“سرنوشت چاپ کتاب در این کشور به اجرای سلیقه تبدیل شده است”، “سالهاست که برای چاپ های بعدی کتابی که یک بار مجوز چاپ گرفته، احتیاج به مجوز نیست اما با حضور آقای صفار هرندی، عملکرد این وزارتخانه تغییر کرده و مجوزهای قبلی باطل شده است و باید برای چاپ مجدد یک کتاب دوباره درخواست مجوز داد”….
این بخشی از سخنان شیرین عبادی در نشست اعتراض به تشدید سانسور کتاب است که روز گذشته در دفتر انتشارات روشنگران و مطالعات زنان برگزار شد. بر اساس گزارش خبرگزاری ها در این نشست، شیرین عبادی، از پذیرفتن وکالت تعدادی از ناشران و نویسندگان در شکایت بر علیه سانسور کتاب توسط وزارت ارشاد خبر داد و گفت: “ما دادخواستی تهیه کرده‌ایم علیه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی که به دیوان عدالت اداری تقدیم شده است و در آن، از عملکرد آن وزارتخانه در این زمینه شکایت کرده و منتظر رسیدگی هستیم”.
عبادی همچنین با اشاره به اصل 24 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران که براساس آن نشریات و مطبوعات در انتشار آزادند؛مگر آنکه مخل به مبانی اسلام یا حقوق عمومی باشند، و امر مخل راهم باید قانون تعیین کند، گفت: “اکنون 28 سال است که از پیروزی انقلاب گذشته و متاسفانه مجلس شورای اسلامی هنوز فرصت نکرده درباره چنین مساله‌مهمی قانون وضع کند. در حالی که در این مدت، این موضوع از بحث برانگیزترین موضوعات بوده است و مجلس شورای اسلامی برای بسیاری از مسائل جزئی و پیش پا افتاده قانون وضع کرده است”.
بر اساس گزاری خبرگزاری های ایسنا و ایلنا که بخش هایی از سخنان معترضان به سانسور کتاب را منتشر کرده اند، شیرین عبادی همچنین فقدان قانون در این مورد را موجب سلیقه ای شدن روند مساله نشرکتاب در کشور عنوان کرد و با اشاره به وجود تنها یک مصوبه در شورای عالی انقلاب فرهنگی که در سال 1367 به تصویب رسیده و چند مورد را به عنوان اخلال در مبانی اسلام و حقوق عمومی مطرح کرده، گفت: “آیین نامه شورای عالی انقلاب فرهنگی خلاف قانون اساسی است. به‌همین دلیل، در دادخواست ارائه شده، تقاضای لغو این مصوبه را هم از دیوان عدالت اداری کرده‌ایم”.
شیرین عبادی هم چنین با تاکید بر اینکه “اظهار نظرها درباره ممیزی‌ها و لغو انتشار آثار در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به‌صورت کتبی داده نمی‌شود”، این را هم گفت که: “درحقیقت سرنوشت چاپ کتاب در این کشور به اجرای سلیقه تبدیل شده است، و ما در پی اجرای قانون هستیم”.
آرام آرام نباید بنویسم
پرینوش صنیعی نویسنده کتاب “سهم من” در نشست اعتراض به سانسور گفت: “با اینکه کتاب من تاکنون 13 بار تجدید چاپ شده، اما متاسفانه از اردیبهشت ماه تاکنون به این کتاب اجازه تجدید چاپ داده نشده است”. او با اشاره به نامه ای که در این باره به وزارت ارشاد و دیوان عدالت اداری نوشته، افزود: “چرا وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی خود مجوز انتشار یک اثر را می دهد و پس از مدتی آن را لغو می کند؟ “
او همچنین با انتقاد از لغو مجوز کتاب های پیشتر منتشر شده، گفت: “مشکل اینجاست که گمان می‌کنم زمانی هم برسد که مجوزهای زندگی‌مان را که در تمام مراحل مختلف گرفته‌ایم، باطل کنند و در این صورت چگونه ثابت کنیم که زنده بوده‌ایم و در این مملکت زندگی کرده‌ایم؟ نگرانی از اینکه موجودیت آدم‌ها زیر سئوال رود، وجود دارد”.
