کمتر کسی تصور می‌کرد دامنه برخوردهای انتظامی دولت احمدی‌نژاد با فعالیت‌های فرهنگی، تا ارتفاعات روستای “خصیب دشت” شهرستان املش گیلان هم ادامه یابد، اما شورای تامین و مقامات انتظامی استان گیلان با جلوگیری از برگزاری جشن سال نو دیلمی (نوروز بل) نشان دادند که این داستان سردراز دارد؛ حتی اگر تجمعی در ارتفاعات چند هزار متری و با فاصله 100 کیلومتری مرکز یک استان باشد.
به دنبال اطلاع رسانی‌های هفته گذشته در شبکه‌های اجتماعی مانند فیسبوک، وبلاگ‌ها و از سوی تعدادی از NGO ها، اعلام شد که جشن آغاز سال نو گیلانی که ریشه در تاریخ چند هزار ساله‌ی این سرزمین دارد، در ارتفاعات شهرستان املش (که در 70 کیلومتری رشت مرکز استان گیلان قرار دارد) برگزار می‌شود.
جشن نوروزبل
قدمت مراسم نوروز بل به دوران قبل از زرتشت و ما قبل ورود آریایی‌ها به ایران برمی گردد. نوروز بل (آتش نوروزی) نام جشنی است که در نخستین روز از نوروز (که امسال برابر با 15 مرداد ماه بود) برگزار و طی مراسمی خاص که روشن کردن آتش بخشی از آن است، این روز گرامی داشته می‌شود. این مراسم با اختلاف 12 روز در استان مازندران نیز برگزار می‌شود و در آن ناحیه به تحویل سال طبری معروف است.
مبداء تاریخی این رویداد نه یک رخداد سیاسی یا مذهبی، که علمی است. دلیل اصلی این امر هم سهولت در کار کشاورزان و دامداران و صنعتگران در دادن خراج و مالیات سالانه بوده است، بنابراین این مبدا متعلق به اندیشه یا مذهب یا تفکر خاصی نبوده و تنها بر پایه مناسبات تولید به وجود آمده است.
گیلکان از زمان‌های قدیم معتقد بودند که برافروختن آتش در نوروزبل، موجب کاهش برف و سرما در زمستان می‌شود. مردم گیلان در اجرای این مراسم زیباترین لباس‌های خود را می‌‌پوشیدند و پس از برافروختن آتش، سال نو را به یکدیگر تبریک می‌‌گفتند.
1584 نوروز گیلانی
چند سال گذشته با تلاش تعدادی از محققان و جوانان علاقه‌مند به هوبت قومی بار دیگر در نقاط مختلف گیلان آتش نوروزبل روشن شد.
امسال هم با توجه به نفوذ و تاثیرگذاری شبکه‌ی اجتماعی فیسبوک در ایران و مخصوصا گیلان و فعالیت تعدادی از بلاگرها، تلاش‌های زیادی برای برگزاری این مراسم که 1584 امین سال نوی گیلانی محسوب میشد صورت گرفت.
حتی عنوان شد که با سازمان میراث فرهنگی استان گیلان هم هماهنگی‌های لازم صورت گرفته است و این مراسم با حمایت این مرکز برگزار خواهد شد.یک روز قبل از برگزاری این مراسم هم معاون صنایع‌دستی استان گیلان در گفتگویی اعلام کرد این معاونت شرایط لازم برای برپایی نمایشگاه صنایع‌دستی در این روز رافراهم کرده است.
محمد علی یوسفی، با اعلام اینکه نوروز بل امسال در روستای ییلاقی خصیب دشت که از توابع شهرستان املش است، جشن گرفته می‌شود، هدف از برپایی نمایشگاه کوچکی از صنایع‌دستی در حاشیه برگزاری این جشن را نیز عرضه محصولاتی دانست که از دیرباز در میان زنان و مردان این استان رواج داشته است.
وی در ادامه گفت:” این آئین سنتی عصر پانزدهم مرداد ماه امسال با روشن کردن آتش برگزار می‌شود.”
این تاکیدات نشان می‌داد که متولیان امر که عموماً پژوهشگران حوزه‌ی فرهنگ گیلان بودند هماهنگی‌های لازم را با نهادهای دولتی هم به عمل آورده اند.نصب بیلبوردهایی در سطح رشت و چند شهر دیگر گیلان که خبر از برگزاری جشن نوروزبل در املش می‌داد هم مهر تاییدی بر این ادعا بود.اما چند هزار علاقه‌مندی که برغم مسافت زیاد و جاده‌ی صعب العبور در “خصیب دشت” حضور پیدا کرده بودند، تا عصر همان روز مطلع نبودند دلیل حضور دهها مامور انتظامی و لباس شخصی در این منطقه نه تامین امنیت مردم که به خاطر “جلوگیری از تحرکات شیطنت‌آمیز و روشن کردن آتش است”.
این جمله را یکی از ماموران در لباس نیروی انتظامی شهرستان لنگرود( شهری در مجاورت املش) عنوان کرد.وی در پاسخ به اعتراض تعدادی از حاضران درباره‌ی چرایی برگزار نشدن این مراسم گفت: “از روز گذشته به ما خبر داده‌اند که تعدادی از عناصر از طریق اینترنت قصد فتنه‌گری در این ناحیه را دارند. به همین دلیل علاوه بر حضور ماموران انتظامی از املش، ما هم با هلی کوپتر عازم منطقه شدیم.”
