در حالیکه اوایل ماه جاری، مدیر کل حفاظت محیط زیست لرستان از مهار آتش سوزی جنگلهای زاگرس در منطقه اشترانکوه این استان خبر داده بود، فعالان محیط زیست در کردستان خبرهایی مبنی بر تداوم آتش سوزی در منطقه مریوان و سروآباد منتشر کرده اند. بر پایه این اخبار بخشی زیادی از جنگلهای منطقه مریوان هم اکنون در حال آتش سوزی هستند. کارشناسان محیط زیست نیز عوامل “انسانی و طبیعی” و “کمبود امکانات و نیروی متخصص” را در شکل گیری و گسترش این آتش سوزی ها دخیل می دانند.
دکتر اسماعیل کهرم، طبیعت شناس ایرانی ضمن تاکید بر اینکه “این آتش سوزی ها بیشترین خسارت را متوجه پوشش گیاهی می کند” به روز می گوید: “ما در این آتش سوزی ها با پهنه های بسیار وسیعی سر و کار داریم.؛ هزاران و میلیون ها هکتار جنگل که عمدتا در مناطقی هستند که دسترسی به آنها بسیار دشوار است”.
از سوی دیگر دکتر هوشنگ سبحانی، استاد بازنشسته دانشکده کشاورزی دانشگاه تهران در مصاحبه با روز “بی توجهی شهروندان به محیط زیست و کوتاهی مسئولان” در پاره ای از موارد را عامل اصلی گسترش روزافزون این آتش سوزی ها در جنگلهای زاگرس می داند.
120 فقره آتش سوزی در 45 روز
در ادامه آتش سوزی های گسترده در محدوده جنگلهای زاگرس و در پی مهار آتش سوزی جنگل های اشترانکوه در لرستان، هفته گذشته، حدود ۲۰ هکتار از جنگلهای شهرستان دالاهوی کرمانشاه آتش گرفت و شدت شعله‌های آتش، پوشش گیاهی این منطقه، شامل کوه بیمار و حواشی روستاهای هوکانی و طلسم را از بین برد.
به گزارش آژانس مکریان به نقل از منابع آگاه میزان خسارت وارده به منابع طبیعی شهرستان دالاهو ۹۱۲ میلیون ریال تخمین زده شده است.
علاوه بر این جنگل های واقع در غرب روستای “نی” که از جمله بزرگترین جنگلهای منطقهی مریوان به شمار میرود، بامداد روز دوشنبه ۲۸ تیرماه به آتش کشیده شد. بر اثر این آتش‌سوزی دهها هکتار از جنگلهای این منطقه طعمه آتش شد.
انجمن سبز “چیا” که یک نهاد مدافع محیط زیست در مریوان است، با تائید اخبار مربوط به تداوم آتش سوزی ها در جنگلهای حوالی مریوان، هفته ی گذشته در اطلاعیه ای با قید “فوریت” از مردم شهرهای مریوان و سروآباد خواست در مهار آتش سوزی جنگلهای این منطقه آنها را یاری رسانند.
در این اطلاعیه که خطاب به مردم شهرهای مریوان و سروآباد نوشته شده، آمده است: “با توجه به حجم بسیار گسترده‌ی آتش‌سوزی جنگلهای مریوان و سروآباد (120 مورد از تاریخ 7 خرداد 89 تا 26 تیرماه 89) و نظر به اینکه اعضای انجمن مردمی سبز چیا و تعدادی از دوست‌داران طبیعت بدون هیچ‌گونه چشم‌داشتی و تنها برای حفاظت از جنگلهای زیبای کردستان، به مقابله با این آتش‌سوزی‌ها می‌پردازند، از عموم همشهریان عاجلانه درخواست می نماییم که جهت مهار آتش‌سوزی مناطق جنگلی به یاری انجمن سبز چیا بشتابند.”
در اطلاعیه این انجمن مدافع حقوق محیط زیست که در وب سایت خبری “چیا” منتشر شده، از شهروندان خواسته شده در صورت مشاهده آتش سوزی “عاملان و آمران را شناسایی نموده و به انجمن سبز چیا یا اداره منابع طبیعی” اطلاع دهند.
در پایان اطلاعیه این انجمن خطاب به شهروندان آمده است: “به هر طریقی که می‌توانید، اعم از کمک مالی، در اختیار گذاشتن خودرو، تأمین سوخت برای خودروهای اعضا و راه های دیگر انجمن را همراهی نمایید.”
