عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی از وجود ۱۲ میلیون بیمار روانی در کشور خبر داده و گفته است: “با وجود آمار بالای بیمار روانی فقط ۴۰ هزار تخت روانپزشکی داریم.” پیش‌تر هم کارشناسان بسیاری از کمبود تخت و امکانات برای بیماران روانی خبر داده بودند. اما آیا واقعا شمار آن‌ها به ۱۲ میلیون نفر می‌رسد؟ دکتر اصغر کیهان‌نیا، روانشناس در گفت‌وگو با روز آمار ۱۲ میلیونی بیماران روانی را “کاملا غلط” میداند و می‌گوید “ما افرادی داریم که مشکلات روحی دارند، افسرده هستند، بدبینی‌های خاصی دارند و…، این افراد اغلب به دلیل بیکاری، فشارهای اقتصادی، فساد و آلودگی‌های موجود دچار این مسائل شده‌اند. با این حال مشکلاتی دارند که به سادگی قابل حل است، اما بیمار روانی کسی است که نیاز دارد در بیمارستان روانی بستری شود و روان‌کاو او را معالجه کند”.
او می‌گوید “از دید من به عنوان یک روانشناس نمی‌شود چنین آماری را در خصوص بیماران روانی کشور ارائه کرد”.
اما پیش‌تر هم ایرج حریرچی، قائم مقام و معاون کل وزیر بهداشت، گفته بود که ۲۴ تا ۲۸ درصد جمعیت ایران به نوعی دارای علایم بیماری‌های روحی و روانی هستند و نیاز به مداخله عوامل بهداشت و درمان دارند. کیهان‌نیا در این خصوص نیز می‌گوید: “اینکه افراد علائم و مشکلات روانی داشته باشند با اینکه بیمار روانی باشد فرق می‌کند.”
او البته آمار وزارت بهداشت را نزدیک به واقعیت توصیف می‌کند و می‌گوید: “جامعه ما امروز دچار افسردگی، نگرانی و گرایش به خشونت به ویژه در جوانان شده است.افراد فراوانی به دلیل بیکاری و مشکلات مالی و مسائل اقتصادی افراد دچار ناراحتی‌های عصبی شده‌اند. اما کسانی که ناراحتی روانی دارند را نمی‌توانیم بیمار روانی بخوانیم.”
مشکلات روانی تهران؛ بیش از سایر شهرها
سال گذشته اعلام شد ۲۱ درصد از کل مردم کشور و ۳۴ درصد مردم شهر تهران دارای اختلالات روانی هستند. دکتر سید احمد جلیلی، رئیس پیشین و مشاور عالی انجمن روانپزشکان ایران پیش‌تر در گفت‌وگو با “روز” افزایش تعداد بیماران روانی ایران را تابعی از مدل جهانی دانسته و گفته بود: “آمار جهانی در حدود ۲۵ درصد است که این رقم بسته به روش‌های آماری و نمونه‌هایی که از آن آمار بگیرند، کمی بالا و پایین می‌شود. البته تفاوت آمار در بین کشورهای مختفلف و همچنین و در شهرها و روستا‌ها وجود دارد؛ ولی معدل ۲۵ درصد، یک آمار جهانی است.”
او در خصوص تفاوت ۱۳ درصدی آمار مبتلایان پایتخت با دیگر شهرهای کشور نیز بر این نظر بود که “زندگی در تهران مشکل‌تر از شهرهای دیگر است. کمبود وقت، کمبود امکانات زندگی، آلودگی هوا، نبود امکانات بهداشتی، مواردی مثل سنگین‌تر بودن استرس‌ها، فشار کاری و مشکلات شهری از دلایل بیشتر بودن شمار مبتلایان به بیماری‌های روانی در تهران است.”
دکتر اصغر کیهان‌نیا روانشناسی که با “روز” گفت‌وگو می‌کند نیز با اشاره به اینکه در افراد بسیاری زمینه افسردگی، پرخاش‌گری و خشونت وجود دارد، می‌گوید: “جامعه نگران است و به دلیل تغییرات قوانین اتفاقاتی که می‌افتد و اخبار بد و عدم ثباتی که در جمع وجود دارد، مردم تحت تنش و استرس قرار دارند.”
