چهل کلید ♦ شعر

نویسنده
مرضیه حسینی

در جست و جوی” چهل کلید” - نامی که از کتاب شعر سیاوش کسرائی آمده است - رازهای شعریم. هر ‏شماره شعر یا شعرهائی از شاعران ایرانی را می خوانید. سپس نگاهی به شعر ویادداشتی بر زندگی اش. ‏

oji1.jpg

‏♦ شعرها

‎ ‎‏3 شعر از منصور اوجی‎ ‎

در تو چشمی است‏

در تو چشمی است چشمه ای است سبز ‏

لطف سر پنجه کدام اعجاز ؟

این چنیم ز بیخ و بن ترکاند ‏

کنده خشک و غرق این همه برگ ‏

بر جهانم دری فراز اید ‏

تکه بی باوران نظاره کنند ‏

من چنانم که باغ در تب گل ‏

قمریانم به طوف آمده اند ‏

‏ فصل پاییز و برگ ریز و بهار ؟

این چنین شور و حال من زکجاست

از گلم گل شکفته می نگری؟

من از آن سبز جرعه ای زده ام ‏

‏ ‏

لبخنده ات گلی است‏

لبخنده ات گلی است از الماس و عطر سیب ‏

آن چتر ایمنی که ز هول شبم رهاند ‏

دیگر هراسم هیچ ز ادبار مرگ نیست ‏

در جاده های عصر به کشفش رسیده ام

یک کهکشان ستاره و ‏

یک آسمان سحر ‏

لبخنده ات گلی است ‏

‏ ‏

کجاست بام بلندی ؟ ‏

و نردبان بلندی ؟

که بر شود و بماند بلند بر سر دنیا…‏

و بر شوی و بمانی بر آن و نعره بر آوری:‏

هوای باغ نکردیم و

دور باغ گذشت.‏

ojib.jpg

‏♦ نگاه

‎ ‎کتابی بلند از کوتاه گوی شعرفارسی‎ ‎‏ ‏

سیمین دانشور، بانوی داستان نویسی ایران، در مورد منصور اوجی می نویسد:“این خطر برای هنرمندی که ‏برادر کوچکتر خود می انگاریدش و بیشتر از بیست سال با شعر او گاه به اوج رسیده اید و گاه بی خود شده اید ‏وجود دارد که درباره اش اغراق بکنید… آیا پدر و مادرش که نام او را برگزیدند می دانستند که وارث ‏دلسوختگی منصور حلاج خواهد شد و خواهد سرود.‏

‎ ‎منصور منم…‏‎ ‎

بانوی داستان نویس ایران، این یادداشت را حدود یک دهه پیش نوشته است، اما چاپ مجدد آن در کتاب “اما ‏پرنده و گل ” باردیگر نوشته دانشور را پیش روی ما گشود. این کتاب، مجموعه ای است از نوشته هایی که ‏درباره این شاعر نوشته و بخشی از گفت و گوهایی که با وی انجام شده است. هرچند “اما پرنده و گل همه آن ‏چه را که در طول چهار دهه شاعری اوجی اتفاق افتاده در اختیار ما نمی گذارد” اما می تواند نماهایی از ‏فضای شاعرانه وی را از زبان خودش و دیگران در اختیار ما بگذارد.‏

بخش آغازین کتاب به سالشمار زندگی و کتابشناسی آثار شاعر تعلق دارد. اوجی متولد سپیده دم نهم آذر ‏‏1316 شیراز است، اما چنانچه سیمین دانشور می نویسد، به نیشابور و خیام بیشتر از حافظ و سعدی گرایش ‏دارد. در پنج سالگی مادرش را از دست می دهد و اولین کتاب شعرش را در سال 1344 و در زادگاهش ‏منتشر می کند. در بخش کتابشناسی، فهرست 68 اثری که توسط اوجی یا درباره او نوشته شده آمده است.‏

فصل دوم کتاب به بزرگداشت شاعر اختصاص دارد و با یادداشتی از سیمین بهبهانی شروع می شود. در ادامه ‏این فصل گفت وگوی محمد حقوقی را با اوجی می خوانیم. یادداشت هایی از مشیت علایی، کامیار عابدی، ‏شهریار مندنی پور، منوچهر آتشی، پرویز خائفی، کاظم سادات اشکوری، سید علی صالحی و سیروس رومی ‏از دیگر بخش های فصل دوم است که در مورد کلیت آثار منصور اوجی نوشته شده اند. بخش عمده ای از ‏گفت وگوهای شاعر، پیش از این در کتاب “سفرسبز” به چاپ رسیده اند.‏