به گزارش وب سایت خبری انجمن سبز “چیا”، تنها در چهار ماه اول سال جاری 101 فقره آتش سوزی در جنگلهای حومه شهرهای مریوان و سروآباد رخ داده که با کمک و تلاشهای شهروندان و اداره منابع طبیعی اطفاء شده است.
برخی دیگر از منابع خبری نیز، اعلام کرده اند تنها در یک ماه و نیم گذشته، 120 فقره آتش سوزی در جنگل های مریوان اتفاق افتاده است.
40 هکتار جنگل بلوط در آتش
آتش سوزی جنگلهای کردستان در حالی ادامه دارد که هفته گذشته رسانه های رسمی از آتش سوزی وسیع در منطقه حفاظت شده اشترانکوه لرستان و سوخت 40 هکتار جنگل بلوط در آتش در این منطقه خبر داده بودند.
به گزارش خبرگزاری مهر، محمدحسین بازگیر، مدیرکل حفاظت محیط زیست استان لرستان، در گفتگو با خبرگزاری مهر با تاکید بر اینکه وسعت آتش سوزی به گونه ای است که امکان برآورد وسعت منطقه تحت حریق وجود ندارد، گفته است: “متاسفانه دست کم 40 هکتار از جنگلهای بلوط اشترانکوه در حال سوختن هستند.”
او افزوده: “وضعیت آتش سوزی به گونه ای است که ما با توان و امکانات موجود، توانایی مهار آتش را نداریم.”
از سوی دیگر علی حسین بیرانوند، عضو جامعه جنگلبانی ایران نیز با تشریح خسارات ناشی از آتش سوزی ها در استان لرستان گفته است: “به دلیل صعب العبور بودن مناطق جنگلی و مرتعی لرستان اطفاء حریق در این استان نیازمند بالگرد است. ما نباید منتظر باشیم تا در جنگل و مرتع آتش سوزی اتفاقد بیفتد، آنگاه به مقابله با آن بپردازیم زیرا آشنایی با راههای پیشگیری از آتش سوزی مهمتر از نحوه خاموش کردن آتش است. استان لرستان به دلیل صعب العبور بودن مناطق جنگلی و مرتعی، دسترسی ماموران اطفاء حریق به آتش به آسانی میسر نیست و لازم است تجهیزات پیشرفته مانند بالگرد برای دسترسی سریع به مامورین اطفاء حریق تامین شود”.
و در چنین شرایطی مدیر کل محیط زیست استان لرستان اوایل هفته گذشته در مصاحبه ای دیگر با خبرگزاری مهر از خاموشی کامل آتش در منطقه حفاظت شده اشترانکوه خبر داد.
مدیر کل محیط زیست استان لرستان در مورد وسعت آتش سوزی در منطقه ضمن رد رقم “500 هکتار” که در برخی رسانه ها ذکر شده بود، اعلام کرد: “در اثر آتش سوزی امروز منطقه اشترانکوه در مجموع حداکثر 100 هکتار از مراتع و جنگلهای این منطقه حفاظت شده طعمه حریق شد.”
هم انسانها، هم طبیعت دخیلند
در حالی که رسانه های رسمی عوامل انسانی را در بروز این این آتش سوزی ها دخیل می دانند، کارشناسان محیط زیست در ایران بعید می دانند “عوامل انسانی” به تنهایی عامل اصلی آتش سوزی های اخیر بوده باشند.
دکتر اسماعیل کهرم، طبیعت شناس ایرانی، در مورد دلایل اصلی بروز آتش سوزی در جنگلهای زاگرس به روز می گوید: “ عوامل این آتش سوزی ها هم انسانی هستند هم طبیعی. در خصوص عوامل انسانی باید تصریح کنم که عده ی زیادی از مردم در این فصل که دارای آب هوای نسبتا خنکی است به مناطق کردستان و لرستان سفر می کنند. آنها به ویژه در زمان شب آتش روشن میکننداما بعد از ترک محل اقدام به خاموشی آنها نمی کنند. با کمال تاسف این ها باعث بروز آتش سوزی می شود. کافیست که بادی با سرعت چهار کیلومتر یا پنج کیلومتر در ساعت بوزد و شعله ها را پراکنده کند. در نظر بگیرید که ایران در این فصل گرمای شدیدی را تجربه می کند. از طرفی خشک بودن منطقه و نبودن آب نیز مزید بر آتش سوزی هاست و با نبودن امکانات کنترل حریق دامنه آنها گسترده شده و قستمهای زیادی از پوشش گیاهی ارتفاعات طعمه حریق میشوند.”
