با گذشت چند ماه از آغاز به کار حسن روحانی نه تنها وعده‌های دولت در رابطه با امور “اقلیت‌های قومی و مذهبی” مانند اجرایی کردن اصل ۱۵ قانون اساسی، عملی نشده، بلکه فشارها بر فعالان حقوق اقلیت‌ها نیز افزایش یافته است. در تازه‌ترین مورد ده‌ها تن از فعالان آذربایجانی و ترک در شهرهای مختلف ایران توسط نیروهای نظامی و امنیتی بازداشت شده‌اند.
صالح کامرانی، وکیل دادگستری و مطلع از وضعیت بازداشت شدگان مناسبت روز جهانی زبان مادری در گفتگو با روز می‌گوید ۵۰ نفر از بازداشت شده‌گان اهر با کفالت آزاد شده اما شماری دیگر در این شهر و سایر شهرهای ایران همچنان در بازاداشت به سر می‌برند.
این افراد همگی در خلال برگزرای مراسم ایی در پیوند با روز جهانی زبان مادری بازداشت شده‌اند.
سازمان یونسکو از سال ۱۹۹۹، روز ۲۱ فوریه را به نام “روز جهانی زبان مادری” نام گذاری کرده، تا دولت‌ها و شهروندان جهان را به دادن اهمیت بیشتر به تدریس زبان مادری در مدارس فراخواند.
در ایران با وجود تاکید قانون اساسی در اصل پانزدهم در خصوص “آموزش زبان مادری” اقلیت‌های غیر فارس زبان همچنان از “تحصیل به زبان مادری” یا حداقل” تحصیلِ زمان مادری”، آنطور که در قانون اساسی هم تاکید شده، محروم بوده‌اند.
اخیرا دولت روحانی چنانچه قبل و بعد از انتخابات بارها وعده داده بود، تلاش‌هایی را برای اجرایی کردن اصل پانزدهم قانون اساسی آغاز کرده است؛ تلاش‌هایی که با اعتراض برخی از نماندیگان مجلس و فرهنگستان زبان و ادب فارسی روبرو شده است.
روحانی در آغاز کارزار انتخاباتی خود در ۱۳ خرداد ۱۳۹۲ با انتشار بیانیه‌ای موضوع تدریس زبان مادری ایرانیان (کردی، آذری، عربی و…) را در سطوح مدارس و دانشگاه‌ها به‌طور رسمی مورد تأکید قرار داد. او حتی در میان مردم در تبریز وعده داد “فرهنگستان زبان و ادب آذری” پایه‌ریزی کند، اما تاکنون این فرهنگستان تأسیس نشده است.
مناسبت روز جهانی زبان مادری امسال با استقبال گسترده‌تری در میان کاربران ایرانی در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی روبرو شده و بازداشت‌ها در شهرهای ترک نشین ایران نیز در همین رابطه صورت گرفته است.
گفتگو با وکیل دعاوی
صالح کامرانی، وکیل دادگستری و مطلع از وضعیت بازداشت‌شدگان دلیل استقبال زیاد امسال مردم از این مناسبت را وعده‌های اخیر دولت عنوان می‌کند. این وکیل دادگستری در گفتگو با روز به تشریح جزئیات این بازداشت‌ها و وضعیت بازداشت شده‌گان پرداخته است. در این گفتگو روز می پرسد:
شما در جریان جزئیات اتفاقات اخیر در شهرهای ترک‌نشین ایران هستید. بگذارید از اینجا شروع کنم، در آستانه روز جهانی زبان مادری روز یکم اسفند ماه در اهر چه اتفاقی افتاد؟
هر چند بیشتر دستگیر شده‌ها در شهر اهر صورت گرفته، اما به لحاظ جغرافیایی بازداشت‌های امسال در آستانه روز جهانی زبان مادری حوزه بسیار وسیعی را د برگرفته است. از پارس‌آباد مغان که در مرز ایران و جمهوری آذربایجان واقع است تا تهران، افراد و فعالان زیادی دستگیر شده‌اند. افرادی هم که در اهر دستگیر شدند، بعضا از شهرهای مختلف آذربایجان حتی از تهران هم آمده بودند. از سال ۱۳۸۲ که اولین کنگره زبان مادری در تبریز، بعد از به تصویب رسیدن این مناسبت از سوی سازمان ملل، برگزار می‌شود. این مراسم با عنوان “کنگره جهانی زبان مادری” در یک تالار متعلق به شهرداری تبریز با مجوز توسط فعالین مدنی آذربایجان در تالار دکتر مبین برگزار می‌شود. آنزمان مصادف بود با دوران اصلاحات و گرفتن مجوز از شهرداری‌ها و نهادهای مربوطه چندان سخت نبود و برگزاری چنین برنامه‌هایی هم با اخذ مجوز در شهر‌ها و دانشگاه‌های مختلف امکان‌پذیر بود. اما در دوران آقای احمدی‌نژاد مجوز‌ها یا صادر نمی‌شد یا به ندرت اتفاق می‌افتاد. به همین دلیل فعالان ترجیح دادند در اماکن خصوصی مانند منازل شخصی، روز جهانی زبان مادری را برگزار کنند. طبیعتا برنامه‌ای که آنجا برگزار می‌شود موضوعی نیست که پنهان باشد و به صورت سری و سرپوشیده پیش برود. فقط چون در امکان عمومی و رسمی امکان برگزاری چنین مراسمی وجود ندارد، مراسم‌ها به این صورت برگزار می‌شوند. فعالان در این مراسم‌ها همزمان با شعرخوانی، بر اهمیت زبان مادری تاکید می‌کنند و طبیعتا به بررسی راه‌های شکستن ممنوعیت زبان مادری، زبان‌های غیر فارسی به ویژه زبان ترکی می‌پردازند.
