سهیل آصفی
“وضعیت ذخایر آب در ایران فوق‌العاده نگران‌کننده است. “
مصطفی پور محمدی، وزیر کشور جمهوری اسلامی با ذکراین جمله در سومین همایش مدیریت پسماندها، وضعیت ذخایر آب کشور را “نگران کننده” توصیف کرد. وی دراین همایش از رقم 8 میلیارد تومان اعتبار برای سال گذشته و رقمی بیش از این میزان برای مدیریت پسماندها در سال جاری سخن گفت.
به گفته مقامات ذیربط، سالانه 100 میلیون تن محصولات کشاورزی به ارزش تقریبی40 هزار میلیارد تومان در کشور تولید میشود. از سوی دیگر ایران دهمین کشور تولید کننده محصولات سردرختی بوده و 34 درصد محصولات کشاورزی خاورمیانه و شمال آفریقا در ایران تولید میشود.
به گزارش ایسنا وزیر کشور با اشاره به تصویب قانون مدیریت پسماند در کشور گفت: “مدیریت عالی و اجرای این قانون دو حوزه اصلی در این مقوله است که در بخش مدیریت عالی باید سازمان حفاظت محیط زیست وارد عمل شده و بخشهای اجرایی نیز بر عهده شهرداریها و دهیاریها و کارهای ستادی آن بر عهده سازمان شهرداریها و دهیاریهای آنهاست. “
نگرانی پیرامون عدم تکافوی ذخایر آب در کشور در حالی مطرح می شود که بنا بر گزارش سازمان ملل متحد، پیامدهای عمده تغییرات آب و هوایی برای طبیعت از هم اکنون آشکار شده است. بر اساس این گزارش افزایش دمایی بیش از 1. 5 درجه سانتیگراد از میانگین دما در دهه تقریبا یک سوم گونه های زنده را در معرض خطر انقراض قرار خواهد داد.
همچنین بیش از یک میلیارد نفر عمدتا به دلیل ذوب شدن یخچال های کوهستانی و میادین یخی که نقش ذخایر آب را بازی می کنند، در خطر شدیدتر کم آبی قرار خواهند گرفت.
گفته می شود مدل های کامپیوتری که آینده آب و هوای زمین را پیش بینی می کنند بیش از پیش پیشرفت کرده اند، هرچند هنوز ضعف هایی در پیش بینی های آنها وجود دارد و این شیوه ها هنوز نمی توانند فرآیندهای فیزیکی [عینی در طبیعت] را مدل سازی کنند. پویشگران محیط زیست و احزاب سبز در اروپا بارها هشدار داده اند که فقیرترینِ فقرا بیش از هر گروه دیگری در خطر آسیب دیدن از تغییرات جوی قرار دارند. آنها، “آب شیرین” را جدی ترین مساله برای جوامع بشری عنوان کرده اند.
به عبارت دیگر گفته می شود به دلیل فقدان منابع لازم برای بر پا کردن تدابیر محافظتی و تغییر مبنای اقتصادی، آسیب پذیری تاثیرات تغییرات جوی که در بلند مدت عیان می شود بیش از پیش متوجه بخشی از جوامع فقیر در جهان خواهد بود.
جنگل ها به عنوان فیلتر های طبیعی نقش بسیار مهمی در بالا بردن کیفیت آب بر عهده دارند. آب ضمن عبور از لایه های مختلف خاک و پوشش گیاهی، مواد شیمیایی خود را در خاک و گیاه جا گذاشته و تصفیه می شود.
آلودگی آب در کشور را به عوامل متعددی مربوط کرده اند. این عوامل درمحدوده آب های جاری کشاورزی تا استفاده نامناسب ازمواد شیمیایی خانگی و هرچیزی بین این موارد تعریف شده اند. اما درحالیکه مصرف استاندارد بیش از 75000 نوع ترکیبات شیمیایی مختلف درجامعه، موجب پدیداری آسایش در زندگی مدرن شهری شده است، به گفته کارشناسان امور، این همه تبعات خاص خود را نیز به همراه داشته است. از جمله است بروز انواع سرطان ها و بیماری های خاص که پزشکان آنها را به استعمال برخی مواد شیمیایی در بازار ارتباط داده اند.
