کارنامه ای درخشان از ناشری هنرمند
ستاره نوشین
محمد زهرایی درگذشت. انتشار این خبر نابهنگام، برای اهالی نشر، نویسندگان و کسانی که به شکلی با کتاب سر و کار دارند، اتفاقی تلخ و ناباورانه است. در میان خیل بی شمار ناشران کشور، زهرایی نمونه یک ناشر با فرهنگ، خوش ذوق و اهل اندیشه بود. کتاب هایی که او منتشر کرده است، هرکدام نشان دهنده درک عمیق او از نویسندگی و صنعت چاپ و نشر است. کتاب های کارنامه با اسلوب و الگویی خاص و منحصر به فرد، یادگارهای جاودان او در حوزه انتشار کتاب است. درباره او گفته اند که او کتاب هایی که برای انتشار به نشر کارنامه سپرده می شده را خود شخصا می خوانده است. این مسئله شاید یکی از عجیب ترین خصیصه هایی باشد که کسی بتواند برای یک ناشر مثال بزند. عموما ناشرانی که می شناسیم، یا کارشناس کتابی برای خود استخدام می کنند و یا با درخواست از نویسنده که کتاب را موازی با قوانین سانسور بنویسد و ترجمه کند، خود به کار مدیریت امور نشر می پردازند. جدای از دقت و وسواس زهرایی در خوانش آثار، او آشنایی کاملی با صفحه آرایی، نوع قلم، جلدسازی و جنس کاغذ مصرفی داشت و حس زیبایی شناسی او تکمیل کننده این اطلاعات بود تا خوانندگان فارسی زبان برای نخستین بار شکل و شمایل دیگری از کتاب را تجربه کنند. برای نمونه در کتاب “حافظ به سعی سایه”، او در شناسنامه کتاب، اسم و نوع قلم های به کاررفته در کتاب را توضیح داده است که نشان از گزینش دقیق او برای جزء جزء عناصر کتاب دارد. او در این باره گفته است: “من ناشر و همکار نشرم، الگوسازی می کنم و کار خودم را روی متن پیاده می کنم. به کاری که نویسنده یا مترجم تایپ کرده و پاکیزه به دستم می رساند، مثل دست نویس نگاه می کنم و روی اجزای مختلف آن فکر و برنامه ریزی می کنم. وقتی به شاهکارهایی چون تاریخ بیهقی، رباعیات خیام، دیوان حافظ یا مولانا و سعدی و نظایر آن فکر می کنم، همه این مشکلات را حل شدنی می بینم… به همان اندازه که یک جوان محیط زیستی به تحلیل رفتن لایه اوزون حساس است و خودش را مسئول می داند، من هم نسبت به ثبت درست و به همان اندازه زیبای این آثار احساس مسئولیت می کنم.”
محمدزهرایی الگو و نمونه یک ناشر حرفه ای بود که برای اولین بار در تاریخ نشر ایران، به عنوان ناشر، “هنر” را با “صنعت نشر” در هم آمیخت.
برخی از کتاب های کارنامه
از میان آثار ارزشمندی که نشر کارنامه با مدیریت زنده یاد محمد زهرایی منتشر کرده است می توان به کتاب مهم “تئوری بنیادی موسیقی” نوشته پرویز منصوری اشاره کرد که جدای از این که بهترین کتاب تئوری موسیقی به زبان فارسی است، نمونه زیبایی از سادگی و ظرافت در کار جلدسازی و صفحه آرایی کتاب نیز هست. تئوری بنیادی موسیقی کتاب برگزیده سال 71 است و تا کنون به چاپ چهل و یکم رسیده است.
