سیمین دانشور بدون‌شک نویسنده نخستین رمان کامل در ژانر رمان فارسی است. نویسنده نخستین رمانی که با تصور و انتظار ما از “رمان” منطبق بود، چراکه سووشون هم متکی بر تاریخ ایران است و هم از محدوده این تاریخ فراتر رفته، ابعادی جهانی پیدا کرده است. دانشور در رمان سووشون، نوعی از انسان ایرانی را مطرح کرده که علاوه بر ایرانی بودن، جهانی است. همانند فاکنر که آثارش در عین بومی بودن، جهانی نیز هست. به این دلایل و از این منظر سووشون اولین رمان کامل ایرانی است و ایرادها و ضعف‌های رمان‌های ایرانی پیش از خود را ندارد. اما جدای از این، آنچه در آثار سیمین دانشور ارزشمند است شفقت او به انسان است. در آثار دانشور آدم سیاه وجود ندارد که من این را نه نقطه ضعف که نقطه قوت آثار او می‌دانم. چنانچه در آثار همینگوی نیز شخصیت سیاه وجود ندارد و این ویژگی بسیاری از رمان‌هایی است که خصلتی جهانی دارند، چراکه رمان را برای خواننده باورپذیرتر می‌کنند. از این‌رو “سووشون” نزد مخاطبانش نیز توفیق بسیاری یافته است. در سووشون بینایی و شنوایی نویسنده، او را به اکتشاف انگیزه‌های درون در رابطه با عمل برون، در سطح اجتماعی و تاریخی اثر، رهنمون شده.
اهمیت سووشون همچنین در این است که انتشارش نویسندگان دیگر را نیز به نوشتن رمان تشویق کرد و بر آن جنبش رمان‌نویسی که بعدها به وجود آمد بیشترین تاثیر را داشت و توانست رمان‌نویسی را در ایران فراگیر کند. در حالی که به عنوان مثال، “سنگ صبور” صادق چوبک که در همان سا ل‌ها منتشر شد نتوانست به اندازه سووشون فراگیر و تاثیر‌گذار باشد. به طور کلی می‌توان گفت که در دهه 40 جریان‌هایی در هنر و ادبیات ایران به وجود آمد و تکثیر شد، که توانست بر جریان‌های پس از خود تاثیر بگذارد. از این نظر سووشون یکی از مهم‌ترین و برجسته‌ترین اتفاق‌های ادبی دهه 40 است. دانشور علاوه بر رمان، در زمینه داستان کوتاه نیز نویسنده توانایی بود. انتشار “شهری چون بهشت” او در دورانی که داستان کوتاه‌نویسی در ایران، هنوز قدمت چندانی نداشت، اتفاق مهمی بود. بدون شک علاوه بر کلاس‌های داستان‌نویسی که دانشور در آمریکا در آنها شرکت کرد، آگاهی او به ادبیات قدیم ایران و احاطه‌اش بر فولکلور منطقه خودش در کنار تئوری‌های زیبایی‌شناختی مغرب‌زمین ترکیبی از شایستگی‌ها را در او به وجود آورد، گرچه شایستگی اصلی در خود او وجود داشت که توانست به چنین ترکیبی دست یابد. به گمان من، هرچه آل‌احمد اصرار داشت که رمان‌هایش نظریه‌دار باشند و از یک نظریه سیاسی- اجتماعی پیروی کنند، آثار دانشور بر عکس به ذات ادبیات نزدیک‌تر است، گرچه داستان‌های او هم از امر اجتماعی- سیاسی خالی نیست، اما در کار دانشور اثری از اجبار یا فرمایش بیرونی نیست. درگذشت سیمین دانشور بدون شک ضایعه‌ای برای تمامی اهالی ادبیات است.
منبع: شرق، بیستم اسفند