لغو مراسم
طبق اعلام، قرار بود مراسم برافروختن آتش ساعت 17 برگزار شود؛ مردم هم دسته دسته می رسیدند و همین حضور ماموران را وادار به تحرکات بیشتری می‌کرد. با وجود انکه در گوشه‌ای از محوطه‌ی در نظر گرفته شده آیین‌های دیگری در حال برگزاری بود اما توجهات به سمت افرادی جلب بود که با عنوان بانیان این مراسم طی سالیان اخیر شناخته می‌شدند:محمدتقی پور احمد جکتاجی محقق و مدیر مسوول مجله گیله وا و هوشنگ عباسی پژوهشگر فرهنگ فلکور گیلان و سردبیر ماهنامه‌ی گیله وا.
عاقبت مراسم نصفه ماند و این دو محقق که به دفعات مجبور به توضیح پیرامون چرایی برگزار نشدن نوروزبل بودنداز مخالفت‌های شورای تامین استان گیلان، نیروی انتظامی و حتی دخالت بسیج و سپاه استان در مورد این آیین سنتی گفتند.
جکتاجی با اعلام اینکه “طی چند روز اخیر تماس‌های مختلفی با ما برای عدم برگزاری این مراسم از سوی نهادهای امنیتی گرفته شد” گفت: “به دلیل آنکه باور داشتیم این مراسم نه سیاسی است و نه خرافه‌گرایی، مصر به برگزاری‌اش بودیم. اما در کمال تعجب در حالی که صدهها نفر از نقاط مختلف ایران برای حضور در نوروزبل راهی سخت و دشوار را طی کرده‌ا‌ند از برگزاری آن بدون کمترین توضیح قانع‌کننده جلوگیری به عمل آوردند”.
هوشنگ عباسی هم با اظهار تاسف از این اتفاق، ریشه‌ی برخوردهای نظامی در عرصه‌ی فرهنگ را در بی‌اطلاعی تصمیم گیرندگان از ریشه‌های قومی و دلبستگی های واقعی مردم دانست.
فعالین قومی جدایی طلب نیستند
یکی دیگر از بانیان این مراسم در پاسخ به اعتراض حاضران، گرایش مردم به این مراسم‌ها را دلیل اصلی برخوردها عنوان و افزود: “بعد از آغاز به کار دولت احمدی‌نژاد متاسفانه برخورد با فعالان قومی به اوج رسیده است. آقایان برچسبی دروغین پیدا کرده و بر همه‌ی فعالین قومی انگ جدایی طلبی می‌زنند؛در حالی که فعالین فرهنگ گیلک، ترک، بلوچ، کرد، تالش و… قبل از آنکه خود را متعلق به این اقوام بدانند خود را ایرانی می‌دانند.”
یکی از وبلاگ نویسان حاضر در مراسم هم به کثرت حاضران اشاره می‌کند و می‌گوید: “مدیران این دولت و مقامات انتظامی خود بهتر از هر کس می‌دانند حداقل در گیلان فقط با تبلیغات فراوان و وعده‌های مالی افراد را به مراسم‌های مذهبی می‌کشانند اما در مراسمی مشابه نوروزبل فقط با تبلیغات واقعاً اندک و بر اساس باورهای شخصی، هزاران نفر با تقبل هزینه‌ی زیاد خود را به این منطقه‌ی واقعاً صعب العبور رسانده‌اند تا با هویت واقعی خود بیشتر آشنا شوند و لذت ببرند؛همین امر آقایان را عصبانی کرده.”
نوروز بل برگزار شده است
با این حال امید عزیزی، مدیر کل اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان گیلان هم که پیش از این خبر از برگزاری این مراسم داده بود، در تماس خبرنگار روز عنوان کرد این مراسم بدون هیچ مشکلی برگزار شده است.
وی در مقابل اصرار خبرنگار مبنی بر برگزار نشدن این مراسم ذکر توضیحات بیشتر را منوط به بررسی‌های بعدی طی روزهای آینده دانست.
منافات آتش و اسلام
اما اسدالله عباسی، نماینده رودسر در مجلس حساسیت‌های مذهبی مردم ایران نسبت به “آتش” را دلیل برگزار نشدن بخش اصلی مراسم عنوان کرد.وی با ذکر این نکته که به هر حال ممکن است گاهی مراسم‌های اینچنینی با حواشی‌هایی هم همراه باشد دین مردم ایران را اسلام دانست و آتش افروزی را با باورهای اسلامگرایان در تضاد عنوان کرد.
فتنه سبز و آتش زیر خاکستر
با نزدیک شدن به غروب خورشید و هنگامه‌ی آتش روشن کردن، ماموران تلاش داشتند به انحای مختلف حاضران راکه اکثرا جوانان بودند پراکنده کنند.
تعدادی از جوانان اما با وجود تهدیدهای مختلف و برخوردهای خشن در راه برگشت از محل برگزاری نوروزبلپ، مبادرت به روشن کردن آتش و اجرای آیین خاص این جشن کردند.
دقایقی از این مراسم نگذشته بود که ماموران نیروی انتظامی با حضور در این منطقه هم حاضران را پراکنده و آتش را خاموش کردند.
یکی از ماموران ارشد که با لباس شخصی نظاره‌گر عملیات نیروهای انتظامی بود در ذکر چرایی این برخوردها آن را به شرایط “حساس” کشور پس از انتخابات مرتبط دانست و عنوان کرد: “از وجنات حاضران پیدا است که جملگی از هواداران فتنه سبز هستند”.
وی ادامه داد: “ما از تحرکات هواداران میرحسین موسوی مطلع هستیم و می‌دانیم که این قبیل مراسم‌ها دستاویزی برای گردهم آیی‌های به ظاهر فرهنگی آنان است.”
در پاسخ جوانی معترض با اشاره به دودی که از آتش خاموش شده‌ی نوروزبل بلند میشد با صدای بلند فریاد زد: “حاجی پس بدان ما آتش زیر خاکستریم. چشم نگهدار و ببین که به زودی شعله‌ور خواهیم شد.”
