دو روز مذاکره میان جمهوری‌اسلامی ایران و گروه ۱+۵ در ژنو در حالی پایان یافت که دو طرف برای نخستین بار بیانیه مشترک صادر دادند٬ موعد مذاکرات آینده را مشخص کردند و این دور از گفت‌وگوها را مثبت و مفید خواندند. وزیر خارجه ایران هم با تاکید بر ضرورت حسن نیت متقابل میان ایران و آمریکا گفت که ایران آماده نشان دادن حسن‌نیت به آمریکاست. در حاشیه این مذاکرات عباس عراقچی٬ معاون وزیر امورخارجه و وندی شرمن٬ معاون وزیر امورخارجه آمریکا٬ دیداری با یکدیگر داشتند که جزییات زیادی درباره آن منتشر نشده است.
هم‌زمان اما محسن قمی٬ معاون ارتباطات بین‌الملل دفتر رهبر جمهوری‌اسلامی٬ مشکلات ایران و آمریکا را حل نشدنی خواند.
اظهارات ایران و گروه ۱+۵
مذاکرات دو طرف برای نخستین بار با صدور بیانیه مشترکی همراه شد. بیانیه‌ای که توسط کاترین اشتون٬ در کنفرانس مطبوعاتی پس از پایان گفت‌وگوها٬ قرائت شد. دو طرف توافق کرده‌اند که گفت‌وگوهای خود را در روزهای هفتم و هشتم نوامبر (۱۵ و ۱۶ آبان ماه) در شهر ژنو سوئیس از سرگیرند.
در روز نخست این گفت‌وگوها٬همچنین بسته‌ای پیشنهادی از سوی ایران به طرف مقابل ارائه شد. این پیشنهاد از سوی آمریکا “جالب توجه” و از سوی اعضای ۱+۵ نیز “مشارکتی مهم در فرایند مذاکرات” توصیف شد. هنوز جزئیاتی از این طرح ارائه نشده و گفته می‌شود که ایران از طرف مقابل خواسته است که طرح را محرمانه در نظر بگیرد. با این حال برخی اخبار غیررسمی حکایت از آن دارد که در طرح ایران مواردی چون پذیرش پروتکل الحاقی و امکان بازرسی سرزده از تاسیسات هسته ای نیز وجود دارد.
خبرگزاری فرانسه نوشت که براساس این طرح٬ جمهوری‌اسلامی حاضر به پذیرش بازرسی‌های سرزده از تأسیسات هسته‌ای است اما توقف غنیسازی اورانیوم و انتقال آن به خارج، خط قرمزهای این طرح هستند.
در بیانیه پایانی دو طرف آمده است: “اعضا همچنین موافقت نمودند که کارشناسان هسته‌ای، علمی و امور تحریم کشورهای گروه ۱+۵ و جمهوری اسلامی ایران قبل از نشست آینده و برای بررسی اختلاف نظرات و تهیه و تدوین قدمهای عملی تشکیل جلسه دهند”.
محمدجواد ظریف٬ در کنفرانس مطبوعاتی پس از مذاکرات٬ گفت: “ایران آماده است به آمریکایی‌ها حسن نیت خود را نشان دهد و در عین حال خواستار اقدامات متقابل آمریکا شد”. به گفته ظریف “تیم مذاکره‌کننده از حقوق مردم ایران در چارچوب ان پی تی کوتاه نخواهد آمد”٬ اما این آمادگی را دارد که “اعتمادسازی کند”.
به گفته ظریف: “در این دوره قدم مهمی برداشته شده است و بحث‌های جدی و جزییاتی مربوط به دیدگاه‌های هر دو طرف مطرح شده است. توازن در حرکت اول وجود داشته است. گام اولیه در مسیر دشوار برداشته شده است. امیدواریم که حرکات بعدی با جدیت، حسن نیت و گام‌های استوار برداشته شود. مذاکرات نشان‌دهنده جدی بودن ایران و وجود زمینه‌های مشترک است. ما با همکاران خود پیگیر این موضوعات هستیم. پیگیری‌های ۱+۵ هم به تهران منتقل خواهد شد. ما دلیلی برای ادامه مشکلات نمی‌بینیم. موضوعات مهم‌تری داریم که باید به آنها بپردازیم و اعتقاد داریم که با اراده کافی سیاسی می‌توانیم مشکلات را برطرف کنیم. البته این مشکلات در یک مقطع حل نخواهد شد”.
وی درباره امکان پذیرش پروتکل الحاقی از سوی ایران نیز چنین گفت: “در حال انجام بحث و مذاکره بر روی مکانیزم‌های پایش مختلف هستیم. یکسری محدودیت‌های قانونی درباره پروتکل الحاقی در ایران وجود دارد که باید به آن بپردازیم. برای این که بتوانیم به صورت متداوم به پیش ببریم یک رویکرد متعادل نیاز داریم”.