پرینوش صنیعی در ادامه تاکید کرد که به‌عنوان نویسنده “هر واژه‌ای را که در اثرم به‌کار برده‌ام، با آگاهی بوده؛ چرا نمی‌آیند از نویسنده بپرسند چرا فلان واژه را به‌کار برده‌ای؟ اگر قرار است سانسوری اعمال شود، حداقل باید با نویسنده آن اثر در میان گذاشته شود، اما مسوولان به هیچ وجه پاسخگو نیستند”.
منیرالدین بیروتی نویسنده رمان “چهار درد” یکی دیگر از معترضان به سانسور در نشست دیروز بود. بیروتی که مجوز رمانش در دوره وزارت صفار هرندی صادر شده و پس از انتشار چاپ اول آن به طور شفاهی لغو آن به ناشر اعلام شده، گفت: “ما نویسنده‌ها پس از سال ها تحمل مرارت و زحمت زیاد کتاب می‌نویسیم و بعد مسئولان خیلی ساده جلوی انتشارش را می‌گیرند و جالب اینجاست که اصلا نمی‌گویند چرا”. او با اشاره به صدور مجوز رمانش در همین دوره، از لغو شفاهی مجوزش ابراز تعجب کرد و افزود: “به ما بگویند تا بدانیم دفعه بعد چگونه کتاب بنویسیم و چه چیزهایی را ننویسیم و آرام آرام اصلا دیگر ننویسیم”.
این نویسنده که رمانش چند هفته پیش جایزه هوشنگ گلشیری را به خود اختصاص داد، و پیشتر اعلام کرده که تا رفع سانسور از نشر کتاب اثری منتشر نخواهد کرد، با این یادآوری که “مجوز تمام کتابهایی که از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی لغو می شود، از سوی همین وزارتخانه صادر شده است” گفت: “ما نویسندگان که از مریخ نیامده ایم! در همین جامعه زندگی میکنیم و با قوانین آن آشنا هستیم”. او سئوال بزرگ در ماجرای لغو مجوز کتاب ها و از جمله کتاب خود را این دانست که: “وقتی وزارت ارشاد مجوز یک کتاب را لغو میکند، چرا موارد آن را به ما نمی‌گویند”و تاکید کرد که: “سیاست‌هایی که در پیش گرفته شده است، به نویسنده و ناشر ضرر مادی و معنوی می‌زند”.
سانسور پنهانی
مدیر نشر قصیده سرا و مدیر انتشارات روشنگران و مطالعات زنان دو تن دیگر از سخنرانان نشست اعتراض آمیز به سانسور کتاب بودند.
مدیر نشر قصیده سرا، در سخنانش با اشاره به اینکه “تولید در حرفه نشر طی یک سال گذشته دچار اختلال شده است”، همچنین گفت: “در یک سال اخیر روش هایی که برای سانسور در حوزه نشر اعمال می شود، پنهانی است واصولا ما به عنوان ناشر هیچ گونه اطلاعی از روش و تصمیم هایی که در این زمینه گرفته می شود، نداریم”.