نقد و بررسی آثار اوجی، به تفکیک آثار منتشره فصل سوم کتاب را تشکیل می دهد. جلال آل احمد، شمس آل ‏احمد و دکتر اسماعیل نوری علاء در مورد “شهر خسته” او نقد نوشته اند. یادداشت های خسرو گلسرخی، ‏سیروس بیات و اسماعیل نوری علاء بر کتاب “این سوسن است که می خواند” در بخش بعدی آمده است. در ‏بخش نقد کتاب “مرغ سحر” سیروس بیات و حسین منزوی و در مورد “صدای همیشه” علی باباچاهی و سید ‏علی صالحی نوشته اند. منوچهر آتشی، پرویز خائفی، محمدرضا خالصی، مامک فردوسی، حمیدرضا رضایی، ‏سیمین بهبهانی، هوشنگ گلشیری، عبدالعلی دست غیب، امین فقیری، عنایت سمیعی، حسن حاتمی واورنگ ‏خضرایی از دیگر منتقدان آثار اوجی هستند که در مورد بقیه آثار او نوشته اند. فصل سوم، حجم بزرگی از ‏کتاب را به خود اختصاص داده است و اسامی یاد شده، نشان از توجه منتقدان، نویسندگان و شاعران متفاوت ‏به آثار وی را دارد.‏

فصل چهارم کتاب را می توان یکی از نوآوری های آن به حساب آورد. بحث خوانش (یا قرائت )، سنتی نوپا ‏در ادبیات به حساب می آید. خوانش را نمی توان نقد دانست و از طرفی، معرفی و ریوو خواندن آن نیز، ‏حذف بخش مهمی از کارکردش است. خوانش، شعر را می شکافد در حالی که به تعبیر نویسنده را از شعر، ‏پیش روی مخاطب قرار می دهد، آن را قضاوت نمی کند. شاید بتوان خوانش را به آن چیزی نزدیک دانست که ‏پیش از این با عنوان “بن فکنی” آمده است.‏

ابوتراب خسروی، اورنگ خضرایی، محمد علی سپانلو، حسین صفاری دوست، مفتون امینی، رضا چایچی، ‏محمدرضا یاسینی، شهریار مندنی پور، خسرو ملکی و مشیت علایی، 15 شعر از اوجی را مرور کرده اند. ‏ابوتراب خسروی، شعر “جزیره هرمز” را مورد خوانش قرار داده است و چنانچه بر می آید، او بخش روایی ‏این شعر را بررسی کرده است. خسروی معتقد است که این شعر از سه اپیزود (قسمت ) تشکیل شده است. وی ‏آنگاه به تعریف و تفصیل این دیدگاه می پردازد. سیدعلی صالحی، بیان و زبان شاعرانه اوجی را در شعر ‏‏”کاسه زیرگلویم گیرند” مورد بررسی قرار می دهد. برخی این شعر را از فضای ایجازگونه ای که در دیگر ‏آثار اوجی وجود دارد، جدا می دانند. صالحی خلاف این نکته را ثابت کرده است.‏

در فصل پنجم کتاب “اما پرنده وگل” بخشی از شعرهای اوجی به همراه ترجمه انگلیسی آنها آمده است. از آن ‏جایی که خود شاعر در دانشگاه شیراز زبان و ادبیات انگلیسی خوانده است، به طور قطع به این ترجمه ها ‏نظارت داشته است. خواندن شعرهای او به انگلیسی نیز خالی از لطف نیست.‏

فصل ششم کتاب به بزرگداشت منصور اوجی اختصاص دارد که در یکصد و چهارمین نشست کتاب ماه ‏ادبیات و فلسفه برگزار شده بود. سخنرانی اوجی و شعرشناسی او از آغاز تا پایان از دیگر مطالب این فصل ‏هستند و با این توضیح که شعرشناسی اوجی از آغاز تا پایان و با عنوان “اشاره ای به شعر کوتاه فارسی” ‏توسط کامیار عابدی نوشته شده است.‏

فصل پایانی کتاب، تصاویری از اوجی را در معرض دید علاقه مندان او می گذارد. تصویر او در کنار ‏نویسندگان و شاعرانی چون محمد حقوقی، دکتر محمود هومن، احمدرضا احمدی، احمد شاملو، مهدی ا خوان ‏ثالث، منوچهر آتشی، هوشنگ گلشیری، طاهره صفارزاده، داریوش آشوری، عبدالعلی دست غیب، سیمین ‏دانشور، رضا براهنی، عباس معروفی، محمد علی سپانلو، علامه محمد تقی جعفری و… می تواند یادآور ‏بخشی از تاریخ ادبیات ما باشد.‏

‏♦ در باره شاعر

‎ ‎منصور اوجی: فضای ایجاز گونه‎ ‎

سال 1316 در شیراز متولد شد. در پنج سالگی مادرش را از دست داد و اولین کتاب شعرش را در سال ‏‏1344 و در زادگاهش منتشر کرد. دوره آموزشهای دبستانی و دبیرستانی را در شیراز به پایان رساند و از ‏دانشسرای عالی تهران با درجه لیسانس در رشته فلسفه و علوم تربیتی فارغ التحصیل شد.علاوه بر این موفق ‏به دریافت درجه لیسانس در رشته زبان و ادبیات انگلیسی از دانشگاه شیراز درجه فوق لیسانس در رشته ‏مشاوره و راهنمایی از دانشگاه تربیت معلم تهران شد. وی هم اکنون در شیراز به سر می برد.‏