این روانشناس معتقد است باید ساز و کاری ایجاد شود تا افرادی که دارای مشکلات روانی هستند رایگان و یا با هزینه کم به مشاوره و خدمات درمانی دسترسی داشته باشند: “بسیاری از خودکشی‌ها، همسرکشی‌ها و فرزند کشی‌ها ناشی از فشارهای روانی و استیصال است. عوامل اقتصادی می‌تواند یکی از مهمترین عوامل نگرانی و استیصال مردم باشد. اگر مراکزی وجود داشته باشد که مردم را به رایگان راهنمایی بکند، آمار بزهکاری و خشونت هم پایین می‌آید.” کیهان‌نیا همچنین هزینه بالای روانشناسان را یکی از عوامل بیگانگی مردم با مشاوره و بهداشت روان و درمان میداند.
اما کمبودها تنها متوجه افرادی که مشکلات روانی دارند نیست، بیماران روانی هم که نیاز به حمایت‌های جدی‌تری دارند با دشواری‌های زیادی دست و پنجه نرم می‌کنند. احمد جلیلی، دبیر آموزشی فدراسیون انجمن‌های روانپزشکی آسیا با تایید مشکلاتی که بیماران روانی از آن رنج می‌برند پیش‌تر گفته بود: “اصلا حمایتی از بیماران روانی وجود ندارد و امکانات مورد نیاز این دسته از بیماران تامین نمی‌شود. بیماران روانی از جهت امکانات کاردرمانی، روان درمانی، دارودرمانی کامل، دسترسی به روانپزشک و مراکز درمانی در مضیقه هستند.”
به گفته این روانپزشک، مهمترین مشکل “هزینه” بیماری است. جلیلی همچنین به روز گفته بود: “بیمه‌ها اغلب بیماری‌ها را تحت پوشش دارند ولی به محض اینکه اسم بیماران روانی بیاید می‌گویند در این مورد بیمه قرارداد و تعهدی ندارد و متاسفانه بیماران هیچ حمایتی از طرف بیمه ندارند، که این وضع بسیار نگران کننده است.”
طبق آمارهای رسمی ۱۶ درصد جمعیت کل کشور یعنی رقمی در حدود ۱۳ میلیون نفر از هیچ‌گونه بیمه‌ای برخوردار نیستند و باید تمام هزینههای درمانی خود را به صورت آزاد پرداخت کنند. نگرانی‌ها وقتی شدت می‌گیرد که بدانیم بیماری‌های روانی می‌تواند بیماری‌های جسمی نیز برای فرد به دنبال داشته باشد. با این حساب می‌توان تصور کرد بیماری که از هیچ بیمه‌ای بر خوردار نیست چه رنج مضاعفی را متحمل می‌شود.
زنان بیش از مردان
آخرین تحقیقات وزارت بهداشت نشان داد که بیماری‌های روانی در زنان کشور، رتبه اول بار بیماری‌ها را دارد و در مردان بعد از حوادث عمدی و غیر عمدی -که عمدتاً حوادث ترافیکی است- دومین بار بیماری‌ها را از نظر مرگ و ناتوانی باعث می‌شود. به گفته عباس‌علی ناصحی، مدیرکل سلامت روان وزارت بهداشت و بر اساس آخرین تحقیق وزارت بهداشت که بعد از ۱۰ سال ا‌نجام شد، ۲۶.۵ درصد زنان و ۲۰.۸ درصد مردان در طول یک سال به یک نوع اختلال روانی مبتلا می‌شوند که رتبه اول بار بیماری‌های زنان را دارد. همچنین بر اساس آماری که از سوی سازمان آمار کشور اعلام شده ۵.۱۴ درصد زنان سرپرست خانوار دارای بیماری روانی هستند.
روانپزشکان علل مختلفی را برای ابتلا به بیماری‌های روانی عنوان می‌کنند که از آلودگی هوا و فشار کار تا وضعیت بد اقتصادی و نگرانی از آینده و… را شامل می‌شود. دکتر غلامرضا میرسپاسی، رئیس انجمن روانپزشکان ایران به تازگی به ایسنا گفته است: “افزایش مشکلات اقتصادی و اجتماعی مردم طی چند سال اخیر در گسترش بیماری‌های روانی نقش زیادی داشته است و این افزایش در آمارهای جدید بیشتر خود را نشان می‌دهد.”
به گفته دکتر جلیلی نیز بحران اقتصادی، تهدید، تغییر و تحولات سریع اجتماعی در جامعه و سایر مشکلات این آمار‌ها را افزایش می‌دهد.