به همین علت هم اکنون نگرانی در مورد سلامت بشر، به میزان زیادی شدید شده است. گزارش اخیر گروه مطالعه رالف نادر، پس از مرورکردن بیش از10 هزارمستندات بدست آمده از طریق “آزادی قانون اطلاعات” بیان می کند که: “ آب آشامیدنی امریکا محتوی بیش از 2100 ماده شیمیایی سمی است که میتوانند ایجاد سرطان کنند. “
” شورای فدرال برکیفیت محیطی” نیز گزارش داده است که “ حداکثرتا دوسوم همه سرطان ها را میتوان به این سموم سطح پایین نسبت داد. ” و اینکه: “وقتی آب زمین مان آلوده شود برای دهها هزار سال به همین صورت باقی خواهد ماند… “
اکثریت آلوده کننده های یافت شده در آب آشامیدنی ما میتوانند در مصرف نامناسب یا مازاد ترکیبات معمولی ازقبیل مواد شیمیایی مرغزار، گازوئیل، محصولات پاک کننده و حتی داروهای تجویزی ردیابی شوند.
این در حالی است که تسهیلات تصفیه آب شهرداری ها برای ازبین بردن این مواد شیمیایی طراحی نشده و کارایی ندارند و گفته می شود که فقط مرکب از فیلتراسیون بسترماسه و ضدعفونی کننده هستند، چیزی مشابه با یک فیلتر استخرشنا.
پزشکان می گویند بسیاری بیماری ها که درگذشته نمی توانست با یک علت احتمالی مرتبط بشود، حالا میتواند مستقیماً با سموم موجود در آب آشامیدنی مرتبط بشود. به طور مثال رشد استفاده ازحشره کش ها و آفت کش ها به جایی رسیده است که حالا بطورمعمول درشیر آب خانگی هم با تناوب هشداردهنده یافت میشود.
به همین دلیل در ایران هم به گزارش پایگاه اطلاع رسانی وزارت کشور، جمع آوری و دفن اصولی زباله و توجه به عواقب خطرساز رها سازی زباله در معابر و زیستگاه ها، از اهداف و شعارهای اساسی مدیریت شهری است که به حفظ سلامت شهروندان و محیط زیست می اندیشد. اما حجم فراوان تولید زباله در شهر تهران که مطابق بررسی های انجام شده به میزان 9⁄0 تا 5⁄1 کیلوگرم به ازای هر نفر در هر روز برآورد می شود، این مسأله را به یک معضل تبدیل کرده است.
زباله، طلای سفید
تولید روزانه هفت هزار تن زباله در تهران و دفن شش هزار تن از آن، کارشناسان بخش پسماندها و بازیافت پسماندها را بر آن داشته که به زباله، لقب طلای سفید بدهند! این کارشناسان از سال ها پیش، نسبت به روند رو به رشد پسماندها و عدم تدبیر مناسب برای ساماندهی آنها هشدار داده اند.
یکی از اساتید دانشکده بهداشت دانشگاه تهران با ذکر این نکته که “ کشور ما در بخش ساماندهی زباله، بسیار سریع تر از دیگر فعالیت های خدماتی پیش رفته است” وضعیت زباله ها را با شرایط موجود فاضلاب و آلودگی هوا مقایسه قیاس می کند و می گوید: “کارشناسان بهداشت جهانی نیز چنین اعتقادی دارند و ایران را بسیار جلوتر از دیگر کشورهای منطقه می دانند. خود من وقتی به مصر سفر کردم متوجه این موضوع شدم که آنها به هیچ وجه قابل مقایسه با ما نیستند. اما باید توجه داشته باشیم که تمامی محیط زیست و زندگی ما با مواد خطرناکی در ارتباط است که در زیرزمین دفن می کنیم. این آلودگی ها از ریشه گیاهان جذب می شوند و پس از قرار گرفتن در چرخه طبیعت یک بار دیگر به انسان باز می گردد. “
بسیاری از کارشناسان بیش از هر چیز به امکان بازیافت زباله ها اشاره می کنند و با طرح این پرسش که کدام یک از شیوه های دفن، سوزاندن و یا تبدیل به کود کردن زباله ها را باید در کشور استفاده کنیم می گوینداستراتژی ما درباره مواد زائد باید بر چهار اصل اساسی استوار باشد که عبارتند از: تولید کمتر، جمع آوری صحیح، حمل صحیح و دفع صحیح.
