معاون امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در آستانه برگزاری نمایشگاه کتاب امسال درعین اعلام دو خبر خوش در حوزه نشر، با توپ و تشر به استقبال ناشران رفته است. رئیس بیست و پنجمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران نسبت به بروز هر گونه تخلف هشدار داده و تهدید کرده است که اگر تخلف ناشران محرز شود، رای نهایی در صحن مصلی به اجرا در خواهد آمد.
همزمان اعلام شده است که بیش از 6 هزار جلد کتاب “غیرمجاز” در شهر قم با نظارت اداره ارشاد اسلامی این شهر خمیر شد.
از اخراج ناشر تا خمیر کردن کتاب
بهمن دری که تابستان 89 از معاونت فرهنگی ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا و ارز نهاد ریاست جمهوری به وزارت فرهنگ و ارشاد آمد، سابقه ریاست انتشارات کل سپاه پاسداران را هم در کارنامه دارد و در محل کارش او را “حاج آقا” صدا می‌زنند. حاج آقا از علنی کردن مواضع و تصمیمات جنجالی‌اش در حوزه نشر و ممیزی ابایی ندارد، همان طور که پیش از این هم اعلام کرده ممیزی امکانی برای خلاقیت است. این بار او در مقام ریاست نمایشگاه کتاب هم مواضع تند و تیزی گرفته است: “ما به هیچوجه اجازه عرضه کتاب‌هایی که مبلغ و مروج وهابی‌گری، بابی‌گری، بهایی گری و ضد شیعی باشد، نخواهیم داد. قبلاً برخی از این قبیل کتاب‌ها در نمایشگاه عرضه می شد که البته از سوی مسئولان مربوطه جمع‌آوری می‌شد اما امسال این اتفاق به هیچوجه رخ نخواهد داد.”
دری همچنین ادعا کرده با وجود روند سخت و دقیق ممیزی، کتاب‌های مروج ادیان ممنوعه در ایران به چاپ می‌رسیده و حتی در نمایشگاه کتاب عرضه می‌شده است. او البته هشدارش را نسبت به دو نوع دیگر از کتاب‌ها هم تسری داده: “این اخطار شامل کتاب‌هایی که حاوی تصاویر مبتذل است و نیز کتبی که تمامیت ارضی ما را خدشه دار می‌کند، نیز می‌شود.”
به گفته رئیس بیست و پنجمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران این رویه در پی مطالبه مراجع عظام تقلید و مسئولان عالیرتبه نظام به مورد اجرا گذاشته می‌شود و مراحل برخورد هم از این قرار است: “ابتدا کتاب جمع‌آوری می‌شود، غرفه ناشر پلمپ می‌شود، ناشر از نمایشگاه اخراج می‌شود، ناشر برای همیشه از حضور در نمایشگاه محروم خواهد شد.”
اما حاج آقا دری، مرحله دومی را هم مدنظر دارد: “ هیات رسیدگی به تخلفات ناشران در ایام نمایشگاه کتاب و در محل مصلی بزرگ امام خمینی(ره) تشکیل می‌شود و اگر این هیات که نماینده حقوقی وزارت ارشاد هم عضو آن است، تخلف ناشری را اعلام کند، با دستور رئیس نمایشگاه به این تخلف رسیدگی و رای نهایی در صحن مصلی به اجرا در خواهد آمد.”
البته به این اشاره نشده که جزای درنظر گرفته شده چیست که در “صحن مصلی” قابل اجراست و شامل مدیریت انتشاراتی می‌شود و یا مربوط به کتاب‌ها و انهدام آنهاست؛مشابه خبری که روزنامه قدس منتشر کرده و از خمیر شدن 6 هزار و ۳۸۴ جلد کتاب در قم خبر داده است. مسئول واحد بازرسی و نظارت اداره ارشاد قم این خبر را تایید کرده اما هیچ اطلاعی درباره عنوان و موضوعات این کتاب‌ها نداده است.
اما امسال نمایشگاه کتاب با موضوع تعلیق فعالیت چند ناشر بزرگ و صاحب نام مانند نشر چشمه هم مواجه است. پرونده این ناشران در هیات رسیدگی به تخلفات ناشران دردست بررسی است هر چند شامل “لطف” نیز شده اند: “ما از این ناشران برای حضور در نمایشگاه دعوتی به عمل نیاورده‌ایم، اما در پی تقاضای آنها که از سوی اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران مطرح شد پرونده آنها را مجدداً مورد بررسی قرار دادیم و به این نتیجه رسیدیم که با اخذ تعهد کتبی از ناشران، آنها مشمول این تخفیف و در واقع لطف نمایشگاه بشوند.”
دو خبر خوش این مقام مسوول نیز معافیت مالیاتی کتابفروشان و ثبات قیمت کاغذ در 6 ماه آینده بود.
