سینمای ایران از دهه 1960 به جشنواره کن راه یافت و سه دهه بعد تبدیل به گل سر سبد این جشنواره شد. سینمای ایران معتبرترین جوایز خود را از این جشنواره دریافت کرد، از دوربین طلایی تا نخل طلا، اما چند سالی است که گویا مسئولان جشنواره از سینمای ایران و حتی کارگردانی که در شهرت بین الملی اش سهم اصلی را داشتند، رو برگردانده اند. جشنواره کن امسال نیز بار دیگر با رد کردن همه فیلم های ایرانی متقاضی شرکت در بخش مسابقه جشنواره-از جمله فیلم شیرین کیارستمی- بار دیگر به سینمای ایران “نه” گفت و شوک بزرگی به سینمای ایران وارد کرد….
”نه” بزرگ جشنواره کن به ایران
جشنواره کن که مهم ترین جشنواره فیلم جهان محسوب می شود، امسال بار دیگر با رد کردن همه فیلم های ایرانی متقاضی برای شرکت در بخش مسابقه جشنواره کن، بار دیگر به سینمای ایران “نه” گفت.
در حالی که به نظر می رسید، جشنواره کن که سال ها قبل نخل طلای خود را مشتاقانه به عباس کیارستمی اهدا کرده و سال گذشته او را به عنوان یکی از شصت فیلمساز برگزیده حهان انتخاب کرده بود تا مانند بقیه فیلمسازان مطرح، فیلم کوتاهی به مناسبت شصتمین سال جشنواره کن بسازد، با احتمال صد در صد فیلم تازه عباس کیارستمی با عنوان شیرین را در بخش مسابقه اش بپذیرد و حتی ممکن است جایزه ای در انتظار فیلم باشد، در کمال تعجب، این فیلم را لایق حضور در جشنواره کن ندانست.
هنوز آقای کیارستمی عکس العملی به این موضوع نشان نداده، اما می توان حدس زد که به هیچ وجه انتظار چنین چیزی را نداشته است.
این موضوع اما یک سوال اساسی را باز مطرح می کند که چه اتفاقی برای سینمای ایران افتاده که این چنین از رونق افتاده است؟
همه سال های دهه نود میلادی را به خاطر می آورند که تقریبا جشنواره ای وجود نداشت که بدون فیلمی از سینمای ایران برگزار شود و تمام فستیوال های بزرگ نظیر کن، ونیز و برلین برای به دست آوردن و نمایش فیلم های ایرانی، شور و شوق زیادی نشان می دادند، اما امروز کار سینمای ایران بدآنجا کشیده که جشنواره کن به بیست و دو فیلم متقاضی ایرانی بدون هیچ تعللی “نه” می گوید.
عده ای این امر را ناشی از مسائل سیاسی و سیاست های غلط دولت احمدی نژاد می دانند که تقریبا آبرویی برای ایران باقی نگذاشته و اروپا و تقریبا تمامی جهان به غیر از چند کشور معلوم الحال را علیه ایران شورانده و برخی دیگر در نگاهی عکس این موضوع، قضیه را صرفا هنری می دانند و معتقدند که سینمای جشنواره پسند ایرانی از ابتدا هم ارزش چندانی نداشت و توجه فستیوال ها به آن تنها یک موج بود که فروکش کرد و تکرار فیلم هایی از این دست، آن را از رونق انداخت.
اما به نظر می آید حقیقت را باید در ترکیبی از این دو دانست: هم بی تدبیری دولت احمدی نژاد بر سیاست های فرهنگی دنیا بر علیه ایران بی تاثیر نیست و هم سینمای جشنواره پسند ایران آن چنان قرص و محکم و واجد ارزش نبود که جایگاه مهمی در تاریخ سینما و جشنواره های مهم دنیا برای همیشه داشته باشد.