گفته می شود از زباله هایی تولید شده در کشور، بین 60 تا 75 درصد قابل تبدیل به کود و 20 درصد قابل بازیافت است و تنها بین 10 تا 20 درصد از آنها ایجاد آلودگی می کند. از همین رو سیاست تولید کمتر زباله در دستور کار نهادهای تبلیغی و آموزشی قرار گرفته است.
کارشناسان محیط زیست معتقدند که باید با تشریح مخارج و آلودگی های حاصل از زباله برای مردم و مسئولان، توجه خاص آنها را نسبت به ارایه مواد مصرفی با کیفیت مناسب جلب کرد.
براساس آنچه کارشناسان می گویند، وضعیت ساماندهی زباله در هر بخش از کشور، وضعیت ویژه خود را دارد. برای مثال در استان یزد مشکلی وجود ندارد اما در استان های شمالی کشور که از یک سو به جنگل و از سوی دیگر به دریا محدود شده اند، در این زمینه مشکلات فراوانی وجود دارد.
ضرورت فرهنگ سازی
یک کارشناس محیط زیست تاکید می کند که ما باید به فرهنگ سازی بپردازیم و این کار در دوره زمانی کوتاه، امکان پذیر نیست. وی به ضرورت آموزش به افراد از دوران کودکی اشاره می کند و از عدم وجود سیاست های لازم آموزشی در این زمینه انتقاد می کند.
به گزارش خبرگزاری های داخلی، از دید رئیس سازمان شهرداری ها و دهیاری های جمهوری اسلامی، اجرای دقیق و مطلوب قانون مدیریت پسماندها و آئین نامه اجرایی آن مستلزم بهره گیری از دیدگاه های استادان و پژوهشگران و مدیران شهری، اتخاذ رویکردهای علمی و کاربردی، وحدت رویه تمامی دست اندرکاران بخش مدیریت پسماند و اجرای طرح های آموزش شهروندی با همکاری دستگاه های ذیربط است تا در نهایت شاهد ارتقای بهینه وضعیت مدیریت پسماندها است.
وی می گوید: “بدون تردید مدیریت بهینه پسماندها زمینه ساز حرکت به سمت زمینی پاک خواهد بود که تحقق این هدف مهم که تاثیر زیادی در توسعه پایدار و همه جانبه نیز دارد، مستلزم مشارکت گسترده و جدی همه اقشار جامعه و دستگاه های دولتی و غیر دولتی در اجرای طرح های مدیریت پسماند و همکاری با شهرداری ها و دهیاری ها به عنوان مدیریت های اجرایی پسماند در کشور است. “
در همین زمینه به گزارش خبرگزاری فارس، معاون عمرانی وزیر کشور جمهوری اسلامی گفته است که اجرای دقیق قانون مدیریت پسماندها از اولویت های کاری سال 86 است.
وی اجرای طرح تفکیک زباله از مبداء در تمامی شهرها، جمع‌آوری مکانیزه پسماندها در سطح کشور و اجرای دقیق قانون مدیریت پسماندها و آئین نامه اجرایی آن را از اولویت‌های کاری معاونت عمرانی وزارت کشور و سازمان شهرداریها و دهیاریهای کشور در سال جاری عنوان کرده است.