اما این تنها عامل آتش سوزی در جنگلها نیست. آقای کهرم می گوید: “عامل دوم آتش سوزی در این مناطق، طبیعی است. ما زمینه مساعد را به خاطر گرمی هوا و خشک بودن منطقه و نبودن آب داریم. مضافا اینکه بسیاری از شاخه های درختان، وقتی که صبح شبنم روی آنها می نشیند به علت کارکرد ذره بینی شبنم به هنگام طلوع خورشید گرما را در خود ذخیره کرده و به هنگام ریزش روی سبزه ها که اکنون خشک شده اند باعث آتش سوزی می شوند. به هنگام شروع آتش و به علت دورافتاده بودن مناطق مجددا با همان وزش باد متاسفانه دامنه آتش سوزی ها گسترش پیدا می کنند. بنابراین عوامل این آتش سوزی ها هم انسانی و هم طبیعی هستند.”
اما دکتر هوشنگ سبحانی، استاد بازنشسته دانشکده کشاورزی دانشگاه تهران “پایین بودن فرهنگ حفاظت از محیط زیست شهروندان” را عامل آتش سوزی جنگلها در کردستان و لرستان می داند.
او به روز می گوید: “دلایل زیادی برای بروز چنین آتش سوزی هایی وجود دارد. با توجه به اینکه این آتش سوزی ها، به ویژه آتش سوزی کردستان در مرزها صورت میگرد، این احتمال وجود دارد که افراد خلافکار تعمدا دست به آتش زدن جنگلها بزنند. از سویی به علت پایین بودن فرهنگ حفاظت محیط زیست درایران و به بی توجهی شهروندان به طبیعت، بروز چنین حوادثی همیشه قابل پیش بینی است.”
کمبود امکانات؛ نابودی جنگلها
کارشناسان محیط زیست اعلام کرده اند اگر نابودی جنگل های ایران با روند فعلی ادامه یابد، تا 30 سال دیگر ما در ایران هیچ جنگلی نخواهیم داشت. در چنین شرایطی مسئولیت کنترل و مهار این آتش سوزی ها که منجر به نابودی جنگلهای ایران شده اند، به عهده چه سازمان هایی است و چرا هر ساله خسارات زیادی به جنگلها وارد می شود؟
دکتر اسماعیل کهرم می گوید: “ما در این آتش سوزی ها با پهنه های بسیار وسیعی سر و کار داریم؛ هزاران و میلیون ها هکتار جنگل که عمدتا در مناطقی هستند که دسترسی به آنها بسیار دشوار است. از طرفی ما با کمبود امکانات زیادی در سازمان حفاظت از محیط زیست روبرو هستیم که وسائل و تجهیزات مورد نیاز را در اختیار ندارند.”
او می افزاید: “خارج از ایران جایی مثل کالیفرنیا، به هنگام آتش سوزی یگان هوایی در سریعترین زمان ممکن به مناطق اعزام می شود و هلیکوپترها و هواپیماهای اطفاء حریق در مدت زمان کمی آتش ها را کنترل می کند.، اما در مملکت ما این امکانات وجود ندارد. حفاظت از 8⁄7 دهم هکتار از خاک این مملکت به عهده سازمان حفاظت از محیط زیست و مسئولیت دیگر قسمت ها هم به عهده منابع طبیعی است. گاهی این دو ارگان با همکاری یکدیگر اقدام به اطفاء حریق می کنند.”
دکتر هوشنگ سبحانی نیز بر این همین باور است: “در ایران ما با کمبود نیروهای متخصص و تجهیزات لازم در خصوص کنترل آتشهای احتمالی و حفاظت از محیط زیست روبرو هستیم. اما نیروهای انسانی متخصص در مناطق کردستان و لرستان به مراتب بیشتر از دیگر نقاط ایران است.”
این درحالیست که سرهنگ تقی ایروانی، فرمانده یگان حفاظت منابع طبیعی گفته است: “جنگل های زاگرس درشرایط فعلی به لحاظ حریق، بحرانی ترین منطقه است و بیشتر حوادث رخ داده دراین حوزه نیز عوامل انسانی هستند.”
او با ذکر این نکته که “در حوزه زاگرس وضعیت خوبی درزمینه حریق نداریم” به پایگاه خبری و فضای سبز و محیط سبز ایران گفته است: “آتش سوزی در جنگل های ایلام، خوزستان، فارس، کرمانشاه و استان کردستان از ابتدای سال تاکنون نمونه ای از این نا امنی ها هستند.”
