انتخابات آزاد، از جمله مباحثی است که در مراسم بزرگداشت زنده یاد مهدی بازرگان به طور متناوب تکرار شده است و بسیاری از همفکران و یاران وی به مناسبتهای مختلف در این خصوص قلم زده یا سخنرانی کرده اند. اما امسال در شرایطی با سی ام دی سالروز درگذشت دبیر کل فقید نهضت آزادی ایران روبرو می شویم که انتخابات آزاد، که یکی از شعارها و مطالبات اصلی بازرگان از ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ تا روز درگذشتش بوده، و پس از آن نیز از سوی یاران وی دنبال شده است تبدیل به یک خواست ملی شده و از شخصیتهای درون حاکمیت تا مخالفان جمهوری اسلامی، آن را یگانه راه حل برون نفت از بحران سیاسی و اجتماعی ایران می دانند.
اینکه بازرگان منادی و پرچمدار انتخابات آزاد بوده است ارتباطی با مرام و عقاید سیاسی فردی و گروهی وی ندارد. چه بسا می توان با بازرگان مخالف بود اما با آزادگی پذیرفت که وی در کلیه شرایط سخنی را گفته که امروز به یک خواست ملی تبدیل شده است و از این رو باید حق وی را پاس داشت. این مقاله استدلال می کند که پس از استیلای مجدد استبداد از ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ و باز تولید آن در جمهوری اسلامی، مهندس مهدی بازرگان یگانه مردی است که شعار انتخابات آزاد را مطرح ساخته و به رسم پاسداشت باید روز درگذشت وی را روز انتخابات آزاد نامید.
بازرگان پس از کودتای ۲۸ مرداد و در فضای کاملا نظامی و استبدادی حاکم بر کشور و در شرایطی که مصدق در تبعید به سر می برد و فاطمی اعدام شده بود و جبهه ملی و حزب توده امکان فعالیت نداشتند، پرچم انتخابات آزاد را بلند کرد و به مخالفت با انتخابات غیر آزاد دوره هفدهم مجلس شورای ملی برخاست و با تاسیس نهضت مقاومت ملی نخستین گام را با در مخالفت با انتخابات غیر آزاد بر داشت و به خاطر آن بازداشت و حبس کشید.
بازرگان پس از آزادی از زندان، جبهه ملی دوم و نهضت آزادی را تاسیس کرد و پس از روی کار آمدن دولت امینی تلاش کرد تا از این فرصت برای برگزاری انتخابات آزاد استفاده کند اما هنگامیکه اراده حاکمیت را خلاف این امر دید و امینی نیز در تحقق شعارهایش شکست خورد مبارزه با انتخابات غیر آزاد بار دیگر محور فعالیتهای سیاسی وی شد. بازرگان در سالهای منتهی به انقلاب نیز بار دیگر از خواسته انتخابات آزاد حمایت کرده بود. هنگامیکه شاه ناچار بار دیگر چهره های نزدیک به جبهه ملی را برای عبور از بحران برگزید بازرگان شعار برگزاری انتخابات از سوی دولت شریف امامی را نیز فرصتی دیگر برای آزمون نظام گذشته می دانست. بازرگان هیچ گاه با تئوری توطئه زندگی نکرد و معتقد بود که از هر فرصتی برای برگزاری انتخابات آزاد باید بهره جست.
بازرگان خود یکی از مجریان آزادترین انتخابات در ایران بوده است. برگزاری رفراندم تغییر نظام و و انتخابات مجلس خبرگان قانون اساسی از سوی دولت وی از جمله آزادترین انتخاباتها در طول تاریخی است که در ایران انتخابات برگزارشده است. پس از رویدادهای انقلاب نیز بازرگان همچنان با عهد خویش با انتخابات آزاد وفادار ماند و تا پایان حیاتش نیز بر آن عقیده استوار ماند. نطق تاریخی ناتمام اما ماندگار وی در مجلس اول در خصوص انتخابات آزاد و سرنوشت نظام جمهوری اسلامی در صورت تن ندادن به انتخابات آزاد، امروز آینه تمام قدی است که می توان حقایق را در درون آن جست. بازرگان پس از ردصلاحیت در انتخابات مجلس دوم و همچنین دوره چهارم ریاست جمهوری، هیچگاه صحنه انتخابات را ترک نکرد و در دوره های دیگر نیز خود و یارانش کاندیدا شدند. وی شرکت در انتخابات را حق خویش و حق جامعه می دانست و تا جایی که مقدور و میسر بود کوشید تا نقشی در آن ایفا کند. از این رو وی با انتخابات قهر نکرد هر چند اجازه شرکت به وی داده نشد.
آنچه که بازرگان در سراسر زندگی سیاسی اش تعقیب کرده تحقق انتخابات آزاد بوده است. وی همواره شرط تحقق انتخابات آزاد را آزادی فعالیت احزاب، برپایی تجمعات آزاد، مطبوعات آزاد و آزادی برای رای دادن و کاندیدا شدن دانسته است. در قاموس بازرگان، هر ایرانی که واجد صفات عمومی کاندیدا شدن باشد حق انتخاب شدن دارد و انتخابات آزاد به مفهوم انتخاب بخشی از گروههای سیاسی نیست بلکه این حق قابل تسری به عموم ملت صرف نظر از مرام و عقیده سیاسی و مذهبی و تعلق قومی و زبانی است. هر چند متاسفانه باید گفت آنچه که سی سال پیش بازرگان در مجلس اول بیان کرد امروز بدین نحو ماهیت خویش را به طور کامل عیان کرده است: “اگر انتخابات آزاد نداشته باشیم، دیر یا زود جمهوری اسلامی مانند حکومت مشروطه سلطنتی شاه با حفظ صورت و عنوان تبدیل به نوعی استبداد و نظام طاغوتی متکی به استیلای خارجی خواهد شد. همیشه و همه جای دنیا استبداد از روزی شروع شده است که یک شاه، یک خاندان، یک طبقه و حتی یک مکتب خواسته است ولو با حسن نیت و به قصد خدمت، خود را یگانه مالک، یگانه مسئول و یگانه مامور بر سایرین تصور و بر جامعه تحمیل نموده، وقعی به رضایت و رای مردم ننهد.”
بازرگان بخاطر این سخنان در صحن مجلس مضروب شد؛صحنه ای که دادگاه گالیله را تداعی می کند. حقیقتی که بازرگان سی سال پیش گفت امروز از حقیقت گردش زمین روشن تر است.