جان کری، وزیر خارجه آمریکا، و همتای ایرانی اش، محمد جواد ظریف، بار دیگر روز یکشنبه در لوزان دیدار کردند تا آخرین هماهنگی ها را تا قبل از مهلت ۳۱ مارس به انجام رسانند.
به ندرت پیش می آید که یک مذاکره دیپلماتیک تا این حد طولانی و پیچیده شود. همچنین به ندرت پیش می آید که موضوعات مورد بحث تا این حد حائزاهمیت باشد: جلوگیری از وقوع تکثیر اتمی در خاورمیانه، به عنوان یکی از بی ثبات ترین مناطق جهان. مذاکرات طاقت فرسا درخصوص برنامه اتمی ایران که در سال ۲۰۰۳ آغاز شد، کم کم به پایان خود نزدیک می‌شود. در صورت رسیدن طرفین به توافق تا تاریخ ۳۱ مارس، قرار براین است که ضمایم فنی نیز تا تاریخ ۳۰ ژوئن تکمیل شوند.
آقای ظریف روز دوشنبه در بحبوحه مشاوره ها و نشست های فشرده به بروکسل سفر خواهد کرد تا با وزرای امور خارجه فرانسه، آلمان و بریتانیا دیدار کند. این سفر نشان دهنده ماهیت چند جانبه بودن این مذاکرات است، درحالی که درحقیقت، دو طرف اصلی مذاکرات از آقایان ظریف و کری تشکیل شده. پس از آن، مباحثات در سوئیس و در کنار دریاچه ژنو ادامه خواهد یافت.
تعیین مهلت جدید
از زمان عقد توافق مقدماتی میان ایران و گروه شش کشور در نوامبر ۲۰۱۳، مهلت رسیدن به توافق نهایی تاکنون دو بار تمدید شده. به همین دلیل، تمدید دوباره این مهلت نامحتمل به نظر می رسد. رییس جمهور آمریکا که به شدت ازسوی کنگره بدگمان نسبت به تهران تحت فشار است، رسماً با چنین اقدامی مخالفت کرده. علی واعظ، کارشناس ایران در گروه بین المللی بحران، دراین خصوص می گوید: “وقت تنگ است و فشار بر مذاکره کنندگان روز به روز افزایش می یابد.”
“توافق عملی است”؛ در حد سه چهار صفحه
با نزدیک شدن مهلت جدید، وزرای خارجه کشورهای غربی با یک خوش بینی محتاطانه پیش می روند و این با لحن تردیدآمیزی که تاکنون، به ویژه ازسوی لوران فابیوس، وزیر خارجه فرانسه، وجود داشت، تفاوت دارد. یکی از شخصیت‌های نزدیک به پرونده که درعین حال به عنوان یکی از “بازها” شناخته می شود می گوید: “رسیدن به توافق عملی است و هیچ مانع سختی وجود ندارد. ولی این توافق در روز آخر و در آخرین ساعات انجام خواهد شد.”
به گفته یک منبع مطلع، “هدف مذاکرات لوزان رسیدن به یک متن سه چهار صفحه ای بود که پارامترهای مهم توافق نهایی را دربرداشته باشد.” یک دیپلمات نیز به نوبه خود می گوید: “در این مرحله موانع فنی نیستند. تمامی گزینه ها بارها الک شده و اکنون نوبت مقامات ایرانی است که گزینه سیاسی خود را انتخاب کنند.”
موانع فنی
چارچوب یک توافق احتمالی کاملاً مشخص شده. سؤالات کلیدی به توان غنی سازی ایران که یک سوخت لازم برای تولید سلاح اتمی است و همچنین مکانیزم نظارتی برای کنترل اینکه آیا تهران بر تعهدات خود در چارچوب توافق پایبند خواهد ماند مربوط می شود. علی واعظ می گوید: “درخصوص غنی سازی، نظرات مشترک بیشتری نسبت به قبل به وجود آمده.” یک دیپلمات که در این پرونده دست دارد معتقد است که سناریوی محدودسازی تعداد سانتریفوژهای ایران تا حد ۶۵۰۰ سانتریفوژ یک سناریوی “منسجم” است، درحالی که این کشور در حدود ۲۰ هزار سانتریفوژ دراختیار دارد که نیمی از آنها درحال فعالیت اند.
این عدد بسیار بیشتر از آن چیزی است که در ابتدا ازسوی قدرت های جهانی تصور می شد. ایران در چارچوب توافق متعهد خواهد شد که سانتریفوژهای قدرتمندتری به کار نگیرد و همچنین بخشی از ذخایر اورانیوم غنی شده خود را به روسیه صادر کند تا استفاده از آن برای اهداف نظامی تقریباً غیرممکن شود.
موضوعات مهم سیاسی
فرانسوا نیکولو، سفیر سابق فرانسه در ایران، دراین رابطه می گوید: “به نظر می رسد که موانع فنی اصلی درحال رفع شدن‌اند. اکنون موضوعات سیاسی باقی مانده.” به عقیده او، دو موضوع سیاسی وجود دارد: مدت زمان توافق و نحوه لغو تحریم ها که فشار زیادی را از سال ۲۰۰۶ بر اقتصاد ایران وارد کرده. درخصوص مدت زمان توافق، فرانسه مدت ۱۰ سال را که ازسوی رییس جمهور اوباما مطرح شده و طی آن ایران تحت بازرسی‌های شدید قرار خواهد گرفت “ناکافی” می‌داند. تهران نیز به نوبه خود خواستار آن است که این تدابیر استثنایی از ۵ سال تجاوز نکند.
هدف ایران: لغو تحریم ها
ولی از نظر ایران، موضوع اصلی لغو تحریم های متعدد است [ازسوی آمریکا، اروپا، و سازمان ملل] که تأثیرشان به دنبال کاهش قیمت نفت که منبع اصلی درآمد کشور است تشدید شد. این یک اولویت محض برای رییس جمهور روحانی است که باورپذیری‌اش در نزد مردم ایران در گروی توان وی در بهبود سطح زندگی مردم و مقابله با افراطیون حکومت است که با کوچک ترین سازشی در زمینه هسته ای مخالف اند.
ایران خواستار لغو فوری کلیه تحریم هاست و البته این خواسته کمی تخیلی است، زیرا اهرم قابل استفاده توسط کشورهای غربی را در صورت انحراف ایران ازبین می برد. تهران قبل از هر چیز خواستار لغو تحریم‌های سازمان ملل شده، چرا که کشور را در یک حالت سکون نگاه داشته و توسعه آن را فلج کرده: شرکت ها برای سرمایه گذاری در ایران تردید دارند، چرا که نگران پیامدهای آن ازسوی جامعه بین المللی هستند.
مارک فیتزپاتریک، از مؤسسه بین المللی مطالعات استراتژیک در لندن، می گوید: “ایران برای اولین بار از کاهش توان غنی سازی خود صحبت کرده. کشورهای غربی نیز در عوض به برنامه اتمی ایران، که ابتدا آن را مردود می‌دانستند، مشروعیت بخشیدند.” او در ادامه می افزاید: “اگر مذاکرات به نتیجه برسد، یکی از مهم‌ترین توافق‌های عدم تکثیر اتمی خواهد بود که پس از جنگ جهانی دوم منعقد می‌شود.”
منبع: لوتان، ۱۵ مارس ۲۰۱۵
