آژانس بین المللی انرژی اتمی هفته گذشته گزارش داد که ایران نتوانسته است به سؤالات مربوط به فعالیت مشکوک طراحی و آزمایش کلاهک های اتمی، فرآوری اورانیوم و ساخت چاشنی مواد منفجره بسیار قوی که مورد نیاز سلاح اتمی است، پاسخ دهد. گفته های آژانس اتمی در مورد این موضوعات بسیار موثق است. آژانس از تعصبات سیاسی فاصله گرفته است و اسناد ارائه شده به مقامات ایران توسط بازرسان آژانس از چند کشور مختلف عضو آژانس گرفته شده اند. اکنون ایران موظف است آنچه را که محمد البرادعی مدیرکل آژانس با ظرافت و درایت “کمبود اعتماد” خوانده است، اصلاح کند.
احتمال می رود گزارش آژانس اتمی باعث ایجاد سردرگمی شود، چرا که بنظر می رسد این گزارش با ارزیابی سازمان ملی اطلاعات آمریکا (نای) که در ماه نوامبر منتشر گردید، تناقض دارد. ارزیابی نای “با اعتماد کامل بیان می کند” که ایران فعالیت طرح تسلیحاتی خود را در پاییز سال 2003 متوقف کرده است. اما گزارش آژانس اتمی نشان می دهد که فعالیت تسلیحاتی ایران بعد از این زمان هم همچنان ادامه داشته است.
اما برای اهداف سیاست خارجی آمریکا چندان فرق نمی کند که ایران تحقیقات و ساخت سلاح های خود را بعد از سال 2003 ادامه داده یا متوقف کرده باشد. این موضوع راحت ترین بخش یک برنامه هسته ای نظامی برای پنهان کردن است، بخشی که به سرعت می توان آن را تکمیل کرد. حتی اگر ایران برنامه تسلیحاتی خود را در سال 2003 متوقف کرده باشد، می توانسته است بلافاصله این فعالیت را از سر گرفته و به سرعت آن را تکمیل کرده باشد.
در گزارش آژانس اتمی هیچگونه مطلبی وجود ندارد که اقدام سریع نظامی بر علیه ایران را توجیه کند. در مقابل، تأکید دائمی آژانس بر این موضوع که ایران ثابت کند برنامه هسته ای این کشور صرفا ً در جهت مقاصد صلح آمیز انرژی است، باید اجرای بی چون و چرای معاهدۀ منع گسترش سلاح های اتمی و دیپلماسی چند ملیتی را تقویت نماید.
البرادعی روز چهارشنبه در اظهارات مودبانه اما هدفمند خود از ایران خواست به آژانس اتمی اجازه دهد از سایت های بیشتری دیدن کند، اسناد بیشتری را رؤیت نماید و “اطمینان خاطر دهد که نه تنها فعالیت های اعلام شدۀ ایران در جهت مقاصد صلح آمیز هستند بلکه هیچگونه فعالیت اعلام نشدۀ هسته ای ( در ایران) وجود ندارد.”
مقامات ایران تأکید کرده اند که برنامه هسته ای آنها صرفا ً در آژانس اتمی و نه در شورای امنیت سازمان ملل مورد بررسی قرار گیرد. اما رئیس آژانس هیچگونه تفاوتی میان موضع گیری آژانس و خواسته شورای امنیت در جهت تعلیق غنی سازی اورانیوم توسط ایران نمی بیند. در واقع، البرادعی قاطعانه می گوید به این خاطر که ایران تقریبا ً به مدت دو دهه برنامه مخفیانه هسته ای داشته است، باید به جامعه بین الملل دربارۀ “اهداف آینده” خود در خصوص برنامه هسته ای اطمینان خاطر دهد. و بدین ترتیب البرادعی تا جایی که می توانست نسخه سیاست ایران را پیچید.
البرادعی خواهان “مذاکرات همه جانبه ای است که به یک راه حل ماندگار ختم شود.” چنین راه حلی مستلزم آن است که ایران همه تردیدها را دربارۀ برنامه هسته ای خود برطرف کند. در عوض پاداش ایران “ برقراری امنیت منطقه” و “روابط عادی تجاری میان ایران و جامعه بین الملل” خواهد بود.
این توصیه ای است که باید مورد توجه مقامات تهران و واشنگتن قرار گیرد. نشانه های این هفته حاکی از آن است که احتمالا ً هر دو طرف چنین مذاکره ای را در پیش خواهند داشت. اندکی پس از آنکه پنج عضو دائم شورای امنیت به همراه آلمان دربارۀ دور سوم تحریم های سازمان ملل بر ضد ایران به توافق رسیدند، خاویر سولانا رئیس سیاست خارجی اتحادیه اروپا اعلام کرد، این قدرت ها در حال مذاکره دربارۀ مشوق هایی هستند که احتمالا ً نظر ایران را برای انجام مذاکرات همه جانبه جلب خواهد کرد؛ امری که خواسته البرادعی است.
اگر این روش دنبال شود، عملگرایان تهران و واشنگتن ناگزیر خواهند بود بر افراط گرایان چیره شوند. اما این روش مناسب ترین راه حل برای خطرناک ترین تهدید امنیتی جهان خواهد بود.
منبع: بوستون گلوب، 1 مارس