تئاتر عروسکی هنری است که در میان اقوام ما ریشه داشت. پدر من از بزرگترین پیشکسوتان تئاتر عروسکی بود و دراجرای این نوع نمایش درلاله زار قدیم ومحافل هنری و کافه های روشنفکران اجتنابی نداشت. خوب خاطرم است که…
گفت و گو با آخرین بازمانده ی تئاتر عروسکی ایران
عروسک درایران جدی نیست…
رضا خمسه ای فرزند علی (بانی عروسک گردانی ایران) متولد 1315از شهرستان اردبیل، تنها بازمانده تئاتر عروسکی ایران ازدهه بیستم است. او که درخانواده ای فرهنگی به دنیا آمده است تلاش دارد تا باترویج و اشاعه این هنرملی خدمتی دیگر را به تئاترعروسکی داشته باشد. با خمسه ای درمورد آسیب ها وکمبودهای تئاترعروسکی گفتگویی ترتیب داده ایم.
آقای خمسه ای،شما درمورد پیدایش هنر عروسک گردانی و تاریخچه آن اطلاعی دارید؟
پژوهشگران بسیار در این مورد تحقیقات کرده اند اما چیزی که وجوددارد این است که این هنر از هزاران سال پیش معمول شده است و تا به امروز هم شکل خود را حفظ کرده است. کسی نمی داند اصلا عروسک در چه زمانی و در کجا و یا کدام کشور به وجود آمده است. اما چیزی که مسلم است این است که ابتدا عروسکها برای رسیدن به اهداف و مقاصد مذهبی استفاده می شدند. این هنر طبق آخرین اخبار و اطلاعات مربوط به شرقی های کره زمین بوده و غربیها برای آموزش آن از شرقی ها تلاش بسیار داشته اند.
درآسیا چه کشورهایی در نمایش عروسکی پیشتاز هستند؟
یک دوره ای هند،چین وایران در آسیا پیشتاز بودند اما مدتی است که این هنردرمیان ایرانیان چندان جدی گرفته نمی شود. عدم توجه این هنر در ایران درحالی است که هنرمندان بسیار خلاق و باذوقی وجود دارند که نیاز به آموزش آنها بسیار حیاتی نمودپیدا می کند.
شما تنها بازمانده تئاتر عروسکی از نسلی هستید که تقریبا بنیانگذاراین شکل تئاتری دریران بوده اند. آشنایی شما با تئاتر عروسکی چگونه بود؟
تئاتر عروسکی هنری است که در میان اقوام ما ریشه داشت. پدر من از بزرگترین پیشکسوتان تئاتر عروسکی بود و دراجرای این نوع نمایش درلاله زار قدیم ومحافل هنری و کافه های روشنفکران اجتنابی نداشت. خوب خاطرم است که برای اجرای تئاترهای عروسکی مرا همراه خود می برد و از 7سالگی مرا با کار خود آشنا کرد. من از 7سالگی با تئاتر عروسکی آشنا شدم وپدرم استاد همیشگی من در این راه بود.
آیا پدرتان ازاین راه امرار معاش می کردند؟
بله. حمایت دولتی و خصوصی از تئاتر عروسکی وجودداشت. اصلا ازهرنوع حرکت فرهنگی استقبال می شد. البته محدودیت وجودداشت اما به لحاظ اقتصادی بسیار باصرفه بود.
اولین باری که عروسک گردانی کردید چه موقعی بود؟
درهمان کودکی. به گمانم 9ساله بودم که اولین عروسک را دردستم چرخاندم. فقط می چرخاندم بدون اینکه بتوانم دیالوگ بگویم و یا تقلید صدا کنم. پدرم صدایش را تقلید می کرد. عروسک “آق کولوچه”نام داشت. عروسکی چاق که بسیار به کلوچه علاقمند بود.
آیا آموزش عروسک گردانی الان هم درخانواده شما معمول است؟
بله. سعی می کنم به فرزندانم و نوه هایم بهترین آموزش را دهم تا این شغل در خانواده ما جاودانه بماند. گرچه هیچ نوع حمایت مالی درراه این هنر امروز دیگروجودندارد اما خانواده برای زنده مانده ریشه این هنر تلاش می کنند.