او همچنین از افزایش صد درصدی آتش سوزی در جنگلهای زاگرس خبر داده: “شرایط جنگلهای خارج از شمال در روزهای گرم امسال بحرانی بوده و حریق در سطح و در تعداد دفعات به نسبت سال گذشته صد در صد رشد داشته است.”
جانداران نیز قربانی می شوند
گسترش آتش سوزی ها در مناطق جنگلی ایران، چه تاثیراتی به بار می آورد؟
به باور دکتر اسماعیل کهرم “این آتش سوزی ها بیشترین خسارت را متوجه پوشش گیاهی می کند. ما در یک منطقه خشک جهان قرار داریم که حدود یک سوم آبی که به طور متوسط جهان دریافت می کند، ماهم دریافت می کنیم. بنابراین این جنگلها نعمت هستند و باعث تلطیف هوا و بهتر شدن خاک می شوند. از طرف دیگر باعث ذخیره آبها در زیر جنگلها میشوند. برای مثال آبی که ساکنان تهران از آن مصرف می کنند به طور مستقیم ماحصل آبهای ذخیره شده در زیر جنگلها است. زمانی که خاک از پوشش گیاهی تهی می شود باعث عریان شدن آن میشود. برهنگی خاک هم باعث می شود که آب به هنگام بارندگی بدون آنکه جذب زمین شود، به نقاط پست تر سرازیر شود؛ بر این اساس طبیعت باید چهارصد سال صبر کند که یک سانتیمتر خاک تولید شود.”
اما این تنها نتیجه نیست. این طبیعت شناس ایرانی می افزاید: “خساراتی نیز متوجه علوفه خواهد شد که عمده ترین منبع تغذیه دام ها هستند. اگر چنانچه این آتش ها به مزارع سرایت کند با یک فاجعه روبرو خواهیم شد. علاوه بر اینکه این آتشها گاها خسارات جانی را هم به بار می آورد. در نظر داشته باشید هنگام آتش سوزی تمام حیات وحش اعم از جانواران، حشرات، پستانداران و پرندگاهن از بین می رود. کافیست بعد از بروز آتش یک منطقه حریق زده را بررسی کنیم تا ببینیم چه تعداد از این جانداران در آتش سوخته اند. به قول معروف: آتش که گرفت، خشک و تر نیست”.
دکتر صبحانی نیز می گوید: “بزرگترین تاثیر این آتش سوزی ها از بین رفتن طبیعت است. در حالی که جنگل های ایران در حال نابودی هستند و در حال حاضر نیز با کمبود جنگل ومراتع طبیعی رو به روییم، از بین رفتن این جنگلها، ایران را به لحاظ پوشش جنگلی به سوی یک فاجعه جبران ناپذیر سوق می دهد.”
شهروندن آگاه باشند
برای جلوگیری از بروز چنین فاجعه ای چه کار باید کرد؟
به اعتقاد دکتر اسماعیل مکرم: “برای جلوگیری از وقوع دوباره آتش سوزی، باید از طریق آموزش، عوامل انسان ساخت را کنترل کرد. از مردم خواسته شود که آتشهای باز را در این مناطق نگه ندارند و تا حصول اطمینان کامل از خاموشی آتش، منطقه را ترک نکنند. اما به لحاظ طبیعی این آتش ها غیر قابل کنترل هستند. چون همانطور که اشاره کردم یک قطره شبنم به تنهایی می تواند به عامل آتش سوزی تبدیل شود.”
وی در پاسخ به این پرسش که “به هنگام وقوع آتش سوزی چه اقدامی باید انجام شود؟” میگوید: “نیاز به تیم های حرفه ای اطفاء حریق به ویژه در نقاط حاشیه ای مثل کردستان و لرستان داریم. با توسعه وسائل و تجهیزات و تخصیص دادن بودجه کافی برای نفرات و نیروی انسانی، وسائل و ماشین آلات، هواپیماهای ویژه کنترل حریق و تانکر های اطفاء می توان در مدت زمان کمتر و قبل از وارد شدن خسارات این گونه آتش سوزی هارا کنترل کرد. جنگلها و پوشش گیاهی در این مناطق آن قدر ارزش دارند که میزان بیشتری برای حفاظت از آنها هزینه کنیم.”
دکتر هوشنگ سبحانی، استاد بازنشسته دانشکده کشاورزی دانشگاه تهران نیز راهکار خود را ارائه می دهد: “عمده ترین راهکار در خصوص این آتش سوزی ها ارتقای سطح فرهنگی شهروندان و آموزش نکات و اصول حفاظت از محیط زیست به آنهاست.”