نگاهی به اکران ویژه‌ی فیلم‌های فرهنگی
سرانجام طرح “اکران ویژه‌ی فرهنگی فیلم‌ها” با عنوان “نگاهی دیگر” پس از مدت‌ها کش و قوس آغاز شد. در این طرح شورای نظارت و ارزشیابی وزارت ارشاد با مشارکت شورای صنفی نمایش و اتحادیه سینماداران ایران، برنامه‌ی اکران این نوع فیلم‌ها را با اختصاص تعدادی از سالن‌های هر گروه سینمایی در تهران آغاز کرده اما در همین آغاز، با مشکلات و کارشکنی‌های فراوانی رو به رو شده.
بر اساس تعریف اداره کل نظارت و ارزشیابی، فیلم‌های فرهنگی فیلم‌هایی هستند که به دلیل دارا بودن ویژگی‌های خاص برای مخاطبان خاص به نمایش درمی‌آیند. این فیلم‌ها به دلیل همین ساختار متفاوت خود کمتر مورد توجه مخاطبان عام قرار می‌گیرند و به همین دلیل سینماداران تمایلی برای اکران آنها ندارند. بخشی از 100 فیلم بلند سینمایی که در چند سال اخیر از چرخه اکران جا مانده‌اند فیلم‌هایی هستند که در تعریف فیلم‌های فرهنگی قرار می‌گیرند. طرح اکران فیلم‌های فرهنگی در سینماهای خاص چندان نو نیست و چند سال پیش طرح دیگری موسوم به “آسمان باز” برای اکران فیلم‌های فرهنگی آغاز گردید که به دلیل قرار داشتن سینماهای این طرح در نواحی مرکزی و جنوبی تهران کمتر کسی در آن سینماها به تماشای فیلم‌های فرهنگی نشست و آن طرح با شکست مواجه شد. سال 86 نیز اداره کل نظارت و ارزشیابی طرحی را مبنی بر اکران برخی از این فیلم‌ها در فصل تابستان داشت که به دلیل عدم تخصیص بودجه لازم برای پرداخت سوبسید برای اکران این فیلم‌ها ناکام ماند.
اما طرح اکران فیلم‌های فرهنگی در سینماهای خاص بار دیگر امسال پی گرفته شد و شهریور امسال شورای صنفی نمایش طرح “نوعی دیگر” را برای نمایش فیلم‌های فرهنگی به تصویب رساند. در همین راستا اعلام شد که از مهر ماه امسال این طرح را به اجرا می‌گذارند. در همان زمان اعلام شد طبق مصوبه شورای صنفی نمایش در جلسه 26 شهریورماه، این فیلم‌ها در گروه سینمایی شامل آزادی (شهرهفتم)، فلسطین3، زندگی 5، فرهنگ 2، اریکه ایرانیان 4 و پردیس ملت 4 به نمایش درخواهند آمد. همچنین سینماها می‌توانند یک نوبت نمایش فوق‌العاده از فیلم‌های اکران شده را به نمایش بگذارند. همچنین این فیلم‌ها می‌توانند علاوه بر گروه سینمایی خود تا سقف 10 سالن سینما در تهران به نمایش گذاشته شوند. تعداد هفته‌ی تعیین شده برای این دسته از فیلم‌ها نیز حداقل سه و بعد از آن کف فروش بر حسب پنج درصد ضریب اشغال سه سالن گروه محاسبه می‌شود.
