ویلیام جی براود
محمود احمدی نژاد در تازه ترین بازدید خود از تاسیسات غنی سازی اورانیوم در نطنز دیدار کرد، محلی که به ادعای ایران، برای مقاصد صلح جویانه و تامین انرژی هسته ای بر پا شده است.
این محل دور افتاده برای آزمایش نسل جدیدی از سانتریفوژ که با سرعت بیشتری چرخش می کنند و از نظر تئوری، اورانیوم طبیعی را سریع تر به سوخت راکتور یا تسلیحات هسته ای تبدیل می کنند، اخیراً در کانون توجهات جهانی قرار گرفته است. دستگاه های جدید قابل اعتماد تر از نسل پیشین محسوب می شوند- که البته گاهی هم نقایص فاجعه انگیزی به دنبال داشتند.
همزمان با بازدید رییس جمهور از این مرکز، ایران به انتشار 48 عکس از داخل آن دست زد. این اولین بار بود که نمای جالب توجهی از داخل این مکان اسرار آمیز در دسترس قرار می گرفت.
جفری جی لوییس، یک متخصص کنترل تسلیحات از بنیاد آمریکای نوین که یک گروه تحقیقاتی خیریه در واشنگتن است، گفت: “آنها تحسین برانگیزند. ما در حال فهمیدن برخی چیزها هستیم.”
از همه مهمتر این است که تصاویر یاد شده، اولین نمای عمومی از دستگاه های جدید سانتریفوژ آی آر- 2 موسوم به نسل دوم ماشین های یاد شده به شمار می روند. هیچ تصویر دیگری غیر از این عکس ها وجود ندارند، بنابراین کارشناسان هسته ای در سراسر دنیا بر مدارک دیداری یاد شده تکیه کرده اند تا اندازه دستگاه های جدید، میزان کارآیی آنها و آمادگی آنها را در اجرای عملیات سنگین غنی سازی را مورد بررسی قرار دهند. آنها به این عکس ها، به عنوان تحفه اطلاعاتی نگاه می کنند.
آندریاس پرسبو، یک تحلیلگر مرکز اطلاعات و آموزش و تحقیقات در لندن که یک گروه غیردولتی مشوق کنترل تسلیحات است، در وبلاگ این مرکز می نویسد: “این ها اطلاعات بسیار ارزشمندی است.“
نکته تعجب آور در این بازدید، حضور وزیر دفاع دولت – مصطفی محمد نجار- بود. برخی تحلیلگران حضور وی را در تناقض با ادعاهای ایران در صلح آمیز بودن ماهیت فعالیت ها در این صحرا تلقی نمودند. در یکی از تصاویر، لبخند بزرگی بر چهره آقای نجار نشسته است و ظاهراً در حال راهنمایی همراهان رییس جمهور است.
تحلیلگران هسته ای می گویند این عکس ها، دریچه ای را به سوی یک دنیای پشت پرده باز کرد که تا پیش از این، فقط برای مقامات ایرانی و عده ای بازرس بین المللی شناخته شده بود.
هوستون جی وود، یک کارشناس دستگاه های سانتریفوژ از دانشگاه ویرجینیا، در مصاحبه ای گفت: “من هیچ چیزی نمی بینم که نشان دهد آنها برای تبلیغات این کار را کرده اند. به نظر می رسد آنها بر روی ماشین های پیشرفته ای کار می کنند.”
ایران در حال جداسازی اورانیوم 235 از اورانیوم 238 است. اورانیوم 235 که در طبیعت کمیاب است، به آسانی به دو ذره تقسیم شده و از خود انرژی هسته ای آزاد می کند. این نوع از اورانیوم نسبت به نوع قبلی، 3 ذره نوترونی کمتر دارد. این ویژگی باعث می شود تا سبکتر بشود و ماده مناسبتری برای سانتریفوژ (چرخش با سرعت بالا) محسوب شود.
هر چند این کار به نظر آسان می رسد، اما دستگاه های سانتریفوژ می بایست روز وشب و به مدت چند ماه تا چند سال با سرعت صوت کار کنند. ممکن است به آسانی توازن خود را از دست بدهند و اجزای آنها متلاشی شود.
غلامرضا آقازاده، رییس سازمان انرژی هسته ای ایران، در مصاحبه سال 2006 با تلویزیون دولتی ایران گفته بود: “روزهای اول، دستگاه های ما خیلی از کار می افتادند.” او گفت پس از آنکه کارشناسان ما با دستان خالی، بسیاری از مشکلات را پشت سر گذاشتند، مطالعاتشان به یافتن خوشه های میکروبی ختم شد.
آقازاده گفت این میکروب های کوچک می توانستند دستگاه را از توازن خارج نموده و باعث خرابی آنها شوند. او اضافه کرد: “منظور ما از خراب شدن یک دستگاه، تبدیل شدن آن به پودر است.”
