنوان مقصر اصلی برکناری متکی معرفی کرد.
مدیرمسئول کیهان در این خصوص با اشاره به مخالفت آیت الله خامنه ای با انتصاب نمایندگان ویژه احمدی نژاد در سیاست خارجی، نوشت: “پس از تأکید رهبرمعظم انقلاب بر اجتناب و پرهیز دولت از موازی کاری در سیاست خارجی، رئیس جمهور محترم احکام صادره را لغو و مسئولیت نمایندگان ویژه را به «مشاور» تغییر داد. ولی سه روز قبل، آقای اسفندیار رحیم مشایی حامل پیام رئیس جمهور به ملک عبدالله پادشاه اردن بود. این مأموریت آقای مشایی با جایگاه رسمی وی به عنوان رئیس دفتر رئیس جمهور همخوانی چندانی ندارد و به پست و جایگاه «مأمور ویژه» شبیه تر است شاید این مأموریت با اعتراض آقای متکی روبرو شده باشد!”
شریعتمداری با “شتابزده” خواندن برکناری متکی، به طعنه نوشته است: “در هیچ رساله ای به رئیس جمهور محترم توصیه نشده است که مثلا مستحب است وزیر امور خارجه در آستانه تاسوعا و عاشورای حسینی عزل شود و تاخیر در برکناری او تا پایان تاسوعا و عاشورا، کراهت داشته و خلاف احتیاط است!”
وی نحوه برکناری وزیر امور خارجه را “اهانت آشکار به شخصیت وزیر عزل شده” دانسته و افزوده است: “عزل آقای منوچهر متکی در حالی که وی به عنوان وزیر امور خارجه در ماموریت رسمی خارج از کشور به سر می برد، این توهم را در اذهان عمومی و طرف های خارجی پدید می آورد که کدام ضرورت و مسئله فوری و فوتی در کار بوده است که آقای دکتر احمدی نژاد حتی درنگ یک روزه یا چند ساعته برای عزل وزیر خارجه کابینه خویش را هم جایز ندانسته و نه فقط حکم عزل او را صادر کرده است بلکه لازم دیده خبر مربوط به صدور این حکم را بلافاصله در اختیار رسانه ها نیز قرار دهد!”
نماینده ولی فقیه در موسسه کیهان، عزل یک وزیر در حال ماموریت، آنهم ماموریت خارجی وزیر خارجه، را “نشانه بروز ناگهانی اخلال در سیاست خارجی” کشور دانسته و نوشته است این مسئله “این تلقی را در پی خواهد داشت که یکی از رخدادهای اخیر سیاست خارجی کشور- روی واژه اخیر تاکید می شود- رضایت رئیس جمهور را به دنبال نداشته است.”
شریعتمداری سپس با اشاره به اختلافات متکی با رحیم مشایی، تصریح کرده :“شایسته تر آن بود که ریاست محترم جمهوری لااقل تا بازگشت آقای متکی از مأموریت خارج کشور، صدور حکم عزل ایشان را به تأخیر می انداختند، تا خدای نخواسته تصور نشود رئیس جمهور محترم تاب کمترین انتقاد به رئیس دفتر خویش را ندارند.”