در خبرها آمد که فیلم‌های “صداها”، “حیران”، “خانه روشن” و “استشهادی برای خدا” برای اولین دوره‌ی آغاز این طرح انتخاب شده‌اند و اکران آنها از 29 مهر آغاز می‌شود. ولی این طرح نیز مانند بسیاری دیگر از طرح‌های فرهنگی با مشکلات فراوانی روبه‌رو شد که پخش‌کنندگان این آثار معتقدند سفر اعضای اصلی شورای صنفی نمایش به فرانسه یکی از دلایل اصلی کارشکنی‌های پیش‌آمده از سوی سینماداران در اکران این دسته از فیلم‌هاست. این مشکلات تا آنجا پیش رفت که فیلم‌های “استشهادی برای خدا” و “حیران” به دلیل این ناهماهنگی‌ها از لیست فیلم‌های این گروه حذف شدند. در حالی که فیلم “حیران” به کارگردانی شالیزه عارف‌پور و تهیه‌کنندگی رخشان بنی‌اعتماد و جهانگیر کوثری در بیست و هفتمین جشنواره‌ی فیلم فجر به نمایش درآمده و حضور موفقی را در جشنواره‌های خارجی تجربه کرده‌بود و می‌توان گفت آخرین حضور خسرو شکیبایی بر پرده‌ی سینما در این فیلم رقم می‌خورد. پخش “حیران” به عهده‌ی هدایت فیلم است. یکی از عوامل این شرکت درباره‌ی عدم اکران “حیران” می‌گوید: «ما آمادگی کامل برای اکران فیلم از 29 مهرماه داشتیم. اما سینما فرهنگ حاضر به اکران نشد و پردیس ملت نیز اعلام کرد آن را تک‌سانس نمایش می‌دهد. تنها اریکه ایرانیان با نمایش فیلم آنطور که توافق شده‌بود مشکلی نداشت. اما با توجه به این شرایط ما نمی‌توانیم فیلم را اکران کنیم.»
روابط عمومی سبحان فیلم نیز که پخش “استشهادی برای خدا” به کارگردانی علیرضا امینی را عهده دارد در مورد عدم اکران این فیلم گفت: «دو گروه انتخاب شده برای اکران فیلم‌های فرهنگی شرایط یکسان ندارند و با سینمادارن نیز در این باره هماهنگی‌های لازم انجام نشده است. به همین دلیل “استشهادی برای خدا” در این طرح به نمایش درنمی‌آید.»
دو فیلم دیگر اکران ویژه‌ی فیلم‌های فرهنگی، “صداها” به کارگردانی فرزاد مؤتمن و “خانه روشن” به کارگردانی وحید موسائیان هستند و اگرچه دست‌اندرکاران تولید آنها از شرایط و نحوه‌ی برخورد سینماداران به شدت ناراضی هستند اما تمام تلاششان را می‌کنند تا فیلم‌هایشان در همین شرایط به بهترین شکل ممکن اکران شود.
علیرغم کم سر و صدا بودن فعالیت صاحبان فیلم “خانه روشن” برای اکران بهتر اما صاحبان “صداها” با خبری کردن فعالیت‌هایشان برای بهبود شرایط اکران این فیلم، به هر آب و آتشی زدند تا نشان دهند هنوز مشکلات فراوانی دامنگیر سینمای فرهنگی ایران است و برای اکران یک فیلم فرهنگی باید هفت خان رستم طی شود. گواه این مدعا نامه‌های مختلفی است که از سوی منیژه حکمت و علی واجد سمیعی (تهیه‌کنندگان “صداها”)، فرزاد مؤتمن (کارگردان “صداها”) و سعید عقیقی (نویسنده‌ی “صداها”) منتشر شد.
در بخشی از یکی از این نامه‌ها به قلم علی واجد سمیعی آمده: «رسانه‌های نوشتاری، خبرگزاری‌ها و مردم سینمادوست و علاقمندان جدی سینما در این سینما چه خبر است؟ قرار است بر سر ما چه بیاید؟ پاسخگوی رفتاری که با فیلم‌های این سینما می‌شود کیست؟ چرا عده‌ای خود را قیم و وکیل و وصی این سینما می‌دانند و می‌خواهند بر دیگران نگاه خود را تحمیل کنند؟ همه این سوالات در حال حاضر برای ما به عنوان سازندگان فیلم سینمایی “صداها” لاینحل مانده است، چرا که خوش خیالانه تصور می‌کردیم وقتی مدیر کل اداره نظارت و ارزشیابی معاونت سینمایی در خبری رسمی اعلام می‌کند که مشکل صداها حل شده است و خبرگزاری‌ها و روزنامه‌ها آن را منتشر می‌کنند، یعنی در این سینما قانون حرف اول آخر را می‌زند و آدم‌های فرصت‌طلب و شارلاتان دیگر دستشان از تعرض به حقوق دیگران کوتاه است. اما کاش اینطور بود. کاش در این سینما کمی عدالت حاکم بود. کاش “صداها” هم حس می‌کرد می‌تواند تکثیر شود و سینمای ایران را صاحب شخصیت کند! اما انگار قرار است همه چیز گونه دیگری باشد. ما که از ابتدا یک اکران ساده برای صداها می‌خواستیم، ما که اصلا ادعای فیلم فرهنگی نداشتیم، ما که ادعا نکردیم فیلممان مثل فیلم‌های بعضی آقایان قرار است میلیاردها تومان نصیب ما بکند، ما فقط ادعا کردیم یک فیلم خوب ساخته‌ایم و پای این حرف هم ایستاده‌ایم. این دیگر چه سینمایی است که همه جور فیلمی در آن روی پرده می‌رود و بدون مشکل اکران می‌شود الا فیلم خوب؟! این واژه فیلم خوب را نه “صداها” که چند فیلم دیگر هم در حال حاضر یدک می‌کشند که سرنوشتی کم و بیش مشابه “صداها” دارند.»