دراین سن و سال تامین معاش خانواده چگونه است؟
کارگر بازنشسته شهرداری هستم که ماهی 110 هزار تومان حقوق من است. به هرحال درشکل نه چندان متعادلی زندگی را می چرخانیم.
به نظر شما تئاتر عروسکی مختص به چه سن و سال و رده سنی است؟
یکی از مشکلاتی که باعث عقب افتادگی تئاتر عروسکی ما است پاسخ همین سوال است. بسیاری از مسئولین ما درایران به غلط گمان می کند که تئاتر عروسکی مخصوص کودکان و سنین پائین جامعه است. درحالی که تئاتر عروسکی مخاطب مخصوص به خود را در همه سن ها دارد و باید با این طرز فکر درتولید وحمایت از تئاتر عروسکی قدم برداشت.
به نظرتان علت اینکه امروزه تئاتر عروسکی مهجور مانده و اصولا توجه چندان به آن نمی شود چیست؟
مهم ترین علت این امر آن است که هنرمندان و مسئولین تئاتر عروسکی را جزو هنرهای نمایشی نمی دانند. درحالی که این هم شکلی از کار نمایشی است و مطمئنا طرفداران بی شمارو بسیار زیادی را دارد که فقط با تولید بیش از پیش تئاتر عروسکی رونق و شناسایی می شوند. با برگزاری یک جشنواره تئاتر عروسکی درسال که نمی شود این هنررا زنده نگاه داشت. اتفاقی که برای تعزیه و سیاه بازی ما درحال رخ دادن است گرفتار تئاتر عروسکی شده است. همه اینها را کنار یکدیگر بگذارید و ببینید هنرمندان تئاتر به دنبال تولید چه شکلی از نمایش هستند؟نمایش هایی که درد ورنج مردم مانیست و اصلا تماشاگری ندارد. همین می شود که تئاتر مجموعه تئاتر شهر فقط یک سری تماشاگررادارد که البته خوشبختانه آنها همیشه وجوددارند وآنها هم کسی نیستند به جز خود تئاتری ها که به نظاره کار یکدیگر می نشنیند.
یکی از دلایل اینکه تئاتر عروسکی کمتر جدی گرفته می شود کمبود سالن های تئاتر عروسکی است. نظر شما دراین باره چیست؟
این هم از دلایلی است که یا سالن عروسکی نداریم ویا اینکه همان چند سالنی هم که موجود است در نقاط مختلف و پرت شهر ساخته شده که دسترسی به هریک از آنها بسیار سخت است.
مرحله تولید یک نمایش عروسکی به چه شکلی است؟
این شکل از نمایش هم به مانند تولید یک اثر تئاتری دردسرهای فراوانی را دارد. ساخت عروسک و عدم وجود بازیگران مناسب برای عروسک گردانی امروزه از دغدغه های بسیار مهمی است که باید هرچه زودتر برای آموزش و پرورش آن در ایران دست جنباند. نبودآموزش مناسب،امکانات کافی و آشنایی دقیق از تاریخ تئاتر عروسکی کارها را به کیدیگر گره می زند. برای اجرای یک نمایش عروسکی خوب و با کیفیت باید بهخ شکل کلاسیک تئاتر عروسکی آشنایی داشت.
انجام وظایف در تئاتر عروسکی به چه شکلی است؟
این هم برای خود قوانین خاصی دارد که باز هم درایران به دلیل جدی نبودن اصل ماجرا همه چیز یا فراموش شده است و ی اینکه به روی کسی نمی آید. درتئاتر عروسکی ما نیاز به منشی صحنه ودستیاران و طراحان بسیار زبده ای داریم که با روح و روان تئاتر عروسکی و مخاطبین منحصربه فرد آن آشنا باشند. روانشناسی عروسک و تماشاگررا بدانند. بازیگرانی باید مطالعه کافی برروی عروسک و نوع حرکت و انتخاب کلام مبتنی بر شکل و شخصیت نمایش به دست آوند. این گونه است که در کنار تبلیغت وسیع و روابط عمومی بسیار قوی می توان از یک اجرای عروسکی تماشاگران بسیار زیادی را جذب به سالن ها کرد. اما ما هنوز در بسیاری از کارها شاهد هستیم که از ساخت عروسک تا گرداندن آن تا تبلیغات هم به عهده کارگردان است. خود همین نشان دهنده این است که ما کجا قرارداریم.