در حالی که بر اساس روند غیر قانونی اما موجود در وزارت ارشاد، کتاب ها پس از دریافت یکبار مجوز پیش از انتشار در هر بار تجدید چاپ با ارائه چند نسخه چاپ شده و دریافت اعلام وصول، اجازه توزیع عمومی پیدا می کنند، مدیر نشر قصیده سرا از یک شرط تازه وضع شده از سوی وزارت ارشاد خبر داد و گفت: “اعلام وصول کتاب مشروط به استرداد مجوز شده است”. ناصر ایجادی تاکید کرد: “حالا بحث لغو مجوزهای دایمی نشر مطرح است”. وی با اشاره به اینکه از سال 76 به بعد روند اخذ مجوز انتشار کتاب از نوبت به نوبت بودن مجوز، به اخذ مجوز دایم نشر تبدیل شد، گفت: “متاسفانه از سال گذشته اعلام وصول مشروط به استرداد مجوز هم شده و هیچ توضیحی در این زمینه به ناشران داده نشده است”.
شهلا لاهیجی، مدیر انتشارات روشنگران و مطالعات زنان هم یکی دیگر از سخنرانان نشست اعتراض به سانسور کتاب بود که در مقدمه سخنرانی خود با اشاره به اینکه”تمام مشکلات ما، صنفی است” خواستار آن شد که هیچ کس این مشکلات را سیاسی تلقی نکند. لاهیجی سپس با اشاره به سابقه بیست و پنج سال کار در حوزه نشر گفت: “اگر بنا باشد، با هر تغییر و تحولی یک سری قوانین جدید مطرح شود همه دچار سردرگمی خواهند شد”. به نوشته سایت کنشگران، مدیر انتشارات روشنگران و مطالعات زنان همچنین با اشاره به چالش پانزده ساله ناشران با وزارت ارشاد بر سر چگونگی صدور مجوز انتشار کتاب و صدور مجوز انتشاراتی، تاکید کرد: “اکنون وضعیت نشر در ایران به مرحله بحران رسیده است و ما نمی دانیم چه افرادی در سکوت مطلق و پشت درهای بسته در مورد کتاب های ما تصمیم می گیرند”. مدیر انتشارات روشنگران از سرنوشت مبهم چهارده عنوان کتاب این انتشاراتی که در انتظار کسب مجوز از ارشاد هستند، نیزگفت: “نمی دانم وضعیت اقتصادی نشر چطور می شود در حالی که چهارده کارمند از لحاظ مالی به این انتشارات وابسته اند. الان به عنوان یک ناشر از لحاظ اقتصادی در بحران هستیم. بحران فرهنگی نیز که جامعه را درگیر خود کرده است. “
او با اشاره به اینکه “در همه صنوف دیگر، مجوز فعالیت توسط اصناف صادر می شود اما ناشران باید از وزارت ارشاد، مجوز بگیرند”، تاکید کرد: “ما اکنون هشت هزار ناشر داریم و هزار کتاب فروشی و با این وضعیت ممکن است که یک کتاب خوب، هیچ وقت امکان حضور در ویترین کتاب فروشی ها و در نتیجه فروش را پیدا نکند. وظیفه متولیان، گشایش در این مسائل است و نه ایجاد تنگنا”.
مدیر انتشارات روشنگران و مطالعات زنان با اشاره به اینکه پیشتر مجوز کتاب ها بر اساس مصوبه سال 67 شورای عالی انقلاب فرهنگی صادر می شد، از مبنا قرار گرفتن بخشنامه تازه وزیر ارشاد که ناشران از محتوای آن بی خبرند در روند صدور مجوز کتاب انتقاد کرد. بر اساس گزارش سایت کنشگران، لاهیجی تاکید کرد: “حالا بدون این ذکر دلیل جلوی تجدید چاپ کتاب گرفته می شود و سرنوشت ما به سلیقه، میل و سواد فرد بررسی کننده کتاب بستگی دارد. این در صورتی است که هیچ فردی، عالم کلی نیست تا بتواند در مورد هر کتابی اظهار نظر کند”.
مدیر انتشارات روشنگران و مطالعات زنان، نتیجه گرفت: “صنف ناشر در ایران با اعمال این بخشنامه که هیچ اطلاعی هم از مفاد آن نداریم، به عنوان تولیدکننده کالای فرهنگی کشور در معرض نابودی قرار گرفته است”.