گزارش

هزار و یکشب در سینما

هزار و یکشب که در انگلیسی به “شب های عربی” معروف است و اولین بار در سال 1706 با عنوان “سرگرمی های شب های عربی”، به انگلیسی چاپ شده است، مورد توجه ادبیات و سینمای داستانگوی غرب واقع شده و حتی در مجموعه ای چون “هری پاتر” بارها مورد رجوع قرار گرفته است.

داستان های هزار و یکشب از دهه ها قبل مورد استفاده مستقیم و غیر مستقیم سینما و بعد تلویزیون قرار گرفته است. برخی فیلم های دهه بیست میلادی از جمله “دزد بغداد” با شرکت داگلاس فربنکس، اولین توجه هالیوود را به هزار و یکشب به نمایش می گذارد. “ماجراهای شاهزاده احمد” محصول 1926 نیز قدیمی ترین انیمیشن باقیمانده تاریخ سینماست که این فیلم نیز قصه ای از هزار و یکشب را دستمایه قرار داده است.

اما هالیوود در سال 1942 اولین برداشت مستقیم را با عنوان “شب های عربی” تولید کرد.در این فیلم که توسط جان رولینز ساخته شده بود، جان هال، ماریا مونتز و سابو بازی می کردند و در آن شهرزاد(ماریا مونتز) از دست دژخیمان نجات داده می شد. هال و مونتز دو سال بعد در “علی بابا و چهل دزد بغداد” هم بازی کردند.

داستان سندباد هم بارها و بارها به فیلم و انیمیشن تبدیل شده است. “هفتمین سفر سندباد” در سال 1958 با قدرت خلاقه ری هری هاوزن ساخته شد و “سفر طلایی سندباد”(1974) و “سندباد و چشم ببر” (1977) از دنباله های آن بودند. انیمیشن های متعددی هم از قصه سندباد، در ژاپن بخصوص در دهه پنجاه و شصت میلادی ساخته شد.

موفق ترین فیلم بر اساس قصه های هزار و یکشب، کارتون “علاء الدین” محصول کمپانی دیزنی در سال 1992 بود که به یکی از پرفروش ترین فیلم های دهه نود تبدیل شد.

اما مشهورترین نسخه های سینمایی هزار و یکشب دو فیلم فرانسوی و ایتالیایی هستند. فیلیپ دوبروکا فیلمساز معروف فرانسوی، در سال 1990 فیلمی با عنوان “هزار و یکشب” ساخت که در آن کاترین زتا جونز نقش شهرزاد را بازی می کرد.

اما نسخه مشهور تر از آن یکی از معروف ترین فیلمسازان ایتالیایی است: پیر پائولو پازولینی.

این فیلم با عنوان “شب های عربی” در سال 1974 ساخته شد و جایزه ویژه هیئت داوران جشنواره کن را از آن خود کرد. اولین نمایش فیلم در این جشنواره بود به مدت 155 دقیقه که بعدها به 120 دقیقه تقلیل یافت. پازولینی وجه اروتیسم هزار و یکشب را مبنا قرار داد و یکی از اروتیک ترین فیلم های خود را بدون هیچ نوع پرده پوشی با نمایش صحنه های عشقبازی ساخت که جنجال زیادی بپا کرد( و البته این پرده دری و جنجالی بودن  به اندازه یکی از فیلم های بعدی او، سالو یا صدو بیست روز سودوم که از پر سر و صدا ترین فیلم های تاریخ سینماست، نبود!)

نسخه های بالیوودی متعددی هم از روی هزار و یکشب ساخته شده که غالباً فاقد ارزش اند.

اما نکته جالب این که موسیقی هم توجه زیادی به شهرزاد و قصه هایش نشان داده، از جمله نیکلای ریمسکی کورساکوف، آهنگساز روسی در سال 1888 با اوپوسی به نام شهرزاد در چهار موومان به روایت قصه های هزار و یکشب به زبان موسیقی پرداخته است.