با انجام دیدار مابین هیلاری کلینتون وزیر خارجه امریکا و سرگئی لاوروف همتای روسی او در سوییس، پرونده اتمی ایران در فاصله کوتاهی پس از اتمام اجلاس فصلی شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی، بار دیگر مورد بررسی قرار گرفت.
با توجه به برنامه از پیش تعیین شده دیدار وز رای خارجه امریکا و روسیه و همچنین پیش بینی امکان انجام گفتگوهای جامعه بین المللی با ایران در آینده نزدیک، بنظر میرسد که اجلاس شورای حکام به بررسی متعارفی گزارش محمد البرادعی قناعت کرده و اتخاذ تصمیم های تازه در این مورد را به مذاکرات دیگری که خارج از آژانس در حال انجام و یا زمینه سازی است محول ساخته است.
سخنان محمد البرادعی در جلسه افتتاحیه شورای 35 نفره حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی در وین، همچنین اظهارات جورج شولته سفیر امریکا در آژانس، هر دو از در پیش بودن تلاشهایی حکایت داشت که بمنظور خارج ساختن پرونده اتمی ایران از بن بست کنونی صورت خواهد گرفت.
انتظار میرود که در اجرای طرح دیپلماتیک تازه، امریکا برای نخستین بار به ایفای نقش مستقیم در گفتگوی با نمایندگان ایران بپردازد.انجام این گفتگوها از نظر البرادعی یک “امید برای گشودن بن بست کنونی” و در نگاه نماینده امریکا “یک فرصت استثنائی” است که میتواند مورد بهره برداری قرارگیرد.
بنا بر نظر البرادعی، برای به نتیجه رسیدن این تلاشها، انعطاف پذیری ایران یک ضرورت کلیدی است. دبیرکل آژانس طی اولین روز اجلاس جاری شورای حکام، بار دیگر، تلویحاً انجام گفتگوهای مستقیم امریکا با ایران را بعنوان راهکاری موثر در جهت زدودن سوءظن های کنونی پیرامون برنامه اتمی ایران مورد حمایت قرار داد.
اگرچه انجام همکاری های زمانبندی شده 60 روزه که از آن به عنوان مدالیته یاد میشود، به رفع ابهام از پاره ای فعالیتهای اتمی ایران انجامیده، در عین حال ادامه بخشهای دیگری از برنامه های اتمی ایران همچنان مانع از عودت پرونده اتمی آن کشور از شورای امنیت به آژانس شده است.
در اظهارات محمد البرادعی، خواسته ها ی تاکنون بر نیامده آژانس بار دیگر مورد اشاره قرار گرفت. در لیست خواسته های او تقاضای بازرسی از راکتور 40 مگاواتی آب سنگین اراک، قطع غنی سازی اورانیوم، بازدید از مراکز اتمی اعلام نشده ایران (مونتاژ سانتریفیوژها)، پیوستن به پرتکل الحاقی، ملاقات با کارشناسان اتمی ایران، و پاسخ گوئی به سئوالاتی پیرامون پاره ای آزمایشهای انجام شده مشکوک به داشتن اهداف نظامی، مجدد مورد مطرح شد. با این وجود لحن البرادعی طی اجلاس اخیر شورای حکام در رابطه با ایران، در مقایسه با انتقادات پیشین او از تهران، بسیار مسالمت آمیز بنظر میرسید.
در صورت به نتیجه رسیدن فعالیتهای جاری و انعطاف پذیری تهران طی گفتگوهای مقدماتی، میتوان انتظار داشت که بجای نمایندگان سه کشور بزرگ اروپائی ( بریتانیا- آلمان و فرانسه) که تا سال 2005 عهده دار انجام گفتگو با ایران پیرامون برنامه های اتمی آن کشور بودند، امریکا نقش گفتگو کننده اصلی با ایران را عهده دار شود. در این صورت گفتگو های دیگری که تاکنون گروه موسوم به 1+5 از سوی شورای امنیت و با هدف فراهم ساختن زمینه انجام گفتگوهای اصلی جامعه اروپا با ایران انجام میداده، به گروه بزرگتری واگذار شود.
در ترکیب تازه شاید الگوی “گروه شش” که بمنظور انجام مذاکره با کره شمالی شکل گرفته مورد استفاده قرار گیرد. در این صورت علاوه بر کشورهای عضو دائم شورای امنیت، کشورهای عربستان سعودی و امارات نیز ممکن است در ترکیب مذاکره کنند گان قرار گیرند.