اشاره می‌کنید که این برنامه‌ها از سال ۸۲ شروع شد، محدودیت‌ها دقیقا از چه زمانی و به چه صورتی ایجاد شد؟
تا پارسال حتی در اهر، شهری که امسال بیشترین دستیگری را داشته، سابقه دستگیری وجود نداشت. به گونه‌ای که حتی نیروهای نظامی و امنیتی نیز در حین برگزاری چنین مراسمی اقدام به بازداشت افراد نمی‌کردند با اینکه احتمالا در جریان برگزاری چنین مراسم هایی قرار داشتند و فعالین را هم قبل از ۲۱ فوریه و هم بعد از آن احضار می‌کردند. منتها امسال به دلیل وعده‌هایی که توسط آقای روحانی داده شده، فعالین انتظار بیشتری داشتند و به گونه‌ای احساس امنیت می‌کردند. آنها فکر می‌کردند ممکن است اجازه برگزاری مراسم ندهند اما انتظار نداشتند مورد هجوم قرار بگیرند. اینکه بیایند فعالین مدنی را که هیچگونه مقاومتی از خود نشان نداده‌اند، با باتوم و گاز اسپری و غیره مورد هجوم قرار بدهند موضوع بی سابقه یا دست کم کم سابق ای بوده است.
مشخص شده در اهر چند نفر دستگیر شده‌اند؟
در اهر یک روز قبل از روز جهانی زبان ماردی، یعنی روز یکم اسفند، نزدیک به ۱۰۰ نفر در منزل ابراهیم ابول‌زاده دستگیر شده‌اند. حدود ۶۰ نفر آنها شناسایی شده و اسامی آنها هم از طریق منابع مختلف منتشر شده است. این دستگری‌ها با ضرب و شتم و باتوم صورت گرفته است. آقای ابول‌زاده را تنها به جرم اینکه تقاضای حکم بازداشت کرده بود به شدید‌ترین شکل ممکن کتک کاری کرده‌اند. ماموران ابتدا مجوز بازداشت نداشتند، حدود یک ساعت منزل در محاصره نیروی انتظامی با راهنمایی نیروهای امنیتی نگه قرار داشته تا مجوز از دادستانی اهر صادر شود. آقای ابول‌زاده را دستبند می‌زنند، او را به زنجیر می‌کشند و با ظرب و شتم در مقابل دیده‌گان عموم به نوعی تحقریش می‌کنند تا به پاسگاه برسد. در میان بازداشت‌شدگان، نزدیک به ۵۰ نفر با کفالت آزاد شده و برای بقیه هم که در داخل هستند از ۵۰ تا ۱۰۰ میلیون تومان وثیقه صادر شده است. آنها وثیقه‌ها را نپذیرفته‌اند با این استدالال که جرمی مرتکب نشده اند تا برای تبرئه از آن وثیقه‌ای در گرو بگذارند.
این اطلاعات از طریق خانواده‌ها به شما ارسال شده است؟
افرادی که آزاد شدند بعد از خروج وضعیت را تعریف کردند. آزاد شده‌ها می‌گویند با آنها در نیروی انتظامی بدرفتاری شده است. دو نفر از فعالین به اسامی منصور سیفی و علی برزگر، از ناحیه گردن و سر مورد ضرب و شتم قرار گرفته‌اند. در زمان بازداشت به آنها غذا نداده و در سرما نگهداری شده‌اند. بازداشت‌شده‌ها از طیف‌ها و شهرهای مختلف بوده‌اند و در میانشان نویسنده‌های مطرحی هم دیده می‌شود. مانند محمد رحمانی که نوسینده چندین کتاب در ارتباط با زبان و تاریخ است. بقیه هم دانشجو و فعالین فرهنگی، روزنامه‌نگار و معلمان هستند. پدر آقای اکبر ابول‌زاده که میزبان مراسم بوده که یک پیرمرد ۷۰ و چند ساله هستند احضار می‌شود و مورد بازجویی قرار می‌گیرند. بعد از بازداشت دوباره منزل مراجعه می‌کنند و وسائل شخصی مانند کامپیو‌تر ایشان هم دوباره مورد تفتیش قرار می‌گیرد و ظبط می‌شود.