نتیجه این که تجربیات آقای کیارستمی برای مثلا این بار فیلم کردن گریه هنرپیشه ها- آن هم برای یک فیلم نود دقیقه ای- به راحتی می تواند هم خسته کننده و هم بسیار تکراری و کهنه به نظر برسد، چرا که اگر فیلمساز، آن طور که خود می گوید فیلم نمی بیند، حداقل کسانی هستند که فیلم های تجربی امثال اندی وارهول و ژان لوگ گدار را در دهه ها قبل دیده باشند و هنرنمایی آقای کیارستمی دیگر برایشان جذابیتی نداشته باشد؛ نتیجه این که به راحتی فیلم را فاقد ارزش نمایش در جشنواره کن ارزیابی می کنند.
امسال سهم سینمای ایران در جشنواره کن، تنها نمایش فیلمی از سامان سالور با نام ترانه تنهایی تهران در بخش 15 روز با کارگردانان جشنواره است. اما سه سال پیاپی عدم پذیرش سینمای ایران در بخش اصلی جشنواره کن و “نه” گفتن دوباره این فستیوال به مهمترین و مشهورترین سینماگر ایرانی در آن سوی آبها زنگ خطر را بیش از پیش به صدا درآورده و به نظر می رسد دوره طلایی توجه به سینمای ایران به طرز ملموسی در حال خاموشی کامل است.
سینمای ایران و جشنواره کن
نخستین حضور سینمای ایران درجشنواره کن فرانسه به سال 1961 برمی‌گردد، که فیلم “کورش کبیر” ساخته مصطفی فرزانه در این جشنواره شرکت کرد.
در سال‌های قبل از انقلاب اسلامی، تنها جایزه‌ای که از کن نصیب سینما ایران شد، جایزه شورای عالی تکنیک بود که مرحوم احمد فاروقی برای فیلم “طلوع جدی” دریافت کرد. نخستین حضور سینمای ایران پس از انقلاب در جشنواره کن 1979 با فیلمی از بهمن فرمان‌آرا با عنوان “سایه‌های بلند باد” بود.
تاکنون 40 سینماگر ایرانی شاهد حضور آثار خود در جشنواره کن بوده‌اند که عباس کیارستمی با 7 حضور، محسن مخملباف با 5 حضور و داریوش مهرجویی، جعفر پناهی، نورالدین زرین‌کلک و سمیرا مخملباف با 3 حضور، بهمن فرمان آرا، بهمن قبادی، امیر نادری و علی‌اکبر صادقی هر یک با دو حضور در راس جدول حضور سینمای ایران در کن بوده‌اند.
همچنین سینماگران ایرانی تاکنون 16 جایزه از جشنواره کن دریافت کرده‌اند، که مهم ترین آن نخل طلای جشنواره کن 97 برای “طعم گیلاس”، دوربین طلایی 99 برای “بادکنک سفید” و دوربین طلائی 2000 به طور مشترک برای ”زمانی برای مستی اسب‌ها” (بهمن قبادی) و “جمعه” (حسن یکتا پناه) است.
