بهاره خسروی
با مهدی عربشاهی، دبیر تشکیلات دفتر تحکیم وحدت در آستانه 16 آذر درارتباط با عملکرد دفتر تحکیم وحدت گفت و گو کرده ایم. وی معتقدست “عملکرد دفتر تحکیم وحدت را نیز باید با در نظر گرفتن این شرایط و تهدیدات بیرونی فراوانی که وجود دارد بررسی” کرد. این مصاحبه را می خوانیم.
عملکرد دفتر تحکیم وحدت در سه سال و نیم اخیر را چگونه ارزیابی می کنید؟ آیا این عملکرد می تواند نمره ی قبولی بگیرد؟
سالهای اخیر دانشگاه و فعالان دانشجویی روزگار سختی را پشت سر گذاشته اند که شاید اشاره دوباره به آنها تکرار ملال آور مکررات باشد. در این سالها حضور نیروهایی که نگاه غیر دانشگاهی و بعضا امنیتی به مسائل دانشگاه داشتند در مصدر امور باعث شد تا شاهد برخوردهای سنگینی با دانشگاهیان شویم. تعطیلی بسیاری از تشکلهای دانشجویی منتقد، نشریات دانشجویی، صدور احکام محرومیت از تحصیل توسط کمیته های انضباطی، بازداشت های گسترده دانشجویان و ستاره دار کردن آنها همه با هدف خاموش کردن هرگونه صدای منتقدی در دانشگاه صورت گرفت. با این حال دانشجویان و در صدر آنها انجمنهای اسلامی مقاومت قابل تحسینی نشان دادند که به نظر می رسد ایستادگی این سالها در تاریخ جنبش دانشجویی به یاد خواهد ماند. عملکرد دفتر تحکیم وحدت را نیز باید با در نظر گرفتن این شرایط و تهدیدات بیرونی فراوانی که وجود دارد بررسی کرد؛ مقایسه آن با روزهایی که تحکیم از امکانات گسترده حکومتی بهره مند بود منصفانه نیست. در هر حال گمان می کنم با وجود برخی ایرادات طبیعی و نقدهایی که به کارنامه این سالها وارد است، در مجموع فعالان تحکیم از این آزمون سربلند بیرون آمده اند.
بعضی از فعالان سیاسی هم چون آقای رجایی معتقدند دفتر تحکیم در این سال ها، به جای آنکه عقلانیت را سرلوحه کار خود قرار دهد، به دنبال آن است تا به نوعی نوک پیکان مخالفت با نظام سیاسی باشد. نظر شما چیست؟
متاسفانه بعضی از تحلیلگران مسائل دانشجویی در ایران به نوعی با تاخیر فاز فعالیت های دانشجویی را تحلیل می کنند و به این نکته بی توجه هستند که تغییر نسل فعالین دانشجویی به سرعت رخ می دهد.مادر این سالها تلاش کرده ایم تا با جمع بندی 10 سال گذشته تحکیم به رویکردی منطقی نسبت به مسائل برسیم و این نگاه را در بیانیه ها و قطعنامه های خود به خوبی منعکس نموده ایم. توجه بیشتر به مباحث فرهنگی و اجتماعی و تاکید بر رویکرد مدنی به عرصه سیاست با همین هدف انجام شده و بارها اعلام کرده ایم که جایگاه تحکیم نه در عرصه فعالیت حرفه ای سیاسی بلکه در جامعه مدنی و عرصه عمومی است. از نظر ما دو خطای کلیدی انجمن های اسلامی در گذشته یکی عمل در قامت یک حزب تمام عیار و دیگری تعبیر نادرست از سیاست دوری از قدرت و پوشیدن لباس اپوزیسیون نظام سیاسی بود که اولی با ویژگی های آرمانخواهی دانشجویان در تضاد بود و دومی با مختصات سنی و تجربی دانشجویان هماهنگ نبود.