در شهرهای دیگر چه؟ گفته می‌شود دستگیری‌ها تنها محدود به اهر نبوده.
در بناب، ملکان، میاندوآب، سلماس و زنجان افراد به صورت محدود بازداشت شده‌اند. به برخی از مراسم‌ها هم اجازه برگزاری داده نشده است. در میانه مراسم به صورت محدود برگزار شده و کسی هم بازداشت نشده است. در نزدیکی ارومیه در منطقه گولنجی و بر مزار یک شاعر ترک به اسم “دادا کاتب” هم مراسمی برگزار شده که دخالت نیروهای انتظامی مانع از برگزاری آن شده است. این شاعر ترک دو سال پیش درگذشته و هر سال مصادف با روز جهانی زبان مادری مراسم یاد بود وی بر روی مزارش برگزار می‌شود. شورای شهر و شهرداری تبریز مصوبه‌ای برای برگزاری روز جهانی زبان مادری به تصویب رسانده که با مخالفت شورای تامین استان روبرو شده است. در تهران هم در نسیم‌شهر و هم در اکبراباد تهران و هم در جاده ساوه، حدود دویست فعال در مکانی به مناسبت روز جهانی زبان مادری مانند مورد اهر گرد هم می‌آیند. آنجا هم به همان روش اهر نیروهای نظامی و امنیتی به جمع این‌ها حمله می‌کنند. طی این حمله یکی از فعالین به اسم اسرافیل نظری که معلول هستند از نظر جسمی در مقابل دیدگان عموم مورد ضرب و شتم قرار می‌دهند. یکی دیگر از شرکت کنندگان به نام علیرضا فرشی، که به علت فعالیت‌های فرهنگی از دانشگاه تبریز اخراج شده به شدت مورد ضرب و شتم قرار گرفته است. آقای فرشی عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد تبریز بود. در مراسم تهران برخی از بانوان جمع به این نحوه برخورد اعتراض کرده‌اند که به آنها نیز اساعه ادب شده اشت. با خشونت بسیار بالایی تعدادی نیز آنجا بازداشت می‌شوند. برخورد شدید و حجم گسترده بازداشت‌ها، موضوعی است که برخوردهای امسال را از سالهای گذشته متفاوت می‌کند. در حالیکه مراسم‌ها همگی علنی بوده، در مراسم تهران گردهم آیی با قرائت و تلاوت قرآن آغاز شده است.
تا جایی که شما اطلاع دارید آیا نمایندگان مجلس و مسولان دولتی برای آزادی بازداشت شده‌ها دخالتی نکرده‌اند؟
متاسفانه به صورت علنی هیچ یک از نماینده‌ها واکنشی نشان نداده‌اند. در حالیکه به علت نمایندگی مردم چنین مداخله‌هایی در زمره حوزه صلاحیت نمایندگان مجلس محسوب می‌شود.
شما خودتان وکیل دادگستری هستید در گذشته هم به خاطر فعالیت‌هایتان بازداشت شده‌اید، پیش‌بینی می‌کنید بازداشت شدگان با چه سرنوشتی دچار می‌شوند؟
شخصا زمانی که داخل بودم به خاطر فعالیت‌های حقوقی و حرفه‌ای و همچنین فعالیت‌های حقوق بشری بارها دستگیر شدم. در طول بازجویی‌هایی که داشتم همیشه یکی از سوال‌ها در ارتباط با مسائل زبان مادری بود و اینکه چرا در فلان جا چنین مطلبی نوشته‌ام. من هم مثل بقیه وکلا و سایر فعالین تحت فشار بودیم. اما نسبت به بخش اول سوالتان باید بگویم که با این حجم از دستگیری پیش‌بینی اینکه چه رفتاری خواهند داشت اندکی دشوار است. از زمان بر سر کار آمدن آقای روحانی و انتصاب دستیار ویژه در امور اقلیت‌ها و وزیر آموزش و پرورش نیز در نوبت‌های مختلف دست کم در سخن تاکید کرده‌اند که زبان مادری در ایران اجرا شود. باید اشاره کرد که چنین برخوردهایی نشان می‌دهد که وعده‌های آقای روحانی در این باره با چالش جدی روبرو شده‌اند. آنهم در شرایطی که تا کنون ما واکنشی از سوی دولت و کابینه در این باره ندیده‌ایم. اگر آقای روحانی با این برنامه‌ها موافق نیستند می‌توانند نسبت به این برخورد‌ها واکنش نشان دهند.