انتقاد از تحریم‌های وضع شده علیه ایران نیز از دیگر مواردی بود که مورد اشاره ظریف قرار گرفت: “از تجربه تلخ گذشته درس‌های مهمی آموخته شده، آن تجربه دیدگاه با حاصل جمع صفر و تحمیل بود که هیچ منفعتی برای هیچ کس نداشته است. دوستان ما در غرب کاملا مطلع هستند که شرایطی که در آن تلاش کردند از طریق تحریم‌ها به مردم ایران تحمیل کنند نه تنها باعث تغییر سیاست ایران نشد بلکه مردم ایران با عزت و اقتدار از مواضع و اصول خود حمایت کردند و این را در حضور حماسی‌شان در انتخابات اخیر ریاست‌جمهوری نشان دادند”.
در این مذاکرات٬ کارشناسان تحریم نیز از سوی غرب حضورداشته‌اند. مساله‌ای که باعث شده طرف ایرانی نیز اعلام کند در دور بعدی مذاکرات از کارشناسان تحریم استفاده خواهد کرد.
غرب سال‌هاست که جمهوری‌اسلامی را متهم به تلاش برای دستیابی به سلاح هسته‌ای می‌کند. طرف غربی در سال‌های گذشته بارها از جمهوری‌اسلامی خواسته است که غنیسازی اورانیوم رامتوقف کند٬ ذخایر اورانیوم را از کشور خارج و تاسیسات فردو را نیز تعطیل کند.
هم‌زمان وندی شرمن٬ نماینده آمریکا در مذاکرات هسته‌ای٬ مذاکرات انجام شده را “واقعی و دقیق” توصیف کرد و گفت: “ظریف و هیئت همراهش با آمادگی برای بحثی واقعی و دقیق و با صراحتی که من هیچ‌گاه در دو سال گذشته که با ایرانی‌ها مذاکره می‌کنم شاهد آن نبوده‌ام، در مذاکرات حاضر شدند. ما می‌خواهیم برای حرکت سریع رو به جلو، از این موضوع بهره بگیریم، چراکه نمی‌خواهیم پیشرفت برنامه هسته‌ای ایران همچنان ادامه داشته باشد… هنوز در مورد هیچ چیز توافق نشده است. هنوز هیچ گامی برای کاهش تحریم‌ها به هیچ شکل، فرم و نحوی برداشته نشده است، چراکه هنوز کارهای بسیاری باقی مانده تا به آن گام‌ها برسیم. اما این مذاکرات دو روزه مبدأ مهمی برای دستیابی به چنین توافقی هم برای اعتمادسازی و هم توافقنامه نهایی است”.
برخی رسانه‌ها - از جمله وال استریت ژورنال - نوشته‌اند که “باراک اوباما، رئیس جمهور ایالات متحده، در حال بررسی است تا اجازۀ حفظ تأسیسات غنی سازی اورانیوم را به ایران بدهد”.
از سوی دیگر عباس عراقچی، معاون وزیر خارجه٬ نیز در گفت‌وگویی خبر از آن داد که “ایران مایل به اجرای پروتکل الحاقی در بخش نهایی توافق هسته‌ای است که بر روی آن توافق حاصل شده است”٬ اما اضافه کرد که “پروتکل الحاقی بخشی از بازی نهایی است. این موضوع برروی میز قرار دارد، اما نه درحال حاضر، این بخشی از مرحله پایانی است”.
اظهارنظرهای داخلی
این مذاکرات در حالی انجام شده است که برخی موارد مطرح شده در این مذاکرات با واکنش اصول‌گرایان مواجه شده است. نشریات٬ خبرگزاری‌ها و وب‌سایت‌های نزدیک به اصول‌گرایان تلاش کرده‌اند با انتشار تحلیل و مصاحبه‌های گوناگون٬ بخش‌هایی از مذاکرات را زیر سوال ببرد.
خبرگزاری فارس٬ اقدام به انتشار مصاحبه با تعدادی از نمایندگان مجلس کرده و به نقل از آنان امکان پذیرش پروتکل الحاقی از سوی ایران را تقریبا غیرممکن دانسته است.
حسن کامران٬ سیدباقر حسینی و محمدحسین آصفری٬ اعضای کمیسیون امنیت ملی مجلس٬ در گفت‌وگوهای جداگانه‌ای٬ امکان پذیرش پروتکل الحاقی را به صدور اجازه برای انجام غنیسازی در خاک ایران و همچنین تصویب مجلس موکول کرده‌اند. از سوی دیگر قرار است که یکشنبه هفته آینده این مذاکرات در کمیسیون امنیت ملی مورد بررسی قرار بگیرد.
منصور حقیقت‌پور٬ از اعضای کمیسیون امنیت ملی٬ در گفت‌وگویی با خبرگزاری تسنیم٬ گفته است که “تیم مذاکره‌کننده ایران زیر بار پروتکل الحاقی نمی‌رود” و امکان پذیرش این موضوع از سوی جمهوری‌اسلامی را یک “بازی” از سوی آمریکا توصیف کرد.
