سال‌هاست که ازدواج موقت به عنوان شکل دیگری از ازدواج در ایران، بر سر زبان‌هاست و ضمن رواج کم و بیش، موافقان و مخالفانی هم در بین شهروندان و مسوولان دارد. ازدواج سفید اما اصطلاح جدیدی است برای نوعی از زندگی مشترک و بدون ثبت رسمی که اینک مقابله با آن در دستور کار استانداری تهران قرار گرفته است. هرچند یک مقام مسوول در استانداری تهران، رواج این ازدواج‌ها را “محدود” و نه “به نحوه آشکار و تندی که در رسانه‌ها به آن پرداخته می‌شود” توصیف کرده اما معتقدست باید “با کار فرهنگی و با رویکرد اجتماعی” با آن مقابله شود. در همین حال اما رییس سازمان ثبت اسناد و املاک کشور از افزایش ازدواج‌های موقت خبر داده است.
ازدواج سفید، آسیب؛ ازدواج موقت، مفید
خبرگزاری ایسنا از نهایی شدن اجرای طرح “اعتلای خانواده پایدار” در استان تهران خبر داده و آن را طرحی برای مقابله با “ازدواج سپید” معرفی کرده است. سیاوش شهریور، مدیرکل امور اجتماعی و فرهنگی استانداری هم به این خبرگزاری گفته که “باید جوانان را به این سمت سوق دهیم تا بدانند که آرامش در ازدواج پایدار است و این نوع ازدواج یک نگاه وارداتی است و نمی‌تواند آرامش، سلامت و بهروزی را برای خانواده‌های ایرانی به همراه داشته باشد.”
به گفته این مقام مسوول، وجود ازدواج سفید به عنوان یک “آسیب” در جامعه ایران که در حال گذار است و به سمت مدرنیته شدن می‌رود، طبیعی است اما “در این خصوص بزرگ‌نمایی‌هایی شده است وما آمار دقیقی از میزان گستردگی آن نداریم.”
شهریور در عین حال تایید کرده که ازدواج سپید به صورت محدود و معدود وجود دارد: “به این نحوه آشکار و تندی که در رسانه‌ها به آن پرداخته می‌شود نیست، اما همین میزان محدود هم باید با کار فرهنگی و با رویکرد اجتماعی مقابله شود.”
ازدواج سفید اصطلاحی است که نخستین بار توسط رسانه‌ها به نوعی از زندگی مشترک جوان‌های ایرانی، اطلاق شد. تفاوت این گونه ازدواج‌ها با ازدواج‌های رسمی این است که عقد شرعی بین زن و مرد جاری نشده و ازدواج هم به طور رسمی ثبت نمی‌شود. در برخی از کشورها انواع مختلفی از زندگی و مشترک زن و مرد وجود دارد و ثبت نکردن ازدواج در مراجع رسمی و بی‌اعتنایی به رسوم مذهبی ازدواج، پدیده تازه‌ای نیست. ازدواج سفید یکی از انواع این نوع با هم بودن‌هاست که در ایران به عنوان یک اسم عام برای همه انواع ازدواج غیررسمی و غیرشرعی استفاده می‌شود.
از سوی دیگر احمد تویسرکانی، رییس سازمان ثبت اسناد و املاک کشور از افزایش ازدواج‌های موقت به دلیل تسهیلات موجود خبر داده است. به گفته او “در قانون حمایت خانواده قانونگذار تسهیلاتی برای ثبت ازدواج‌های موقت در نظر گرفته و عنوان کرده است که ثبت ازدواج‌های موقت در صورت وجود سه شرط ضروری است. براساس این قانون ازدواج‌های غیررسمی و غیرقانونی کاهش می‌یابد و به دلیل همین تسهیلات ما با افزایش ازدواج‌های موقت روبرو هستیم.”
به گفته او، این ازدواج‌ها و ثبت آنها می‌تواند از ورود آسیب‌های شدید به اجتماع جلوگیری کند اما این ازدواج‌ها نباید راهی برای سودجویی باشد چرا که بعدا قوانین مطمئنا جلوی سودجویی را خواهد گرفت.
سبک‌های متفاوتی از زندگی مشترک
روزنامه ابتکار در اردیبهشت ماه امسال گزارش داد که ازدواج سفید در سال‌های اخیر به شکل چشمگیری افزایش پیدا کرده است. به نوشته این روزنامه، اگرچه ازدواج سفید غیرشرعی و غیررسمی است اما “معمولا این اتفاق با آگاهی پدر و مادرها و خانواده هر دو طرف صورت می‌گیرد و آن دو مانند یک زن و شوهر با هم زندگی می‌کنند نه همخانه”.
در این گزارش از قول مصطفی اقلیما، رئیس انجمن علمی مددکاران اجتماعی ایران آمده بود که این سبک ازدواج، برخلاف جوامع غربی کاملا به ضرر دختران ایرانی است چرا که “دخترها در جامعه ما ضرر می‌کنند چون فرهنگ جامعه ما اینچنین است که وقتی دختری با یک پسر در رابطه باشد بعد از پایان یافتن آن رابطه کسی به سراغش نخواهد رفت و این اتفاق ضربه سنگینی خواهدبود که بر دختران جامعه وارد می‌شود.”