به گفته بازرسان سازمان انرژی هسته ای، ایران در نهایت مخفی کاری، کار بر روی برنامه دستگاه های سانتریفوژ خود را از سال 1985 آغاز کرده است. آنها از روی یک طرح پاکستانی که به پی -1 معروف است، نمونه برداری کردند. امروز طول نمونه ایرانی به شش فوت می رسد. در داخل این دستگاه، یک چرخشگر آلومینیومی به پردازش گاز اورانیوم با سرعت خیره کننده ای می پردازد. ایران به نصب 3000 عدد از این دستگاهها در نطنز اقدام کرده است و اخیراً کار افزایش آن به 9000 عدد را آغاز کرده است.
ایران از چند سال پیش به تلاش برای ساخت نوع پیچیده تر و جدیدتر از سانتریفوژ نسل دوم پاکستان موسوم به پی -2 دست زد. چرخشگر اصلی این نوع از دستگاه ها از جنس استیل بسیار مقاومی است که می تواند با سرعت بیشتری بگردد و در عین حال، ریسک تخریب را بکاهد.
با اینحال، ایران در تهیه استیل مورد نظر کار سختی را پیش رو داشت. به همین دلیل، انها در خفا و به جای نمونه قبلی، دست به کار ساخت نمونه خود تحت عنوان آی آر- 2 شدند. این نسبتاً شگفت انگیز است که ایرانی ها به سطح بالاتری از مهارت های فنی دست پیدا کرده اند. در بهترین حالت، دستگاه های آی آر- 2 می توانند باعث تسهیل روند تولید سخت رآکتور یا بمب برای ایران شوند.
کارشناسان غربی می گویند نمونه به تصویر کشیده شده از دستگاه آی آر-2 به طول 3 فوت، معادل یک دوم طول دستگاه پی 1 است. معذالک، سرعت چرخش آن دو برابر بیشتر است.
دیوید آلبرایت، رییس موسسه علوم و امنیت ملی که یک گروه خصوصی ردیابی تکثیر هسته ای در واشنگتن است، می گوید: “این رقم بالایی است. این می تواند غنی سازی را تا چهار برابر برساند.“
بالاترین نمره اطلاعاتی از سوی کارشناسان به یکی از عکس ها از سری 48 عکس منتشر شده داده شده است که در آن، آقای احمدی نژاد و همراهان او به مشاهده یک دستگاه آی آر-2 باز شده بر روی یک میز مشغول هستند. اجزای دستگاه، چرخشگر و قطعات اصلی دیگر، همگی قابل مشاهده اند.
مرکز کنترل تسلیحاتی وونک که تحت ریاست دکتر لوییس به فعالیت مشغول است، دست به برگزاری مجموعه مباحثاتی در مورد این عکس زد. اغلب نظرات بر روی قطعات دستگاه متمرکز بودند. معذالک، آقای جفری ای فردن، یک کارشناس از ام آی تی، به میزی که دستگاه روی آن باز شده و پرچم ایران بر روی آن اشاره کرده است.
او نوشته است: “تولید بومی اجزای پیچیده این دستگاه، چیزی است که باید به آن بالید. نشان دادن پرچم ایران هم راه مناسبی برای جار زدن تصویری این احساس است.“
یک کارشناس سانتریفوژ اروپایی که از نزدیک برنامه هسته ای ایران، از جمله ارزیابی های بازرسان بین المللی، را دنبال می کند می گوید هنوز کارهای مشکلی بر سر راه دستگاه آی آر-2 باقی مانده است. او که به خاطر حساسیت مساله از فاش کردن نامش خودداری نمود، گفت: “آنها مطمئناً چند ماه، اگر نگوییم یک سال، تا زمان مرحله بعدی کار و تولید انبوه فاصله دارند.“
سازمان های امنیتی ایالات متحده می گویند زودترین زمانی را که می توان برای ساخت بمب هسته ای ایران در نظر گرفت، سال 2009 است، معذالک فاصله زمانی 2010 تا 2015 معقول تر به نظر می رسد. این در حالی است که ایران اصرار دارد تولید سوخت هسته ای برای استفاده در تولید جریان الکتریسیته است.
آقای دکتر وود از دانشگاه ویرجینیا درباره نمایش این عکس ها بوی غرور و تکبراحساس می کند. او گفت: ”برای من اینکه آنها عکس ها را منتشر کردند، تعجب آور بود. به نوعی، نشانه از خود راضی بودن بود. من فکر می کنم اگر آنها دست خودشان را رو نکنند، بیشر به نفع شان است.“
به نظر می رسد تحلیلگران علیرغم شفافیت در بازدید رییس جمهور، دستگاه های سانتریفوژ را همچنان به چشم یک معما نگاه می کنند.
تهران می تواند در نهایت از آنها برای هدف خوب یا بد، روشنایی شهرها یا ویرانی آنها استفاده کند. آنها می گویند، تنها زمان است که مقاصد اصلی ایران را روشن می کند.
منبع: نیویورک تایمز - 29 آوریل