“حافظ به سعی سایه” بی شک بهترین نسخه از دیوان حافظ است که تا کنون به چاپ رسیده است. دقت نظر و چیره دستی و ذوق هوشنگ ابتهاج در تصحیح و قرائت دوباره شعرهای حافظ در آمیزش با اسلوب ویژه و زیبای صفحه آرایی کارنامه، هدیه ای ماندگار برای اهالی فرهنگ و ادب فراهم آورده است. این کتاب در آغاز انتشار در دو قطع جیبی و وزیری منتشر شد و بعدها دیگر قطع جیبی به بازار نیامد. طرح روی جلد و حاشی های متن کتاب اثر یارتا یاران و خوشنویسی آن اثر استاد عباس اخوین و قلمه های به کار رفته در متن؛ بدر نازک، لوتوس سیاه، میترای تمیده یا ایتالیک و نازنین دفرمه فشرده و کشیده است. این کتاب تا سال 90 به چاپ پانزدهم رسیده است.
کتاب “فصوص‌الحکم” اثر شیخ اکبر ابن عربی از کتب مشهور تصوف و عرفان نظری است. این کتاب را می توان به نوعی وصیت نامه فکری و عقیدتی ابن عربی دانست. می توان گفت معتبرترین نسخه آن را به تصحیح دکتر محمدعلی موحد نشر کارنامه منتشر کرده است.
کتاب “افسانه اسطوره” نوشته نجف دریابندری، در فروست “مجموعه نقد و نظر” نشر کارنامه منتشر شده است. این کتاب تنها اثر تالیفی دریابندری در حوزه مطالعات اسطوره شناسی است. افسانه و حقیقت، میت یعنی چه؟، میت در فرهنگ غربی، نظریه کاسیرر در افسانه شناسی، انگیزه های سیاسی و اجتماعی کاسیرر، مردم شناسی میدانی و نظریه کارکردی مالینوفسکی از مقالات این مجموعه اند. عنوان کتاب از دستخط دریابندری برداشته شده و طرح روی جلد کتاب را که دو مهر از مصر باستان است، روزبه زهرایی پیاده کرده است.
انتشار “کتاب مستطاب آشپزی؛ از سیر تا پیاز” از جانب نشر کارنامه و آن هم به اهتمام مترجم بزرگ و مشهوری چون نجف دریابندری در آغاز برای خوانندگان آثار دریابندری و کتاب های کارنامه عجیب می نمود، اما اقبال قابل توجه خوانندگان به این اثر همه نگاه ها را تغییرداد. محمد زهرایی با چاپ کتاب آشپزی نشان داد که انتشار یک اثر خوب، در هر حوزه ای که باشد اگر حرفه ای و خلاقانه صورت بگیرد نه تنها عیب نیست، بلکه امتیازی بی مانند است، آن هم کتاب آشپزی که مستقیم با عامه جامعه سر و کار دارد و کتابی است شدیدا کاربردی!
نجف دریابندری در دوران زندان با آشپزی آشنا شد و پس از آزادی با توجه به ذائقه ماجراجوی او و همسرش، آشپزی به یکی از سرگرمی های آن دو تبدیل شد. داستان ایده نگارش کتاب آشپزی نیز به سال ها پیش بر می گردد؛ به شبی که مرحوم زهرایی در غیاب فهیمه راستکار مهمان دریابندری بود و در هنگام صرف شام که خوراکی مکزیکی و دست پخت دریابندری بود ایده اولیه نگارش کتاب شکل می‌گیرد. فهیمه راستکار در آغاز با این کار مخالفت می کند اما در نهایت به مدت هشت سال در کنار دریابندری به نگارش کتاب مشغول می شود. بعدها دریابندری، راستکار و زهرایی با حضور در برنامه “باز هم زندگی” درباره انتشار این کتاب توضیحاتی دادند.
طرح جلد کتاب مستطاب و صفحه آرایی آن هم متناسب با ذائقه عامه مردم تنظیم شده است و با این که قیمت دو جلدی آن به نسبت بالاست اما تا کنون به چاپ بیستم رسیده است.
“از این لحاظ” ، اثری خواندنی است از نجف دریابندری که در سال 88 منتشر شده است. این کتاب مجموعه مقدمه هایی است که دریابندری بر آثار ترجمه شده اش نوشته است. پیش تر این مقدمه ها به صورت پراکنده در مطبوعات به چاپ رسیده بود و در “از این لحاظ” به صورت یک جا گردآوری شده اند.