به عقیده این آسیب‌شناس، این نوع ازدواج‌ها همان نامزدی قدیم است که دیگر در جامعه در حال فراموشی است: “خانواده‌ها به دلیل اینکه گرفتار و درگیر مشکلات هستند دیگر فرصت سر و کله زدن با فرزندان خود را ندارند و وقتی ببینند تصمیمی گرفته که شاید با شرایط آنها همخوانی نداشته باشد اما چون قدرت، حوصله و وقت چانه زنی با فرزند خود را ندارند می‌گذارند هرکار که دلش می‌خواهد انجام بدهند.”
طبیعی است که چنین ازدواج‌هایی در جامعه‌ای مانند ایران مخفیانه صورت می گیرد و افرادی که این شیوه زندگی را انتخاب می کنند، مایل به افشای آن نیستند. بنابراین آمار قابل اتکایی از ازدواج سفید در دست نیست.
روزنامه جهان صنعت هم در مرداد ماه از رواج نوع دیگری از باهم‌باشی خبر داد و اگرچه آن را “زندگی سفید” نامید اما نوشت: “این بار پیوند غیررسمی هم در میان نیست. آنچه در میان است تنها یک ضرورت اقتصادی موقتی برای گذران زندگی است.”
در نهایت پس از اینکه رواج شکل‌های دیگری از ازدواج در رسانه‌ها تکرار شد، قائم‌مقام وزیر کشور در امور اجتماعی و فرهنگی در این باره اظهارنظر کرد. مرتضی میرباقری با بیان اینکه ازدواج سفید یک مساله فراگیر در ایران نیست، گفت: “اگر قرار باشد برای موضوعاتی که در برخی مناطق و به صورت خیلی خاص به وجود می‌آید، به عنوان یک مساله فراگیر نگاه کنیم، از مسائل با اهمیت‌تر غافل می‌شویم. این موضوع اصلا در کشور ما زیاد نیست و نمی‌خواهیم مثل یک جریان قابل توجه به آن نگاه کنیم. البته اگر چنین مساله‌ای وجود داشته باشد حتما آن را بررسی خواهیم کرد.”
او درباره افزایش خانه‌های مجردی و گرایش جوانان به این سبک زندگی هم عنوان کرد: “وجود این خانه‌ها مسائل خاص خود را دارد که مشکلات اساسی را ایجاد می‌کند و ما از این مسائل آگاهیم.”
موافقان و مخالفان ازدواج سفید
وبسایت‌ها ورسانه‌های اصولگرا که گرایشات مذهبی دارند با نگاهی سراسر منفی به ازدواج سفید پرداخته و آن را با عباراتی مثل ازدواج سیاه، پدیده شوم،… توصیف کرده‌اند. وبسایت الف حتی تا آنجا پیش رفت که پیش‌بینی کرد “با این وضعیت شاید مجبور شویم چندسال آینده مثل کانادا که هفتاد درصد کودکانش نامشروع هستند، به فکر مشروعیت فرزندان کشور باشیم! آینده سیاهی که نتیجهٔ حتمی ازدواج سفید است.”
کارشناسان بسیاری هم در سایر رسانه‌ها نسبت به عواقب این نوع ازدواج در جامعه ایرانی هشدار داده‌اند. از جمله امان‌الله قرایی‌مقدم، جامعه‌شناس معتقد است که “ این نوع روابط مسلماً تدوام ندارد و تنها تا زمانی ادامه پیدا می کند که دختر بر و رویی دارد، در حقیقت این زنان تبدیل به روسپی می‌شوند.”
و یا علی اصغر نژادفرید، روانشناس درباره نوع ازدواج می‌گوید که “از نظر قانونی جرم و از نظر شرعی نیز گناه محسوب می‌شود و همواره فرد با نوعی ترس و نگرانی از عواقب چنین رابطه‌ای دست و پنجه نرم می‌کند… در چنین ازدواج‌هایی امکان دارد که یکی از طرفین هر لحظه نسبت به ادامه این رابطه اظهار بی‌میلی کند و این امر موجب وارد شدن صدمات روحی قابل توجهی به طرف مقابل به ویژه زنان می‌شود چراکه آنان بر حسب طبیعت خود دوست دارند روی فردی سرمایه‌گذاری عاطفی کنند که این فرد از ارزش لازم برخوردار باشد.”
اما سعید معیدفر، جامعه‌شناس،دیدگاه متفاوتی دارد. او به روزنامه شهروند گفته: “ازدواج‌های سفید می‌تواند پیامد منفی هم نداشته باشد بسته به اینکه مدیران و برنامه‌ریزان فرهنگی چطور به آن توجه کنند. یکی از دلایلی که الان عده‌ای ترجیح می‌دهند با این شیوه زندگی مشترکشان را آغاز کنند به نوعی فرار از سختی‌ها و مشکلاتی است که ازدواج به شکل سنتی دارد. بسیاری از جوانان اصولا زمانی که به هزینه‌های سنگین و بحث جهیزیه و سایر حواشی مربوط به ازدواج فکر می‌کنند همین مانع می‌شود که تصمیم به ازدواج بگیرند و همین تشریفات مانع زندگی مشترک و فرار ازدواج جوانان شده است.”
او معتقد است که اگر متشرعین در این زمینه موضع‌گیری منفی نکنند، دو نفر می‌توانند با خواندن صیغه‌ای ازدواج مشترکشان را، ولو اینکه در شناسنامه‌هایشان هم ثبت نشده باشد شرعی کنند. به این ترتیب همین که زمینه برای زندگی مشترک و آسان جوانان فراهم شود فارغ از اینکه در شناسنامه‌هایشان به ثبت برسد یا نه، راهکاری است که جلوی بسیاری از آسیب‌ها و فسادها را می‌گیرد.
