سوم ماه می، روز جهانی آزادی مطبوعات است؛ روزی که عمرش به بیشتر از ۱۲ سال نمی‌رسد و برای روزنامه‌نگاران ایرانی یادآور لیست‌هایی است که کشورشان را در قعر جدول آزادی مطبوعات می‌نشاند. امسال هم روز جهانی آزادی مطبوعات درحالی از راه رسید که ماهنامه زنان امروز به تازگی توقیف شده و در همین روز، دادگاه مطبوعات، مدیرمسوول و سردبیر روزنامه “مردم‌امروز”را به اتهام توهین به مقدسات مجرم شناخت.
از مردم‌امروز تا زنان امروز
دوشنبه هفتم اردیبهشت ماه، هیات نظارت بر مطبوعات ماهنامه زنان امروز را پیش از رسیدن به شماره دوازدهم توقیف کرد و دلیل آن ترویج و تبلیغ ازدواج سفید و اصرار بر طرح موضوع حضور زنان در ورزشگاه‌ها اعلام شد. روزنامه مردم‌امروز هم با مدیرمسوولی احمد ستاری و سردبیری محمد قوچانی در دی ماه سال گذشته به حکم شعبه دوم دادسرای فرهنگ و رسانه، توقیف شده بود. دلیل توقیف این روزنامه نوپا، انتشار عکسی از جرج کلونی در شماره شانزدهم به همراه تیتر “کلونی: من هم شارلی هستم” بود. حالا شعبه ۷۶ دادگاه کیفری استان تهران به ریاست قاضی مدیرخراسانی، نه تنها مدیرمسوول بلکه سردبیر این روزنامه را هم به اتهام توهین به مقدسات مجرم تشخیص داده و ستاری و قوچانی را مستحق تخفیف ندانسته است.
اما وضعیت برای همه رسانه‌های ایرانی یکسان نیست؛هفته گذشته هفته‌نامه اصولگرا و تندروی ۹ دی موفق شد برای بار سوم پس از مدت کوتاهی حکم توقیف را پشت سر گذارد و دوباره انتشار را از سر بگیرد.
براساس گزارش سال ۲۰۱۵ سازمان گزارشگران بدون مرز، ایران در جدول آزادی رسانه‌ها رتبه ۱۷۳ را از میان ۱۸۰ کشور دنیا در اختیار دارد. فنلاند، نروژ و دانمارک در صدر این جدول قرار دارند و کشورهای سودان، ویتنام، چین، سوریه، ترکمنستان، کره شمالی و اریتره تنها کشورهایی هستند که در حوزه آزادی رسانه‌ها، وضعیتی بدتر از ایران دارند.
گزارشگران بدون مرز در گزارش خود نوشته که وضعیت آزادی رسانه‌ها در سال ۲۰۱۴ به طور کلی بدتر شده و آزادی رسانه‌ها “در آزمون و فرسوده از جنگ‌ها، تهدید فزاینده نقش‌آفرینان غیر دولتی، آزارگری‌ها به هنگام اعتراضات خیابانی، یا با بحران‌های اقتصادی و مالی، در پنج قاره جهان فرو می‌نشیند”.
این سازمان بین‌المللی همچنین پیرامون وضعیت آزادی رسانه‌ها در ایران در دوران ریاست‌جمهوری حسن روحانی چنین گزارش داده است: “سکوت دولت حسن روحانی در برابر سرکوب آزادی اطلاع‌رسانی اگر همیارانه نباشد به عنوان رییس‌جمهوری و مسوول اجرای قانون اساسی است دست کم پرسش‌برانگیز است. ایران همچنان با ۵۰ فعال رسانه‌ای زندانی یکی از پنج زندان جهان برای روزنامه‌نگاران است”.
سازمان خانه آزادی هم در گزارشی که به تازگی منتشر شده اعلام کرد ایران از نظر آزادی مطبوعات در میان ۱۹۹ کشور دنیا در رتبه ۱۹۱ قرار دارد. بر اساس گزارش این سازمان، آزادی مطبوعات در ایران از سال ۲۰۰۰ میلادی به طور مرتب کاهش پیدا کرده است. همچنین عنوان شده که ایران در میان کشورهایی قرار دارد که بیشترین آمار روزنامه‌نگاران زندانی را به خود اختصاص داده‌اند.
