طی چند روز گذشته تحولاتی در اطراف ایران شکل گرفته است که می تواند آینده ایران و منطقه را رقم بزند. دولت اوباما اعلام کرد که طرح وسیعی برای مقابله با داعش تدارک دیده است. بر اساس این طرح که کنگره نیز در جریان آن قرار گرفته بزودی دولت آمریکا در اتحادی بین المللی علیه داعش، عملیات وسیعی را برای تعقیب، حمله و شکار نیروهای دولت خلافت اسلامی آغاز می کند. تقریبا هیچ نقطه ای از عراق یا سوریه از شمول طرح مستثنی نخواهد بود و دولت آمریکا این حق را برای خود قائل شده است تا بدون همکاری، مجوز یا حتی اطلاع دولت سوریه به شکار و تعقیب نیروهای داعش بپردازد. تقریبا همه کشورهای منطقه هم برای مقابله با داعش اعلام آمادگی کرده و مسئولیت گوشه ای از طرح را بر عهده گرفته اند.
در این میان یکی از مهمترین بخش های طرح، عدم حضور ایران و مشورت نکردن با ایران است. دولت اوباما با حذف جمهوری اسلامی از کل روند سرکوب داعش این فرضیه قدیمی را ابطال کرده است که آمریکا برای مدیریت بحران های خاورمیانه یا اداره اموری که به منافع آمریکا ارتباط پیدا می کند به ایران نیاز دارد یا حضور ایران یک شرط تکمیلی و الزامی در معادلات آتی منطقه است. ظاهرا هیچ ضرورتی باعث نمی شود تا خط مشی کلی معامله نکردن با ایران یا کوتاه نیامدن در برابر ایران خدشه دار شود. بسیاری از تحلیلگران مسایل ایران اعتقاد داشتند که نیازهای استراتژیک آمریکا در عراق و افغانستان دو زمینه بسیار مهم غیر قابل انکاربرای مصالحه دو کشور و رفع سوء تفاهم های تاریخی ایران و آمریکا هستند. دولت ایران نیز روی نیاز آمریکا به تهران حساب جدی باز کرده بود و آن را به عنوان یک حاشیه مهم در مذاکرات هسته ای مورد ارزیابی قرار می داد. اما دیگرمی توان با اطمینان گفت که نفوذ ایران در سوریه یا معادلات عراق به عنوان “ یک امتیاز بزرگ قابل معامله ” کارایی خود را از دست داده است.
تلاش برای زندگی بدون غرب
توافقنامه ۷۰ میلیارد یورویی بین ایران و روسیه، به عنوان یک قرارداد بزرگ هم ممکن است ایران را وارد تحولات غیر قابل بازگشتی کند. در صورتی که چینی ها نیزطبق توافقی که اخیرا صورت گرفته ۱۸ میلیارد دلار بدهی نفت به ایران را به صورت فاینانس و سرمایه گذاری به ایران برگردانند دولت جمهوری اسلامی وارد یک جاده فرعی مهم می شود و نقش تحریم ها و کارایی تحریم های نفتی علیه ایران را در میان مدت کاهش می دهد و قابلیت چانه زنی برای حذف تحریم ها را کمی افزایش می دهد. هر چند این واقعیت را تغییر نمی دهد که تکیه کردن به تکنولوژی چینی ها و روس هابرای فعال کردن صنایع فلج شده نفت و گاز ایران به یک شوخی پر هزینه و اتلاف منابع شبیه و مصداق این ضرب المثل است که از این ستون به آن ستون فرج است.
با این حال در حاضر مذاکرات هسته ای ایران و غرب دچار چند مشکل لاینحل است، از جمله :
1 - مذاکرات حاشیه ای ایران و آمریکا برای رفع سوء تفاهم تاریخی تاکنون به نتیجه نرسیده است
2 - غرب به رهبری آمریکا قرار نیست در ارتباط با فعالیت های هسته ای ایران انعطافی از خود نشان دهد
3 - دولت ایران نیز به دلیل معادلات داخلی و به این علت که حس می کند در معرض استانداردهای دو گانه قرار گرفته است نه می تواند در جریان مذاکرات کوتاه بیاید و نه ادامه تحریم ها را تا ابد تحمل کند. بر اساس آنچه تاکنون اعلام شده، حتی کوتاه آمدن ایران در برابر غرب نیزمنجر به خاتمه تحریم های سازمان ملل، اتحادیه اروپا، و تحریم های یک جانبه آمریکا نخواهد شد و این روند حداقل ۱۵ تا ۲۰ سال به درازا خواهد انجامید.
سه عامل فوق زمینه ساز بروز تحولاتی در سیاست خارجی ایران شده که بر اساس آن روسیه را به عنوان یک متحد استراتژیک به جای غرب انتخاب یا آزمایش کند. قرار گرفتن ایران در کنار مسکو در شرائطی که غرب و روسیه فصل بسیار پر تنشی را آغاز کرده اند می تواند زمینه ساز حساسیت هایی شود که بحران ایران را عمیق تر کند و حتی به نقطه بی بازگشت برساند.
در صورتی که هم پیمانی با روسیه برای ایران عامل مقاومت در برابر فشارهای بیشتر غرب و مقاوت در برابر افزایش تحریم ها باشد، به عنوان فقط یک ابزار دیپلماتیک برای گذار از این دوران بلاتکلیفی قابل دفاع است، اما اگر ایران وارد معادلاتی ماورای دور زدن تحریم ها با روسیه شود و به عنوان یک کشور متهم به فعالیت های نظامی اتمی در تدارک یارگیری های بزرگ با روسیه باشد، در آن صورت از فردای به نتیجه نرسیدن احتمالی دور جدید مذاکرات، ممکن است تحریم کشتیرانی ایران یا تحریم آسمان ایران و حتی بد تر از همه اعلام ضرب الاجل علیه ایران مطرح شود که همان نقطه بی بازگشت است .
جا دارد وزارت خارجه دولت روحانی برای آزمایش صداقت روسیه و جدیت آنان برای اینکه روزی ایران را وسط دعوا با غرب معامله نخواهند کرد به عنوان یک ضمانت از مسکو بخواهد تا پرونده فروش موشک های اس ۳۰۰ را بازبینی و به قراردادی که ۸ سال پیش با ایران امضا کرده و ظاهرا پول آن نیز پرداخت شده است عمل کند. بی تردید استقرار موشک های اس ۳۰۰، و نه حتی یک مدل پایین تر از آنچه در قرار داد آمده آسمان کل فلات ایران را بر روی هر هواپیمای متجاوزی خواهد بست و دوران جدیدی در معادلات امنیت هوایی را برای ایران ایجاد می کند. اما حتی اگر روس ها به ایران موشک های اس ۳۰۰ دادند و این موشک ها پدافند تاسیسات و پایگاههای حساس ایران را بر عهده گرفتند هنوز باید دید آیا این موشک ها در برابر موج مور و ملخ مانند هواپیماهای بدون سرنشین هم قابلیت دارند یا نه. منظور همان هواپیماهای بدون خلبانی است که قرار است در سوریه و عراق علیه داعش عملیات انجام دهند و در پاکستان تقریبا نسلی از رهبران جهادی را از روی زمین محو کردند.