طنز انتخاباتی؛ کاهش خشم یا بیان اعتراض
محبوبه خوانساری
رواج طنز سیاسی سابقه ای طولانی در فرهنگ شفاهی ایرانیان دارد تا حدی که لطیفه گویی و شوخ طبعی با فرهنگ ایرانی آمیخته است. بسیاری این موضوع را ناشی از فضای بسته از قرن های گذشته ارزیابی می کنند اما این نوع طنز در طول تاریخ تغییراتی یافته تا اینکه در دوره جدید به شبکه های اجتماعی راه پیدا کرده است.
این روزها که فضای کشور انتخاباتی شده، در لابلای شبکه های اجتماعی و مخصوصا صفحات فیس بوک، طنز سیاسی نقش خود را یافته است. صفحاتی که گاهی مخاطبان آن از مخاطبان صفحه های سیاسی نیز بیشتر است.
شخصیت های عروسکی تلویزیون یا شخصیت های کارتونی فضای مجازی و حتی افراد گمنام به صحنه فیس بوک آمده اند تا انتخابات را با طنز خود به چالش بکشند.
بیش از ۱۵ هزار نفر در فیس بوک بسیج شده اند تا “فامیل دور” را به صحنه انتخابات بیاورند. “فامیل دور” یکی از شخصیت های عروسکی برنامه “کلاه قرمزی و پسرخاله” است که از حدود ۲۰ سال پیش در تلویزیون ایران پخش می شود. او فردی از روستای “دور” است که به “در” حساسیت ویژه ای دارد. او از سه سال پیش به برنامه کلاه قرمزی پیوست و به سرعت محبوب شد.
هم اکنون در فیس بوک، کمپین های درخواست از این شخصیت برای حضور در انتخابات ریاست جمهوری راه افتاده است. یکی از این صفحات ۱۵ هزار هوادار دارد و دیگری بیش از ۶ هزار. این میزان لایک برای یک صفحه وقتی معنای بیشتری می گیرد که با صفحه کاملا جدی هواداران اکبر هاشمی رفسنجانی با ۲ هزار لایک مقایسه شود.
در کمپین “فامیل دور”، او در موقعیت های مختلف قرار می گیرد. برای تبلیغات به همایش های مختلف می رود. با سیاستمداران ایرانی دیدار می کند. با خبرنگاران مشهور مصاحبه می کند. روزنامه ای به نام “صبح دور” دارد تا اخبار انتخاباتی او پوشش داده شود. شخصیت های دیگر برنامه کلاه قرمزی هم در کمپین تبلیغاتی او فعال هستند. او حتی برای مرگ “مارگارت تاچر” پیام تسلیت می فرستد. همه این اتفاق ها با زبان طنز رخ می دهد و تقلیدی از رفتارهای برخی سیاستمداران ایرانی است.
در این هیاهو، “بابابزرگ درگیر” هم وارد فضای فیس بوک شده و کمپین انتخاباتی راه انداخته است. “بابابزرگ درگیر” یک شخصیت کارتونی”خانواده درگیر” از “مانا نیستانی” کارتونیست ایرانی است که بعد از انتخابات جنجال برانگیز سال ۱۳۸۸ در سایت مردمک متولد شد. این شخصیت کارتونی، پدربزرگ خانواده ای ایرانی است که پسرش طرفدار حکومت اما نوه هایش هوادار جنبش اعتراضی سبز هستند. او در مبارزات سیاسی خود که در قالب طنز بنا بر اتفاق های روز جامعه ایرانی به تصویر کشیده می شود حتی مواضعی تندتر از نوه های خود دارد و مرگ بر دیکتاتور می گوید. حال او به صحنه انتخابات آمده است.
“بابابزرگ درگیر” در کمپین انتخاباتی خود در فیس بوک، عکس تبلیغاتی منتشر و شعار انتخاباتی تعیین می کند. برنامه هایش را اعلام می کند و با همسرش “خانجان” عکس انتخاباتی می گیرد. به تک تک هوادارانش پاسخ می دهد. حتی “فامیل دور” به صفحه او می آید و با همان زبان طنز می گوید که در صورت پیروزی از او در کابینه اش استفاده می کند و او در پاسخ می گوید که اگر بداند با رئیس جمهور شدن “فامیل دور” هر روز در تلویزیون برنامه کلاه قرمزی پخش می شود، به نفعش کنار می کشد.
طنز “بابابزرگ درگیر” تند و تیزتر از فامیل دور است تا جایی که مقامات کشور مانند رهبری و یا دبیر شورای نگهبان به نوعی با او رو در رو می شوند. یا آنها درباره او نظر می دهند و یا او در موضوعات حکومتی مانند “ولایت فقیه” اظهار نظر می کند که محور همه آنها طنز انتخاباتی است و در درون خود اعتراض به وضعیت موجود را به تصویر می کشد. او نماد فردی است که چهار سال اعتراض کرده و دنبال رای خود بوده اما اینبار برای پیشبرد اهدافش در مبارزه با دیکتاتوری به صحنه انتخابات می آید و نماد سبز خود را پنهان می کند.
اما از سوی دیگر یک فرد ناشناس به نام “مرتضی درخشان” که هم اکنون در فیس بوک دیگر ناشناس نیست در قالب طنز به صحنه انتخابات ریاست جمهوری آمده است. گفته می شود وی از کارمندان شهرداری تهران است و صفحه هواداران او در فیس بوک توسط دوستانش راه اندازی شده است.
در این صفحه عکس مرتضی درخشان در کنار شخصیت‌های سیاسی دنیا توسط فتوشاپ قرار می گیرد. او سیاستمداری معروف و تاثیرگذار معرفی می شود که با ولادیمیر پوتین ملاقات می‌کند، باراک اوباما با او کنفرانس تلفنی- تصویری می‌گذارد. عکسش همراه سارا پیلین بر روی نیوزویک قرار می گیرد یا مجله تایم او را شخصیت سال انتخاب می کند ولی در عین حال شخصیتی مردمی دارد و در کوچه پس کوچه های شهر در بین مردم دیده می شود.
به نظر می رسد طنزی که این صفحه منتقل می کند، حضور افراد ناشناخته در صحنه انتخابات و آرزوها و رفتارهای آن به مانند سیاستمداران معروف است. موضوعی که در دنیای واقعیت هر ۴ سال یکبار در زمان ثبت نام کاندیداهای ریاست جمهوری در ایران رخ می دهد و به دلیل ایرادهای قانونی هر فردی می تواند بدون محدودیت در انتخابات به عنوان کاندیدا ثبت نام کند به طوریکه امسال ۶۸۶ نفر در انتخابات ریاست جمهوری ایران ثبت نام کردند.
در مجموع اینگونه که از این صفحات مشخص است، موضوع شوخی و طنز، نه افراد و شخصیت ها بلکه خود انتخابات است، موضوعی که راهی به مطبوعات داخل کشور ندارد چرا که می تواند با بهانه هجو انتخابات موجب توقیف و بسته شدن آن رسانه شود.
زمانی دور و در دوران مشروطه (حدود ۱۵۰ سال پیش)، طنز افرادی مانند علی اکبر دهخدا و نسیم شمال تاثیری بی نظیر در دوران سرکوب بر روی مردم می گذاشت اما این بار شاید طنز سیاسی در دنیای مجازی گاه وسیله ای برای فروکش کردن خشم شود و گاهی هم از آن بتوان برای بیان اعتراض استفاده کرد.
منبع : مجله فارسی