محمدباقر نوبخت، معاون نظارت راهبردی رییس‌جمهور طی نامه ای به اسحاق جهانگیری، خواستار حذف “قانون تعهد خدمت در آموزش و پرورش” شد. دانشجویان دانشگاه فرهنگیان در ابتدای ورود به دانشگاه تعهد می دهند که بعد از فارغ التصیل شدن، دو برابر سالهای تحصیل را در آموزش و پرورش خدمت کنند. در مقابل این تعهد، آموزش و پرورش دانشجویان را از سال اول به صورت رسمی استخدام و به آنها حقوق پرداخت می کند. یکی دیگر از مزایای تعهدخدمت، برخورداری از معافیت نظام وظیفه است. نوبخت در نامه خود می‌نویسد: “از آغاز دهه ۷۰ تاکنون دیگر فلسفه وجودی و وجوبی جذب نیروی انسانی به صورت بورسیه تعهد خدمتی در وزارت آموزش و پرورش، به دلیل ورود نیروی انسانی تحصیلکرده دانشگاهی به تعداد کافی به بازار، از بین رفته و دیگر نیازی به هزینه‌های اضافی برای بورسیه دانشجویان نیست.” به نظر می رسد هدف دولت کاهش هزینه های دانشگاه فرهنگیان است.
دانشگاه غیرمتمرکز فرهنگیان با ۶۴ پردیس زنانه ـ مردانه در سال ۹۰ از تجمیع مراکز تربیت معلم سابق با مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی به وجود آمد و عملا کار خود را از سال ۹۱ با جذب ۲۵ هزار دانشجو از طریق کنکور سراسری آغاز کرد. این دانشگاه، اکنون با داشتن ۴۰ هزار دانشجو از کمبود بودجه و تجهیزات و کادر علمی رنج می‌برد. هر چند به گفته مهر محمدی، سرپرست این دانشگاه، قرار بود که دانشگاه فرهنگیان به “یک برند بین‌المللی” تبدیل شود، اما با گذشت سه سال اکثر پردیس های آن از نظر تجهیزات و ساختمان در حد دبیرستان شبانه روزی باقی‌مانده و رفتار مسوولان با دانشجویان از سطح دانش‌آموز دبیرستانی فراتر نرفته است. دانشگاه فرهنگیان مدلی ضعیف تر، از دانشگاه های غیر متمرکزی مانند آزاد و پیام نور است.
ظاهرا دانشگاه فرهنگیان قبل از فارغ التحصیل شدن اولین گروه دانشجویان کارشناسی خود در سال ۹۴، به دلیل کمبود بودجه و مشکلات دیگر، در موقعیت لرزان و بلاتکلیفی قرار گرفته است. لغو تعهد خدمت، موجودیت این دانشگاه را با علامت سوال روبرو می کند. با این حال سرپرست دانشگاه فرهنگیان می‌گوید: “موجودیت دانشگاه فرهنگیان به هیچ‌وجه نباید با قانون متعهدین به خدمت پیوند زده شود… و این دانشگاه باید با قوت به ماموریت حاکمیتی خود که تربیت معلم است ادامه دهد.”
لغو تعهد خدمت، که معنای آن از بین رفتن امتیاز استخدام رسمی و دریافت کمک هزینه و معافیت از خدمت نظام است، انگیزه داوطلبان را برای ورود به این دانشگاه به شدت کاهش می دهد. اگر آموزش و پرورش تعهدی در قبال استخدام خروجی های این دانشگاه نداشته باشد، فلسفه وجودی دانشگاه فرهنگیان از بنیان با تردید مواجه می‌شود. البته این مسایل شامل حال دانشجویان کنونی نمی شود.