در این سال ها بسیار شنیده ایم که جنبش دانشجویی دچار سکون و رکود شده است. نظر شما چیست؟ ایا برنامه ای برای بیرون آوردن جنبش دانشجویی از این وضع داشته اید؟
از نظر ما ایران در سالیان اخیر وارد یک دوره انقباضی شده و فعالیتهای سیاسی و اجتماعی به طور کلی دچار رکود و انفعال شده است. از ویژگی های دوره های انقباضی می توان به سرکوب شدید توسط حاکمیت، نا امیدی و رویگردانی مردم از عرصه سیاست و نداشتن حرف جدید توسط روشنفکران اشاره نمود. در واقع تاکنون راه حل مورد اجماعی برای عبور از بن بست سیاسی فعلی ارائه نشده و به طور طبیعی فضای دانشگاه نیز از فضای کلی اجتماع جدا نیست.این روزها احزاب، روشنفکران، رسانه ها و سایر جریانها نیز از رونق دوران اصلاحات بهره مند نیستند. با این حال فعالیتهای دانشجویی در مقایسه با سایر جریانها هنوز از رونق نسبی برخوردار است. گردهمایی ها وتجمعات دانشجویی بعضا از سالهای گذشته نیز پرشورتر است و به دلیل همین خصلت اعتراضی دانشجویان بیشترین هزینه نیز از سوی دولت نهم به دانشگاه تحمیل می شود.
برخی از دانشجویان همواره این انتقاد را به دفتر تحکیم وحدت دارند که بیشتر از مشکلات دانشجویی، به دنبال خودنمایی سیاسی است. چه پاسخی به این مساله دارید؟
توجه جدی به دفاع از آزادی های آکادمیک و تلاش برای ترویج گفتمان دانشگاه مستقل از قدرت به همراه تمرکز بر مشکلات صنفی دانشجویان در سالهای اخیر در سرلوحه فعالیتهای دفتر تحکیم بوده تا جایی که برخی از غیرسیاسی شدن یا کم پرداختن ما به عرصه سیاست ابراز نگرانی می کنند. بیشتر شعارها و اعتراضات دانشجویی در این سالها رنگ و بوی صنفی داشته و طرح چنین انتقادی دور از ذهن به بوده و به نظر می رسد که ناشی از بی خبری از مواضع تحکیم وحدت است.
از استراتژی های مطرح شده در سال های اخیر توسط دفتر تحکیم وحدت، بحث دیده بانی جامعه مدنی است. آیا خود را در این راه موفق می دانید؟
شعار دیده بانی جامعه مدنی از بهترین سیاست های اتحادیه انجمن های اسلامی بوده و تلاش کرده ایم تا با ارتقای آن به نوعی پشتیبان جامعه مدنی باشیم. ارتباط بیشتر با نهادهای مدنی و توجه به سایر جنبش های اجتماعی از نتایج عملی این سیاست است. در واقع از طریق کمیسیون زنان با جنبش زنان و از کانال کمیسیون اقوام با جنبش های قومی ارتباط نزدیکی برقرار شده و واحد اجتماعی نیز در صدد نزدیکی هرچه بیشتر با فعالان صنفی معلمان و کارگران است. با این حال با توجه به اینکه این سیاست هنوز دارای برخی نقاط ابهام بوده و در این حوزه انباشت تجربه چندانی نداشته ایم نیاز به تمرکز بیشتری برای یادگیری به روش آزمون و خطا داریم.
در سال های اخیر سرکوب دانشجویان شدت بیشتری داشته است. آیا برنامه خاصی برای آنکه از زیر ضرب خارج شوید، داشته اید؟
این موضوع بستگی به سیاست های حاکمیت داشته و ما توانایی تغییر آن را نداریم. ما تنها می توانیم دانشجویان را به ایستادگی بیشتر و مسوولین را با بالا بردن آستانه تحمل خود دعوت کنیم. تصور می کنم که دانشجویان سازگاری بیشتری با این شرایط پیدا کرده اند و تیغ سرکوب آقایان دیگر چندان مانند گذشته موجب هراس و عقب نشینی دانشجویان نمی شود وشاید در آینده سیاستگذاران نظام نیز با مشاهده این مساله در سیاست سختگیرانه خود تجدید نظر کنند.
شورای مرکزی قبلی تحکیم تا چه حد در رسیدن به اهداف مورد نظر موفق بود؟
شورای مرکزی قبلی در بازسازی دوباره این مجموعه نقشی اساسی ایفا کرد و فعالیت صادقانه آنها موجب شد تا با برگزاری نشست های به نسبت منظم و برنامه های موفق در مقاطع حساس مثل 18 تیر و 16 آذر دفتر تحکیم جان دوباره ای بگیرد. جای آن است که اینجا از زحمات دوستان آن دوره که دیگر در شورای مرکزی فعلی حاضر نیستند آقایان نیکونسبتی، وفقی، عزیزی و یزدانی تشکر کنم. فراموش نکنیم که آن شورا تنها شورایی بود که همه اعضای آن هزینه فعالیتهای مستقل خود را با یک یا دو بار بازداشت دادند که این در تاریخ تحکیم امری بی سابقه بود.