دیگر فیلم های ایرانی شرکت کننده در تاریخ جشنواره فیلم کن به این ترتیب هستند:
1971 - « گاو » (داریوش مهرجویی) - بخش پانزده روز کارگردانان
1972 - « پستچی » (داریوش مهرجویی) - بخش پانزده روز کارگردانان
1973 - « شهر خاکستری » (فرشید مثقالی) - بخش پانزده روز کارگردان‌ها
1975 - « شازده احتجاب » (بهمن فرمان‌آرا)، « تداعی » (نورالدین زرین کلک) - بخش پانزده روز کارگردان‌ها
1979 - « سایه‌های بلند باد » (بهمن فرمان‌آرا) - بخش مسابقه هفته منتقدین
1980 - « چریکه تارا » (بهرام بیضایی) - بخش مسابقه نوعی نگاه، « نظم » (سهراب شهید ثالث) - بخش مسابقه بخش پانزده روز کارگردان‌ها
1981 - « دفاع از خلق، وافق پویا » - بخش مسابقه پانزده روز کارگردان‌ها
1991 - « در کوچه‌های عشق » (خسرو سینایی)- بخش مسابقه نوعی نگاه
1992 - « زندگی و دیگر هیچ » (عباس کیارستمی) - بخش مسابقه نوعی نگاه
« بدوک » (مجید مجیدی) - بخش مسابقه پانزده روز کارگردان‌ها
« قلب » (سعید مجاوری) - بخش مسابقه کوتاه و سینما همیشه
« آنکه خیال بافت و آنکه عمل کرد » (مرتضی ممیز) - بخش سینما همیشه
« گلباران » (علی اکبر صادقی) - بخش سینما همیشه
« رخ » (علی اکبر صادقی) - بخش سینما همیشه
« مرد و ابر » (پرویز نادری) - بخش سینما همیشه
« رنگین کمان » (نفیسه ریاحی) - بخش سینما همیشه
« بهاری که داشتم » (رضا شبیدی) - بخش سینما همیشه
« ابرقدرتها » (نورالدین زرین کلک) - بخش سینما همیشه
« چشم تنگ دنیادار » (نورالدین زرین کلک) - بخش سینما همیشه
1994 - « زیر درختان زیتون » (عباس کیارستمی) - بخش مسابقه
« زینت » (ابراهیم مختاری) - بخش هفته منتقدان
1995 - « نوبت عاشقی » (محسن مخملباف) - بخش نوعی نگاه
« بادکنک سفید » (جعفر پناهی) - پانزده روز کارگردان‌ها
1996 - « گبه » (محسن مخملباف) - بخش نوعی نگاه
1997 - « طعم گیلاس » (عباس کیارستمی) - بخش مسابقه
« منهتن از روی شماره » (امیر نادری) - بخش نوعی نگاه
1999 - « سیب » (سمیرا مخملباف) - نوعی نگاه
« قصه‌های کیش » (ناصر تقوایی، محسن مخملباف و ابوالفضل جلیلی) - بخش مسابقه
« دایره » (محمد شیروانی) - بخش هفته منتقدان
2000 - « تخته سیاه » (سمیرا مخملباف) - بخش مسابقه
« زمانی برای مستی اسب‌ها » (بهمن قبادی) - پانزده روز کارگردان‌ها
« جمعه » (حسن یکتاپناه) - نوعی نگاه، ایران/ فرانسه
2001 - « سفر قندهار » (محسن مخملباف) - بخش مسابقه
« ای بی سی آفریقا»(عباس کیارستمی)
« زیر نور ماه » (رضا میرکریمی) - هفته منتقدین
« بیگانه و بومی » (علی محمد قاسمی) - هفته منتقدین
2002 - « ده » (عباس کیارستمی) - بخش مسابقه
« بمانی » (داریوش مهرجویی) - بخش نوعی نگاه
« آوازهای سرزمین مادری‌ام » (بهمن قبادی) - نوعی نگاه
« ملاقات شیطان » (رضا پارسا) - هفته منتقدین از سوئد
« گیوتین » (بهرام عظیم‌پور) - پانزده روز کارگردان‌ها
« چت » (شادمهر راستین) - پانزده روز کارگردان‌ها
2003 - « طلای سرخ » (جعفر پناهی) - بخش نوعی نگاه
« پنج عصر » (سمیرا مخملباف) - بخش مسابقه
2004 - « خواب تلخ » (محسن امیریوسفی) - دو هفته کارگردان‌ها
« گاوخونی » (بهروز افخمی) - دو هفته کارگردان‌ها
« پنج » (عباس کیارستمی) - نوعی نگاه
« ده روی ده » (عباس کیارستمی) - بخش جنبی.
2005 - « جزیره آهنی » - بخش دو هفته‌ی کارگردانان
« یک‌شب » (نیکی کریمی) - بخش نوعی نگاه کن