موافقت با حضور کشور های عرب در ترکیب طرفهای مذاکره کننده با ایران میتواند تا حدودی نگرانی های کنونی اعراب را در قبال برنامه توسعه اتمی ایران کاهش دهد. شانس موافقت با ترکیب تازه از زمانی افزایش یافت که نمایندگان شش کشور عضو همکاریهای خلیج فارس بعلاوه نماینده عراق در دسامبر گذشته برای نخستین بار در دیدار اعضاء گروه 1+5 که در نیویورک برگزار شد حضور یافتند. دیدار روز گذشته وزیر خارجه امارات با وزیر خارجه امریکا و ادامه رایزنی های اعراب پیرامون بر نامه اتمی ایران تنها میتواند به تقویت این گمانه یاری دهد البته مشروط بر آنکه تهران نیز ترکیب تازه را بپذیرد.
به این ترتیب در ضمن ادامه نقش اروپا در مذاکره با ایران در قالب گروه گسترش یافته جدید، نقش رهبری غرب را امریکا مستقیما ایفا خواهد کرد. بعلاوه روسیه، چین و همچنین همسایگان ایران نیز نقش فعالی در جهت حل بن بست اتمی ایران ایفا خواهند کرد- دو کشور اخیر در قبال تهران به ایفای نقش معادل ژاپن و کره جنونی در مذاکره با کره شمالی میپردازند.
اگرچه اظهارات روز گذشته البرادعی و جورج شولته نماینده امریکا در آژانس حاکی از گرایشهای تازه در جهت استفاده بیشتر از ظرفیتهای دیپلماسی برای حل مشکل اتمی ایران است، در عین حال مسئولان سیاسی امریکا در بر داشتن قدمها اولیه همچنان با تامل، آهستگی، و احتیاط عمل می کنند.
معرفی دیرهنگام دنیس راس برای مشاوره دادن به وزیر خارجه امریکا در امور ایران و خلیج فارس و تاخیر در اعلام خطوط عمده سیاستهای جدید امریکا در قبال ایران و همچنین پرهیز از انجام دیدارهای سیاسی با نمایندگان شاخص دولت ایران تا این تاریخ از نشانه های کندی تعمدی در حرکت دیپلماتیک واشنگتن بسوی ایران است.
آغاز مذاکرات مستقیم توسط امریکا و تجدید گفتگوهای تازه در قالب گروه بزرگتر با ایران به تنهایی نشانه پذیرفتن شرایط موجود ایران نیست. از این لحاظ دادن مشوق های جدید در کنار ادامه اعمال تحریم ها همچنان مورد توجه قرار خواهد داشت و حتی ممکن است عملیاتی شدن نهائی کارخانه برق اتمی بوشهر نیز که پر هزینه ترین و بزرگترین طرح اتمی ایران بشمار میرود در چهار چوب فرمول “تشویق و تنبیه ” همچنان مورد استفاده قرار گیرد. مقاله دو روز قبل واشنگتن پست در مورد ضرورت پیوستن ایران به معاهده امنیت اتمی(س- ان- سی) قبل از آغاز بکار عملی راکتور بوشهر، نشانه ای است هشدار دهنده در جهت ادامه اجرای سیاست تشویق و تنبیه در قبال ایران.
دولت امریکا مطلع است که انجام تماسهای مستقیم مابین تهران و واشنگتن به بروز نگرانی های جدی در منطقه خواهد انجامید. این نگرانی ها نه تنها در اسرائیل که نزد کشورهای مسلمان نظیر عربستان سعودی، مصر، کویت و امارات عربی نیز کاملا محسوب است. اظهارات منسوب به شیخ نهیان وزیر خارجه امارات وخانم کلینتون در حاشیه دیدار روز گذشته آن دو، آنطور که در خبر گزاری ها انتشار یافت، نشانه بارز نگرانی اعراب در قبال گفتگوهای آینده تهران –واشنگتن و همچنین احتیاط کامل دولت امریکا قبل از داخل شدن به این گفتگو ها است. خانم کلینتون ضمن حمایت از دادن شانسهای تازه به گفتگو های مستقیم پیش بینی کرده بود که تهران از این فرصت برای همکاری استفاده نخواهد کرد!
با توجه به حضور روسیه در شورای امنیت و همچنین مناسبات خاص مسکو با تهران، اولین دور از گفتگوهای مستقیم وزرای خارجه امریکا و روسیه در سوییس بی تردید مهمترین بخش از فعالیتهای است که ممکن است به خروج پرونده اتمی ایران از بن بست کنونی بیانجامد. در ادامه این مذاکرات و توافقهای محتمل مابین مسکو و واشنگتن بر سر ایران، تهران یا ممکن است مجبور به تعامل شده و راه را برای رسیدن به توافق با شورای امنیت بگشاید، و یا حمایت روسیه را از دست داده و بعد از پیوستن مسکو به گروه غرب، خود را در مسیر فشارهای اقتصادی و سیاسی تازه قرار دهد.