انکار روزنامه‌نگاران زندانی
وضعیت آزادی مطبوعات در ایران با بازداشت طولانی مدت جیسون رضاییان، خبرنگار ایرانی-آمریکایی واشینگتن پست بار دیگر در کانون توجه بین‌المللی قرار دارد. رییس‌جمهوری و سایر مقامات آمریکایی چندین بار خواستار آزادی این خبرنگار شده‌اند. جواد ظریف،وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی هم در سفر به آمریکا درباره بازداشت رضاییان مورد سوال قرار گرفت. پاسخ ظریف روزهای گذشته در فضای مجازی جنجال‌آفرین شد و اعتراضات زیادی برانگیخت. جواد ظریف در مصاحبه با چارلی رز، مجری شبکه تلویزیونی پی بی اس امریکا گفته بود “ما درایران هیچ کسی را به‌خاطر عقیده‌اش زندانی نمی‌کنیم… کسانی که دست به جرم می‌زنند، کسانی که قوانین کشور را زیر پا می‌گذارند، نمی‌توانند پشت عنوان‌هایی مانند روزنامه‌نگار یا فعال سیاسی پنهان شوند”.
او به این ترتیب همچون حسن روحانی، وجود روزنامه‌نگاران زندانی را انکار کرد و با موجی از مخالفت‌ها مواجه شد. روزنامه‌نگاران زندان رفته از جمله معترضان به جواد ظریف بودند. در مقابل اما برخی از او دفاع می‌کنند و معتقدند یک مقام رسمی دولت نمی‌تواند در میانه مذاکرات حساس هسته‌ای، نقض حقوق بشر در ایران را تایید کند.
همچنین مرضیه رسولی، مهسا امرآبادی و ریحانه طباطبایی روزنامه‌نگارانی که با سپری کردن دوران محکومیت خود از زندان آزاد شده‌اند در شبکه‌های اجتماعی عنوان کرده‌اند که هنوز موفق به شروع دوباره کار مطبوعاتی نشده‌اند و فشارهای پنهان امنیتی باعث خانه‌نشینی آنها شده است. هرچند در حکم محکومیتشان حرفی از ممنوعیت به کار نیامده بود.
از سوی دیگر حسین انتظامی، معاون مطبوعاتی وزارت ارشاد که از زمان حضور در این سمت، چالش‌های بزرگی با روزنامه‌نگاران داشته و از عوامل عدم بازگشایی انجمن صنفی روزنامه‌نگاران شناخته می‌شود، به مناسبت روز جهانی آزادی مطبوعات به بیان گزارشی از فعالیت دولت در حوزه رسانه‌ها پرداخت.
انتظامی با اشاره به اینکه در حال حاضر حدود ۷ هزار و ۸۰۰ نشریه مکتوب و الکترونیک در کشور دارای مجوز هستند، گفت: “افزون بر ۲۰ درصد مجوز این نشریات در دولت یازدهم صادر شده که نشان از توجه ویژه این دولت به امکان انتشار و فعالیت حرفه‌ای رسانه‌ای دارد.”
معاون مطبوعاتی وزارت ارشاد تاکید کرده که “آزادی دسترسی به اطلاعات یکی از پایه‌های اصلی آزادی بیان و فعالیت حرفه‌ای است و دستگاه‌های دولتی موظفند هر آنچه برای مردم ایجاد حق یا تکلیف می‌کند را در اختیار مراجعه‌کنندگان قرار دهند.”
او همچنین مدعی شده که با حذف یارانه پرداختی به رسانه‌های دولتی و متعلق به بخش عمومی، یک رقابت مساوی میان بخش دولتی و خصوصی ایجاد کرده است. انتظامی اما درباره آمار توقیف‌ها همچون گذشته صحبتی نکرده است. البته پیش از او، سخنگوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی از توقیف ماهنامه زنان امروز دفاع کرده بود.