چند سالی است که دفترتحکیم نگاه ویژه ای به بحث قومیت ها دارد. در مقابل انتقاداتی که دفتر تحکیم را به دامن زدن به گرایش های شوونیستی متهم می کنند، چه پاسخی دارید؟
مساله اقوام یکی از نقاط موفق کارنامه تحکیم در سالهای اخیر بوده و به نظر می رسد تلاش تحکیم در شکستن یخ های رابطه بین فعالان قومی و مرکزنشینان در حال ثمر دادن است. ما به عنوان گروهی که حقوق بشر را در سرلوحه کارهای خود قرار داده ایم نمی توانیم نسبت به نفض حقوق اولیه و بدیهی بخشی از ساکنان این سرزمین بی تفاوت باشیم.آموزش زبان مادری، امکان حفظ و گسترش سنت های خاص فرهنگی و توسعه متوازن و همه جانبه مناطق مختلف ایران در کنار احترام به تمامیت ارضی کشور چارچوب نگاه ما به مساله اقوام را تشکیل می دهد. در میان دانشجویان کرد و ترک و… نسل جدیدی ظهور کرده که بی توجه به پاره ای از اختلافات تاریخی به دنبال تعامل سازنده با سایر جریانهای مدافع دموکراسی و حقوق بشر در ایران هستند و نباید این تمایل از سوی احزاب و گروههای سراسری بدون پاسخ بماند. اینگونه می توان به تجمیع مطالبات نیروهای پراکنده منتقدین حول محور دموکراسی و حقوق بشر دست زد. فراموش نکنیم که هیچ مدلی برای آینده ایران بدون توجه به مطالبات بر حق اقوام ایرانی کامل نخواهد بود. در این زمینه بازسازی هویت ملی با در نظر گرفتن ویژگی های همه ساکنان این سرزمین ضروری است و تعاریف ارتدکس از هویت ملی با هدف همانندسازی و نادیده گرفتن تنوع طبیعی فرهنگی و نژادی راهگشا نیست.
این روزها بحث انتخابات بسیار داغ است. برخی از فعالان سیاسی بیانیه دفتر تحکیم درباره انتخابات را نوعی عقب نشینی نسبت به سال 84 و موضع تحکیم در آن زمان می دانند. این بیانیه چطور صادر شد و هدف تحکیم از صدور آن چه بود؟
باید ابتدا دید که از چه منظری به مختصات صفحه سیاست در ایران نگاه می کنیم تا مشخص شود که کدام حرکت رو به جلو و چه حرکتی عقبگرد است. اکثر فعالین فعلی انجمنهای اسلامی اگرچه هنوز به درست بودن سیاست انتخاباتی تحکیم در سال 84 معتقدند، با این حال مخالف این هستند که با انتخابات برخورد ایدئولوژیک داشته باشند. از نظر ما باید در مورد هر انتخاباتی به مقتضای شرایط روز تصمیم گیری کرد. این ساده ترین کار است که ما بیانیه تحریم یا شرکت در انتخابات را از امروز برای همه دوره ها بنویسیم و تنها تاریخ آن را عوض کنیم. البته ممکن است این سوال پیش بیاید که چه چیزی نسبت به دوره قبل تغییر کرده که باید دوباره شرایط بررسی شود. پاسخ این سوال در انتظاراتی است که در گذشته از انتخابات وجود داشت. در آن زمان تصور این بود که صندوق های رای، حلال همه دردهای ملت هستند و با رای دادن می توان مسیر دموکراسی و توسعه پایدار را گشود.امروز با توجه به تجربه 8 ساله دولت خاتمی و روشن شدن اینکه برخی از موانع ساختاری مانع این امر می شود به نادرستی این نگاه پی برده ایم. از نظر ما باید اصلاحات جامعه محور را جایگزین سیاست اصلاحات از بالا نمود و اولویت پیشبرد آرمان دموکراسی خواهی با جنبش های اجتماعی است. با این حال شاید بتوان از طریق تغییر مدیریت سیاسی کشور فضای حیاتی برای رشد جنبش های اجتماعی فراهم کرد که این سوالی است که در واحد سیاسی تحکیم وحدت در حال بررسی است و با عنایت به چارچوب تدوین شده در نشست آبان شورای عمومی برای رویکرد انتخاباتی تحکیم تلاش می کنیم تا پاسخی مناسب برای این سوال بیابیم و تصمیم درستی بگیریم. البته در این راه نیازمند نقد و نظر سایرین نیز هستیم.