کامیون هایی که هر روز صبح در مرز صف می کشند، منتظرند نوبتشان بشود تا از رودخانه کوچک چومان به داخل عراق بروند و محموله گالن های بنزین را تخلیه کنند. تجارت در مرز ایران و عراق در نقطه دور افتاده شمال شرقی عراق، جایی که جذابیت تجارت زود بازده حتی حضور مقامات دولتی را هم نادیده می گیرد، در حال شکوفایی است. بنزین بخش مهم این تجارت است.
اخیرا ً که ایران با هدف کاهش میزان مصرف سوخت، بهای بنزین یارانه ای را افزایش داده و به سهمیه بندی کردن گاز رایانه ای نیز اندیشیده، تجارت بنزین نظرها را به خود معطوف داشته است. بیشترین مشکلات ایران ناشی از این واقعیت است که این کشور ظرفیت پالایش بسیار محدودی دارد. اما در عین حال مقامات ایران نگران فروش غیرقانونی گاز رایانه ای به کشورهای همسایه از جمله عراق هستند و معتقدند این مسأله به اقتصاد کشور ضربه می زند.
بخشی از تجارت این نقطه مرزی شامل قاچاق کالاهای ممنوعه از قبیل ویسکی و آبجو است که مقامات ایران به شدت با آن مخالفند و آن را غیر قانونی اعلام کرده اند. اما تجارت سایر کالاها، به ویژه بنزین، اگرچه هنوز به لحاظ حقوقی غیرقانونی است، اما علنا ً مورد تأیید مقامات محلی عراق است که نگران رفع کمبودها هستند.
مرز چومان یکی از پنج نقطه مرزی ایران و عراق در منطقه کردنشین عراق است که تجارت میان مرزی در آن اتفاق می افتد و کردها آن را منطقه آزاد تجارت غیرقانونی می نامند. سروان محمد محی الدین، پلیس مرزی عراق که مسئول منطقه مجاور مرز چومان است، می گوید: “دولت از تجارت سوخت در این مرز آگاه است. آنچه که در اینجا اتفاق می افتد، تجارتی قانونی تلقی می شود.”
دهه ها است که قاچاق در مرز ایران و عراق، فعالیت کلیدی در اقتصاد جوامع مرزنشین به شمار می رود، اما گفته می شود حجم مبادلات غیرقانونی از زمان سقوط صدام حسین چندین برابر شده است. آمار و ارقام رسمی گردآوری شده توسط دایره مبارزه با قاچاق دولت ایران نشان می دهد که ارزش کالاهای ایرانی قاچاق شده بداخل عراق در سال 2006، یک میلیارد دلار بوده است. این کالاها اساسا ً شامل محصولات نفتی، وسایل برقی ارزان قیمت و مواد غذایی است.
اما هیچگونه آمار و ارقام رسمی در خصوص ارزش کالاهای قاچاق شده از عراق بداخل ایران در دسترس نیست. این کالاها معمولا ً شامل آبجو، ویسکی، سیگار، دیش ماهواره، تلویزیون و سایر اقلام خانگی است. معمولا ً مردان و پسران عراقی مشروبات الکلی و سایر کالاها را با الاغ بداخل مرز حمل می کنند.
اما پرسودترین و پرطرفدارترین تجارت، تجارت سوخت، به ویژه بنزین و گاز، بداخل عراق است. عراق با داشتن حدودا ً 115 میلیارد بشکه سومین ذخائر نفتی جهان را داراست، اما به خاطر حملات پی در پی به تأسیسات نفتی و همچنین وجود فساد مالی و بازار سیاه، با کمبود شدید بنزین و سایر محصولات نفتی روبرو است.
قاچاقچیان بنزین و گاز، کالاهای خود را هم در نزدیکی شهر کردنشین سلمانیه و هم در داخل شهر به فروش می رسانند.این کالاها سپس از این نقطه به سایر شهرهای عراق انتقال داده می شوند. دلشاد عبدالرحمان محمد مقام مسئول محصولات نفتی در دولت کردهای محلی عراق از دولت مرکزی بغداد به خاطر رونق بازار سیاه سوخت انتقاد می کند و معتقد است استان های کردنشین عراق سهم عادلانه ای از ذخائر بنزین موجود در این کشور دریافت نمی کنند.
نکته قابل توجه اینکه عبدالرحمان محمد نیز مانند سایرین، مناطق آزاد تجارت غیرقانونی را کمکی برای عراقی ها می داند تا بدین وسیله با کمبودها کنار بیایند. به گفته وی، این نقاط مرزی در طول 13 سال تحریم های سازمان ملل بر علیه عراق، همین نقش کنونی را ایفا کرده اند.
منبع: نیویورک تایمز، 11 ژوئن، 2007