ممیزی، برای بروز خلاقیت
ممیزی کتاب و رسانه در ایران سالیان سال است که با شدت و ضعف پیگیری می‌شود اما در دو سال گذشته و با حضور بهمن دری، روند ممیزی نه با پرده‌پوشی که به طور علنی و با تاکید بر لزوم وجود آن اعلام و پیگیری می‌شود. از جمله او زمستان گذشته اعلام کرد که آخرین کتاب محمود دولت‌آبادی، نویسنده شهیر و پرطرفدار باید مطابق نظر او اصلاح شود تا مجوز انتشار به دست بیاورد: “کتاب‌ها باید برای اخذ مجوز به اداره کتاب فرستاده شوند تا در آنجا و بر اساس قانون مورد ارزیابی قرار گیرند. اگر هم نویسنده‌ای همه این راه‌ها رفت و به نتیجه نرسید، آن وقت ممکن است من به مسئله ورود پیدا کنم. البته تعداد این قبیل کتاب‌ها زیاد نیست ولی کم هم نیست… «زوال کلنل» اصلاحاتی داشت که نویسنده برخی از این اصلاحات را انجام داده است و من درنظر ندارم واژه‌ها و ترکیب‌بندی در کتاب تغییر کند… فکر می‌کنم کتاب به لحاظ تصویری و بصری، کتاب خوبی است؛ منتها قرائت جدیدی از شرایط قبل و بعد از انقلاب را ارائه می‌کند… نویسنده برخی موارد را اصلاح کرده ولی مد نظر من چیز دیگری است.”
بسیاری از دیگر چهره‌های فرهنگی نیز برای انتشار کتاب‌هایشان با مشکل طولانی شدن روند صدور مجوز و یا درخواست اصلاحات فراوان مواجه شده‌اند. مشابه آنچه برای مهدی غبرایی رخ داده؛از او خواسته‌اند تا رمان یک نویسنده خارجی را که 50 سال پیش نوشته شده، در ترجمه بازنویسی کند.
رجوع به گفته‌های معاون امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در این زمینه هم تصویر روشن‌تری از وضعیت موجود ارائه می‌دهد: “ما اصلا اجازه نمی‌دهیم که فضای ممیزی به خلاقیت‌ها لطمه بزند. این یک نکته است. بنده از شما سؤال می‌کنم «ویکتورهوگو» رمان «بینوایان» را در چه شرایطی نوشت؟ یا «او. هنری» کتاب‌هایی را که نوشت، داستان کوتاه‌هایی را که خلق کرد، در چه شرایطی نوشت؟ او هنری در زندان نوشت؛ یعنی حق‌التحریر‌ش را سیگار می‌دادند”
و یا اینکه می‌گوید: “جریان یهودیت در ترجمه نفوذ کرده و باید چشمش را کور کرد… حوزه‌ی ترجمه که بخشی از آن هم طبیعی بوده، در دست تعدادی افراد بوده و آبشخورش هم در انگلیس، آمریکا و برخی از کشورهای اروپایی بوده است. این بیش‌تر در حوزه‌ی علوم انسانی بوده است. معمولا صهیونیست‌ها خالق این نوع کتاب‌ها بوده‌اند؛ یعنی سرمایه گذاشته‌اند، بویژه انگلستان، سرمایه‌ی ویژه‌ای در حوزه‌ی علوم انسانی گذاشته است و ما همچنان داریم از آن آثار برای ترجمه استفاده می‌کنیم.”
این معاونت در دی ماه 1390 نیز 10 عنوان کتاب مفید برای مطالعه را معرفی کرد که بدون وجود حتی یک کتاب رمان یا داستان عبارت بود از: “پله پله تا ملاقات با خدا، اول مظلوم عالم، عاشورا در آیینه شعر معاصر، دغدغه‌های فرهنگی، گفتارهایی در اخلاق اسلامی، ساواک شاگرد موساد، هشت سال این‌گونه گذشت، بیداری اسلامی، دعا از منظر حضرت آیت‌الله خامنه‌ای رهبر معظم انقلاب اسلامی، اسرائیل کانون ناامنی”.
در همین راستا غلامعلی حداد عادل، رییس کمیسیون فرهنگی مجلس هم کسانی را که از ممیزی کتاب انتقاد می‌کنند دارای “مشکل اخلاقی” توصیف می‌کند و می‌گوید: “اگر کسی بگوید که من کتابی نوشته‌ام و در آن از دولت و دیگر قوای جمهوری اسلامی انتقاد کرده‌ام و به همین دلیل کتابم توقیف شده دروغ می‌گوید.”
بیست و پنجمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب که به گفته رئیس اش “تحقق مطالبات رهبر معظم انقلاب” را “نصب‌العین” قرار داده در راه است و باید دید منظور از مجازات علنی در صحن مصلی چه خواهد بود؟
