همه ممنوعه های دوران مائو در کتاب “بالزاک و خیاط کوچولوی چینی”
دای سیجی مارک جاروبرقی نیست
سحر طلوعی
1- معلوم نیست اگر به گوش مرحوم بالزاک، فلوبر، رومن رولان و… برسد در چین دهه 70 میلادی مردم باید اورسولا، مادام بواری، ژان کریستف و… را در سوراخ سنبه های خانه شان پنهان می کردند و به خاطر دمخور بودن با آنها باید انواع و اقسام شکنجه ها، مشقت ها و بدبختی ها را متحمل می شدند، چه واکنشی نشان بدهند. احتمالاً زیر لب غر بزنند و از آن دنیا فحشی به روح شکنجه گران و عوامل بدبختی حواله کنند. کار دیگری از دست شان برنمی آید. راستش را بخواهید بحث تنها بر سر فرانسه و نویسندگان و هنرمندان فرانسوی نیست. چارلز دیکنز، برونته، گوگول، تولستوی، بتهوون، برامس و… هم مغضوب دولتمردان سرزمین یاد شده بوده اند. داستان، داستان خارجی ستیزی است و در راس آن غرب ستیزی.
2- کتاب و موسیقی و فیلم به کنار، در چین دهه 70 کسی حق ندارد حتی درباره دندان های آقای مائو حرف بزند. گویا کرم خورده، زرد و پوسیده بوده است. گویا مائو عادت به مسواک زدن نداشته و دهانش بوی بد می داده است. حرف زدن درباره دندان های آقای مائو که جای خود دارد، عاشق شدن و ازدواج کردن زیر 25 سال هم جرم بوده است. این حرف ها شایعه نیست، حقیقت دارد. مهر تایید دای سیجی پایشان خورده است. نام دای سیجی آدم را یاد برندهای چشم بادامی ها در صنایع الکترونیک می اندازد. اما نه، دای سیجی نام جاروبرقی نیست. نام نویسنده یی چینی است. نام نویسنده یی است که جوانی اش را با مائو، قوانین ارتش سرخ و دوران غرب و محصولات غربی ممنوع گذرانده است. دای سیجی نماینده طبقه متوسطی است که با رویداد انقلاب سرخ سال 1949 چین تحلیل می رود و کم کم لقب دشمن خلق (دشمن دولت مائو) می گیرد. نماینده طبقه یی است که آبش با آب مائو توی یک جوی نمی رود؛ کتاب ممنوع می خواند، عشق های ممنوع را تجربه می کند و زیر سن قانونی عاشق شدن یعنی 25 سال عاشق می شود. علاوه بر موسیقی ملی کشورش با موسیقی غربی آشنا است. دوست دارد گونه یی دیگر از فیلم ها را ببیند که در خارج از مرزهای چین ساخته شده و مهر تایید مائو و عواملش پای آن نخورده است. دای سیجی همه این تعارض ها را طی سال ها تجربه کرده است و بعد از مهاجرت به فرانسه در رمانی به نام «بالزاک و خیاط کوچولوی چینی» نوشته است.
3- کتاب «بالزاک و خیاط کوچولوی چینی» شرح چالش میان سه پسر برخاسته از طبقه متوسط شهری چین است با قوانین دست و پاگیر مائو و جمهوری خلق. طبق قانون مصوب سال 1968 موسوم به قانون بازپروری، چینی ها باید فرزندان شان را چه دختر چه پسر در دوره دبیرستان به مدت دو سال به روستا بفرستند برای کارگری و کارآموزی تا ذهن شان از کتاب و درس و تفکر و هر آنچه به فکر مربوط است پاک شود. سه پسر کتاب دای سیجی به سن دبیرستان نرسیده اند و مشمول قانون نشده اند، اما دولت مائو برای تنبیه خانواده این سه پسر فرزندان شان را به بازپروری می فرستد. هر سه خانواده دستی در مبارزه با مائو و دولت کمونیست او دارند. دای سیجی با زبانی نمکین و ساده تمام اتفاقات دو سال بازپروری و تجربه زندگی متفاوتش را در این کتاب شرح داده است و با چراغ قوه اش بخش کوچکی از زوایای پنهان و هزارتوی جامعه چینی را نشان مان می دهد. از چین تنها جمعیت بیش از یک میلیاردی اش را می دانیم و مردمی چشم بادامی، لاغر و قدکوتاه را می شناسیم که مدام کار می کنند و به زبانی عجیب و غریب حرف می زنند و سوسک و کرم و گربه می خورند. دای سیجی چین متفاوت تری را نمایش می دهد. مثل افغانستان شگفت انگیز پیش از طالبان خالد حسینی در کتاب بادبادک باز. چینی های دای سیجی در دهه 70 برای خواندن کتابی ورای آنچه مائو تایید کرده، خطر مرگ را به جان می خرند، دست به دزدی می زنند و…
4- عکس پایین طرح جلد هفته نامه اکونومیست در دو هفته گذشته بوده است. طراح مائو را در کنار عمو سام روی تختخوابی دونفره قرار داده است. اگر اکونومیست هم تیتر نمی زد «جفت ناهمگون» با همه آن چیزهایی که دای سیجی در کتاب «بالزاک و خیاط کوچولوی چینی» برایمان تعریف کرده است و پیش از آن از دولت غرب ستیز مائو می دانستیم، ناهمگونی این جفت واضح و آشکار بود. اما بادها خبر از تغییر فصل می دهند. مائو و عموسام هرچند ناهمگون روی تختخواب دونفره و زیر یک پتو آن هم با حضور شاخه یی گل سرخ خوابیده اند. این را داشته باشید تا بگویم هفته گذشته طرح عجیب دیگری این بار در چین منتشر شد. طراحان چینی تی شرت هایی تولید کرده اند که روی آنها تصویری از اوباما با کلاه مائو چاپ شده است. آنها اسم این تی شرت ها را که برای استقبال از اوباما تهیه شده، «اوبامائو» گذاشته اند. رئیس جمهور ایالات متحده قرار است نیمه ماه نوامبر به چین سفر کند. حالا این طرح ها را بگذارید کنار اصول سفت و سخت مائوئیستی دهه های 70 و 80 و 90، فاجعه میدان تیان آن من و کتاب سوزان ارتش سرخ و… با هم جور درنمی آیند. گارد چین بازتر شده است. مدت ها است که دیگر خبری از غرب ستیزی مائوئیستی نیست. حالا حتی دای سیجی نه تنها کتاب «بالزاک و خیاط کوچولوی چینی» را که در اصل به زبان فرانسه نوشته به زبان مادری ترجمه و در چین منتشر می کند که فیلمش (فیلم بالزاک و خیاط کوچولوی چینی) را هم می سازد و در سینماهای چین نمایش می دهد. سینماهایی که در دهه 70 به گفته دای سیجی فقط حق داشتند فیلم هایی از کره شمالی و آلبانی برای چینی ها به نمایش بگذارند.
5- کتاب بالزاک و خیاط کوچولوی چینی را نشر چشمه با ترجمه الهه هاشمی منتشر کرده است و در بازار موجود است. کتاب نمکین، روان و ساده یی است و خواندنش هم وقت تان را نمی گیرد. به چشم به هم زدنی تمام می شود.