مهر محمدی یکی از دلایل لغو تعهد خدمت را چنین بیان کرد: “به دلیل تضمین شغلی که برای دانشجویان در این دانشگاه فراهم می‌شود دانشجو معلمان دچار رخوت و کاهش انگیزه برای خوب تحصیل کردن شده‌اند.” این نکته در نامه نوبخت به این شکل بیان شده که “تضمینی بر وجود شایستگی‌های لازم در دانشجویان بورسیه بعد از فارغ‌التحصیلی وجود ندارد.” معنای این سخنان این است که دانشجویانی که در همان بدو ورود استخدام می شوند، انگیزه ای برای درس خواندن ندارند. پیشنهاد جایگزین سرپرست دانشگاه فرهنگیان برای رفع این نقیصه این است که قانون تعهد دبیری از سال چهارم اجرا شود. مهرمحمدی می گوید: “تصمیم نهایی را باید مجلس شورای اسلامی بگیرد.” برای این منظور دولت باید لایحه ای به مجلس بدهد و بعید است این مجلس در آخرین سال فعالیت خود چنین لایحه ای را تصویب کند.
یک دانشجوی دانشگاه فرهنگیان در باره پیشنهاد مهر محمدی می گوید: “تاخیر در استخدام یک اهرم قوی در دست مسئولان می شود که جو پادگانی در دانشگاه ایجاد کنند و دانشجوها را دائما بترسانند که انتقاد یا فعالیت فوق برنامه نکنند. اختلاف با مسوولان دانشگاه، احتمالا باعث اخراج دانشجو می شود. مسولان فرهنگی در شهرستانها دانشجوها را به اجتماعات و راهپیمایی های رسمی می برند و حضور غیاب می کنند. در خوابگاه امر و نهی می کنند. اجرای چنین روشی وقتی خوب است که اهرمی برای تهدید و ایجاد استرس در دانشجویان نشود.”
یک دبیر قدیمی می گوید : “علت تاسیس دانشگاه ویژه فرهنگیان این است که دانشجوی تربیت معلم را در محیطی ایزوله و جدا از سایر دانشجویان نگاه دارند و در طول هفته آنها را وادار به شرکت در مراسم واجب و مستحب از جمله نماز جماعت و جمعه تا دعای کمیل کنند و آنها را در خوابگاه زیر نظر بگیرند تا فطرت پاکشان به ویروس اعتراض آلوده نشود. اگر این نگرانی ها نبود، هیچ عقل سلیمی نمی پذیرفت که با وجود این همه دانشگاه دولتی و این همه فارغ التحصیل، آموزش و پرورش از نو دانشگاه تاسیس کند. با کدام پول ؟ با کدام توان علمی ؟ اگر آموزش و پرورش عرضه نگهداشتن دانشگاه داشت، چرا دانشگاه تربیت معلم را رها کرد ؟ چرا دانشگاه شهید رجایی را نمی تواند با ظرفیت کامل اداره می کند؟ لغو تعهد خدمت به خاطر صرفه جویی مطرح می شود. اگر دولت پول داشت چنین نامه ای نوشته نمی شد. دولتها فقط موقع پایین آمدن قیمت نفت و خوردن کفگیر به ته دیگ عاقل می شوند.”
یک دانشجوی دانشگاه فرهنگیان پردیس اصفهان می گوید : “ با لغو قانون متعهدین به خدمت فتیله دانشگاه پایین کشیده خواهد شد.الان هم این قانون به درستی در دانشگاه فرهنگیان اجرا نمی شود. مثلا طبق این قانون حقوق دانشجو معلمان باید به اندازه ی یک مستخدم دیپلمه ی آموزش و پرورش باشد. اما خالص دریافتی دانشجو معلمان ۱۹۰ هزار تومان هست! درسته که حکم حقوقی ما ۴۶۰ هزار تومان است، اما ۴۵ درصد بابت هزینه خوابگاه و غذا و حدود ۵۰ هزار تومان هم بابت بیمه و صندوق بازنشستگی و غیره کسر می شود. علاوه بر این دولت از پرداخت عیدی و سایر مزایا هم به دانشجویان طفره رفته که گروهی از دانشجویان به دیوان عدالت شکایت کرده اند. اگر امید به استخدام نباشد تنها مزیت این دانشگاه واحدهای کارورزی هست که بسیار مفیده و بسیار جدی اجرا می شود. دانشجویی که این دانشگاه را انتخاب کرده مهم ترین دلیلش استخدام است، معافیت از سربازی، دریافت کمک هزینه، زندگی متوسط تضمین شده و… از دیگر دلایل است.”