حسن فیروزآبادی٬ رییس ستاد کل نیروهای مسلح٬ هم با اشاره به مذاکرات انجام شده٬ چنین اظهارنظر کرد: “پایه‌های سنتی آمریکا در منطقه در حال فرو ریختن است بنابراین فرصت طلایی دیپلماسی ایران می‌تواند مشکلات زیادی را برطرف سازد و از بحران‌های بیشتر جلوگیری کرده و راهی به سوی صلح و پیروزی همه ملت‌ها بگشاید. این یک فرصت ویژه است که نشانگر رحمت و باریدن خیر در عرصه صلح و دوستی برای همه ملت‌ها است. بدیهی است که مخالفین داخلی آمریکا مایل نیستند این برگ برنده به کام اوباما تمام شود. دولت آمریکا بایستی همه سنگ‌اندازی‌ها را از مخالفین و رقبا که در جهت شکست او می‌باشد برطرف کند و از تسلیم شدن در برابر آنها خود را نجات دهد. انتخاب این گزینه جز با درک استقبال از دیپلماسی جدید ایران برای حل مشکلات ممکن نیست”.
روزنامه کیهان نیز در سرمقاله خود٬ با انتقاد از طرف ایرانی برای تاکید بر ایجاد “اعتمادسازی” نوشت: “در مواجهه با محیط بین‌المللی، بخصوص آنگاه که با دشمنان مواجه هستیم نمی‌توانیم با مبنای اعتمادسازی شروع به کار کنیم چرا که از یک سو با این مبنا ما می‌پذیریم که رفتار و عملمان در گذشته به گونه‌ای بوده که نگرانی‌هایی را برای طرف مقابل پدید آورده و به این مناقشه چندین ساله منجر شده است یعنی در همین قدم اول زیر یک صورت حساب بدهکاری امضا می‌کنیم و اجازه می‌دهیم حریف در بالای امضای ما هرچه را که خواست بنویسد و آنگاه بگوید بسیار خوب حالا به این- مثلا- ۱۰۰ مورد یکی‌یکی پاسخ بدهید و طرف هم اجازه داشته باشد بعد از هر مورد بگوید قبول دارم یا قبول ندارم. باید در دشمن به جای اعتماد، باور ایجاد کرد. باور به اینکه شما توانایی دارید علیرغم همه این مخالفت‌ها و جبهه‌گیری‌ها راه خود را ادامه دهید. دشمن باید باور کند که تأثیر فشارهایش و توانایی اعمال فشارهایش در حدی نیست که طرف مقابل را وادار به تسلیم نماید واقعیت هم این است که توانایی ملت ایران برای خنثی کردن فشار دشمن بسیار زیاد است و توانایی دشمن در اعمال اراده‌اش بر ملت ایران زیاد نیست”.
هم‌زمان وب‌سایت بولتن‌نیوز٬ با اشاره به درخواست ایران برای محرمانه ماندن طرح پیشنهادی به غرب٬ نوشته است: “عراقچی نماینده ارشد کشورمان از معاونین وزرای خارجه گروه ۱+۵ درخواست کرده است که مانع از انتشار جزئیات طرح ایران برای حل موضوع هسته ای به بیرون بشوند زیرا درز اطلاعات به خارج باعث می شود که گروههای تندرو!!! در ایران مانع موفقیت این طرح بشوند. این در حالیست که بخش عمده نرم افزار اطلاعاتی پاورپوینتی که آقای ظریف برای ارائه مطلب خود به گروه ۱+۵ استفاده کرده است به نمایش ساختار پیشنهادی برای انجام مذاکرات آینده تمرکز داشته است. این درخواست آقای عراقچی از دیپلماتهای گروه ۱+۵ و اعلام اینکه اگر جزئیات طرح به بیرون درز کند باعث کارشکنی از سوی افراطیون ایرانی می شود با هیچ منطقی از اصول دیپلماسی انقلابی ایران سازگاری ندارد و معلوم نیست به چه دلیل این سخن از سوی او بیان شده است”.
در تحولی دیگر٬ محسن قمی٬ معاون ارتباطات بین‌الملل دفتر آیت‌الله خامنه‌ای٬ درباره مذاکره میان ایران و غرب و رابطه با آمریکا گفت: “باید در تمامی مسائل به ویژه در مورد مسئله‌ای نظیر مذاکره مطابق با منویات مقام معظم رهبری حرکت کرده و در ابتدا باید ببینیم سیاست راهبردی آنها در نظام جهانی چه بوده و به خاطر چه مسئله‌ای سر دشمنی را با ما گرفته‌اند؟ قطعا می‌دانند که مسئله سلاح هسته‌ای نیست چرا که آنها بیش از هر فرد دیگری آگاهند که استفاده ما از انرژی هسته‌ای صلح‌آمیز است… روابط ما با آمریکا به هیچ وجه حل شدنی نیست، سیاست ما در برابر مواضع آمریکا، سیاست بازدارندگی فعال است”.