گزارش لوموند از جشنواره برلین
پیروزی علی رغم شرایط سخت
توماس سوتینل
زمانی که فیلم “درباره الی”، آخرین فیلم اصغر فرهادی، در ایران به روی اکران آمد، اکثر سینماها تعطیل بودند. پس از انتخابات ریاست جمهوری در تاریخ ۱۲ ژوئن ۲۰۰۹، تظاهرات اعتراض آمیز مردم و درپی آن سرکوب های خشونت بار حکومت جمهوری اسلامی روند عادی زندگی را مختل کرد.
با این حال، “درباره الی” در پایان سال به دومین فیلم پرفروش در این کشور تبدیل شد. اصغر فرهادی سناریوی فیلم دیگری را آغاز کرده بود که در پایان آن قرار بود شخصیت ها در سکانسی مربوط به شورش های مردمی سال ۲۰۰۹ حضور داشته باشند.
فیلم “جدایی سیمین از نادر” که فیلمبرداری آن در پاییز ۲۰۱۰ انجام شد، در تاریخ ۱۴ فوریه [روز تظاهرات در ایران] بدون آن سکانس در جشنواره برلیناله شرکت کرد. کارگردان فیلم می گوید: “من حتی آن را ننوشتم، چون مطمئن بودم مجوزش را صادر نمی کنند.”
در این فیلم به گونه ای عمل شده تا از سانسورهای مضاعف و دردسرهای بعدی جلوگیری شود. اصغر فرهادی در این فیلم رویارویی دو زوج را به تصویر کشیده؛ یک زوج از طبقه نسبتاً مرفه و زوج دوم از طبقه پایین جامعه. یک سری اتفاقات [جدایی، سقط کودک، ورشکستگی] آنها را در برابر یکدیگر قرار می دهد. حتی بدون مشاهده صحنه شورش های مردمی نیز می توان به خوبی دریافت که شکاف بزرگی در جامعه ایران وجود دارد.
موفقیت “درباره الی” این امکان را برای این کارگردان ۳۹ ساله به وجود آورد که زمینه لازم برای ساخت فیلم بعدی خود را به دست آورد. او در این رابطه می گوید: “در ایران، دو راه برای ساخت فیلم وجود دارد: با یارانه دولتی یا با سرمایه شخصی. من دومین راه را انتخاب کردم.”
یک بانک ایرانی در فیلم “جدایی سیمین از نادر” سرمایه گذاری کرده. پس از آن خلاصه ای از فیلم باید به وزارت فرهنگ ارائه شود و سناریو نیز برای کسب مجوز مورد بررسی قرار گیرد. اصغر فرهادی از خلق و خوی بی ثبات سانسورکنندگان می گوید که می تواند به راحتی یک روز خوب را به یک کابوس تبدیل کند. پس از ۱۵ روز فیلمبرداری کار باید متوقف می شد. سپتامبر ۲۰۱۰ بود. اصغر فرهادی در زمان مراسم جشن خانه سینمای ایران در حالی که جایزه بهترین فیلم را در دست داشت اعلام کرد: “امیدوارم کارگردانانی که در خارج از کشور زندگی می کنند و آنهایی که امکان کار کردن در ایران را ندارند بتوانند در جشن بعدی خانه سینما به رقابت بپردازند.” منظور او از بیان این اظهارات، محسن مخملباف، بهرام بیضایی، امیر نادری، و همچنین جعفر پناهی است که با یک محکومیت شش ساله و ممنوعیت از ساخت فیلم روبرو شده. اظهارات او به هیچ وجه به مزاج مسؤولان حکومت جمهوری اسلامی خوش نیامد؛ تا بدانجا که او نیز ممکن بود با ممنوعیت از انجام حرفه اش روبرو شود. او در ادامه می افزاید: “ولی عکس العمل رسانه ها و مردم طوری بود که فیلمبرداری را فقط به مدت یک هفته متوقف کردیم.”
دلسردی
فیلم “جدایی سیمین از نادر” که در برلین جزو فیلم های منتخب بوده از سوی کشورهای بسیاری، ازجمله فرانسه، خریداری شده است. این فیلم نیز به مانند “درباره الی” معمایی را در مرکز روابط شخصیت های فیلم قرار می دهد. در اینجا معما این است که بیننده پی ببرد آیا نادر، برخاسته از طبقه مرفه، می دانسته که راضیه، پرستار پدرش، زمانی که اخراج می شده باردار بوده یا خیر. دلسردی و ناکامی های اجتماعی و عاطفی در ایران به دلیل وجود قوانین مذهبی به شدت در این فیلم قابل مشاهده است.
اصغر فرهادی می گوید: “این تنها مشکل طبقات اجتماعی نیست، بلکه مشکل میان تجدد و سنت نیز وجود دارد. و این درحالی است که طبقات پایین جامعه بسیار به سنت پایبند اند.”
فرهادی می گوید “اگر همه چیز به خوبی پیش رود”، قرار است این فیلم در ماه مارس در ایران به روی اکران رود. او فیلم بعدی خود را “به دلیل متفاوت بودن سناریو” در پاریس یا برلین خواهد ساخت. ولی درعین حال معتقد است که “یک هنرمند در کشور خود راحت تر می تواند حرفش را بیان کند، زیرا شرایط و مردم را خوب می شناسد”.
منبع: لوموند، ۱۷ فوریه