این دانشجو در باره ادامه موجودیت دانشگاه می گوید: “مشکل اصلی کمبود بودجه است. از ابتدای روی کار آمدن مهرمحمدی قرار بر کسر حقوق ما شد، بعدا به صورت غیرقانونی عیدی به دانشجویان تعلق نگرفت، بودجه دانشگاه رشد چندانی نداشت و بالاخره امسال کار بجایی رسیده که رشد بودجه دانشگاه فرهنگیان از همه دانشگاه های دیگر کمتر است و به نظرم با این وضعیت دانشگاه نمی تواند به حیات خود ادامه دهد. اگر به دانشگاه فرهنگیان بودجه کافی تعلق بگیرد می تواند در یک بازه زمانی ۷ ۸ ساله خود را بازسازی کند وبه سطح یک دانشگاه معتبر برساند. مشکل اصلی بودجه است. به نظرم بهتر است از پرداخت حقوق به دانشجویان صرف نظر شود، اما همچنان تحصیل در دانشگاه رایگان باشد و تعهد استخدام هم وجود داشته باشد. دولت روحانی فکری به حال گزینش بکند. امان از این گزینش اعتقادی و ایدئولوژیکی و الا گزینش تخصصی که خوبه. همان سوالهای رساله‌ای و سیاسی ۳۰ سال پیش را از دانشجویان می پرسند.”
یکی مدرس دانشگاه فرهنگیان در باره ترکیب علمی و اجتماعی دانشجویان این دانشگاه می گوید : “دانشجویان از نظر علمی و طبقاتی همگن نیستند. در کنار رتبه های سه رقمی کنکور سراسری، رتبه بالای ۱۰ هزار کنکور هم حضور دارد. گروهی از دانش آموزان از روستاها و یا از شهرهای کوچک جذب دانشگاه فرهنگیان می شوند که اکثرا از لحاظ درسی موفق و از لحاظ بینش سیاسی و اجتماعی ضعیف هستند. گروه کوچکی از طیف متوسط شهری که درس خوانند و بینش سیاسی و فکری نسبتا باز دارند به دلیل علایق فرهنگی جذب این دانشگاه می شوند. گروه سومی هم اصلا انگیزه ندارند و به خاطر گرفتن مدرک لیسانس و شغل دولتی نیمه وقت و معافیت سربازی و… به دانشگاه آمده اند. مشکل اصلی در معیارهای گزینش عقیدتی – سیاسی دانشجویان است.”
این مدرس، انحلال دانشگاه را بعید می داند و می گوید: “دولت تنها کاری که می تواند بکند کاهش ظرفیت دانشگاه است.“دانشگاه فرهنگیان در اولین سال ۲۵ هزار دانشجو پذیرفت سال دوم این تعداد به ۱۷ هزارتن و امسال به ده هزار تن رسید. پیش بینی می‌شود که ورودی سال آینده به ۵ هزار دانشجو برسد.
از ابتدای دهه ۸۰ که مراکز تربیت معلم با بحران موجودیت مواجه شدند این پیشنهاد جایگزین همواره مطرح بوده که آموزش و پرورش به جای تاسیس مراکز عالی وابسته، فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌های معتبرکشور را با مدرک کارشناسی در رشته‌های مورد نیاز آموزش و پرورش، از بین بهترین ها انتخاب و پس از گذراندن دوره دو ساله تخصصی علوم تربیتی و روانشناسی، همراه با کارورزی با مدرک کارشناسی ارشد استخدام کند. آموزش و پرورش با عقد قرار داد با دانشکده های علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه های معتبر می تواند بر اساس نیاز خود سفارش برگزاری دوره های تخصصی ارشد را بدهد و بر کار تربیت معلمان آینده خود نظارت داشته باشد. این طرح مشکلاتی مانند تامین بودجه دانشگاه، مساله تعهد خدمت در دوره کارشناسی، کمبود ساختمان و تجهیزات و ضعف کادر هیات علمی، کیفیت علمی و تربیت حرفه ای معلمان را حل می شود. اما این پیشنهاد از سوی کسانی که تربیت معلم را یک موضوع علمی و حرفه ای نمی دانند و نگاهشان به موضوع تربیت معلم، سیاسی –ـ عقیدتی است پذیرفته نخواهد شد.