سعید عقیقی نویسنده‌ی این فیلم نیز در بخشی از نامه‌اش آورده: «صمیمانه امیدوارم هرچه زودتر “گروه فیلم‌های بی‌فرهنگ” نیز با همین عنوان به وجود آید و جشنواره‌ای برای آنها به وجود آید و “زرشک زرین” نیز که امروز برای ربودنش رقابت از هر زمان دیگری شدیدتراست، به محصولات شایسته و فرح‌بخش سینمای “ملی” ایران که در عین نارضایتی ملت همچنان به حیات انگلی و ننگین خود ادامه می‌دهد، با عزت و احترام فراوان اهدا شود و حمایت‌های بی‌حساب و کتابی که در طول سال‌ها نثار چنین خزعبلاتی شده، جایگاه خود را بیابد.»
در کنار همه‌ی نامه‌نگاری‌ها منیژه حکمت تهیه‌کننده‌ی “صداها” یک روز پیش از شروع اکران فیلمش از کارشکنی‌های مختلف سینماداران خبر داد و اعتراضش را با یک تهدید بیان کرد: «اگر شرایط به این شکل ادامه پیدا کند و به فیلم ظلم شود، ترجیح می‌دهم فیلم را مقابل سینماها بسوزانم و صداهای اعتراض سینمای فرهنگی را به گوش مسئولان برسانم.»
همچنین این کارگردان و تهیه‌کننده‌ی سینما با اعتراض به شرایط فعلی نمایش فیلم “صداها” گفت: «در شرایطی که سینمای فرهنگی هنری با مشکلات مختلف روبرو است، باز کردن راه تسلط سرمایه‌داری و باندبازی ظلم مضاعف به سینما است. “صداها” با گروهی حرفه‌ای و بازیگران سرشناس تولید شده و می‌تواند در جذب مخاطب موفق باشد. اما در جدالی نابرابر امکان اکران از فیلم گرفته می‌شود و سینماها حاضر به اکران آن تنها در یک سالن هستند.»
در “صداها” بازیگرانی از جمله رضا کیانیان، رؤیا نونهالی، آتیلا پسیانی، پگاه آهنگرانی و طناز طباطبایی بازی می‌کنند و حضور همین بازیگران تضمینی برای دیده شدن این فیلم است. “صداها” روایتی غیرخطی از یک قتل است که در ساختمانی اتفاق می‌افتد و ساکنان آن را درگیر می‌کند.
“خانه روشن” نیز با بازی لیلا زارع و کاوه کاویان روایتی تراژیک از یک رابطه‌ی عاشقانه است و وحید موسائیان این فیلم را پایانی بر سه‌گانه‌ای درباره سرگشتگی‌های انسان معاصر می‌داند. دو فیلم دیگر این سه‌گانه “تنهایی باد” و “خاموشی دریا” بودند. “خانه روشن” پس از چهار سال از تولید به مرحله‌ی اکران رسیده و داستان دختری به نام ارغوان است که به دلیل افسردگی و بیماری روحی در خانه بستری شده و جوانی تلاش می‌کند او را از این وضعیت نجات دهد.
با همه‌ی این نابه‌سامانی‌ها که دامان سینمای فرهنگی‌مان را گرفته‌است تنها می‌توانیم امیدوار باشیم عزم صاحبان فیلم‌های فرهنگی برای شکستن موانع و مشکلات فراوان، جزم باشد و افقی غیر از آنچه که امروز برای آینده‌ی سینمای ایران قابل رؤیت است، ترسیم شود.