علیرضا عزیزیان
”حذف و به صفر رساندن قاچاق دارو امکان پذیر نیست”. “با اجرای کارت هوشمند بنزین شبکه مافیایی قاچاق دارو در ایران فعال‌تر شده است و به انحای مختلف، حتی با نفوذ در رسانه‌ها و دامن زدن به کمبود دارو در کشور جوی را ایجاد می‌کنند که راحت تر دارو را از ایران قاچاق کنند.“
اینها تنها بخش های کوتاهی از مصاحبه ها و اظهار نظر های معاون غذا و داروی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی است که در چند هفته اخیر در محافل خبری نقل شده است. واقعیت این است که درصد بسیار زیادی از داروهای مشمول یارانه، از کشور قاچاق می شود و مسئولان دولتی و قضائی نیز این واقعیت را پذیرفته اند.
دلایل قاچاق دارو
بر اساس آمار های منتشر شده حجم کل داروی مصرفی کشور با یارانه ای که دولت به آن تزریق می کند، حدود 1600 میلیارد تومان است. در حال حاضر حدود 96 درصد داروی مصرفی بازار داروی ایران، توسط 62 کارخانه داروسازی داخلی تولید می شود. جهت تولید 96 درصد تولید در داخل، حدود 250 میلیون دلار برای واردات مواد اولیه و بسته بندی آن، ارز هزینه می شود. اما 4 درصد باقی مانده بازار دارویی کشور در اختیار داروهایی است که از خارج وارد می شود. هزینه ارزی این 4 درصد اما حدود 450 میلیون دلار است؛ بنابراین داروهای وارداتی، داروهای بسیار گران قیمتی هستندو مهمترین دلیل قاچاق دارو به خارج، وجود همین اختلاف قیمت دارو در بازار داخلی و بازارهای خارجی، به ویژه کشورهای همسایه است. خروج دارو توسط قاچاقچیان و حتی افراد عادی برای تامین نیازهای ارزی شان در خارج انجام می شود و تا زمانی که پرداخت یارانه ها در داخل کشور هدفمند نشود و اختلاف قیمت ناشی از پرداخت یارانه ها برجای خود باقی بماند، قاچاق هم سودآور خواهد بود.
یک کارشناس ارشد صنایع داروسازی در ایران با استناد به آمار و ارقام این موضوع را روشن می کند که چگونه دارویی که در داخل کشور تولید می شود، نسبت به داروهای خارجی ارزان تر است: “از یک سو ایران در قیمت گذاری ها سخت گیری می کند و قیمت دارو در کشور ما براساس قیمت تمام شده دارو تعیین می شود. از سوی دیگر هزینه های تولید در ایران پایین تر است؛ مثل هزینه های انرژی که پایین تر است. سوخت، یارانه دریافت می کند، حقوق و دستمزد نسبت به کشورهای اروپایی پایین تر است و در مجموع، چون هزینه های تولید در کشور ما پایین تر است بنابراین عوامل مختلف تولید در قیمت نهایی تاثیر می گذارد.”
همه این دلایل کافی است تا در کنار عدم نظارت بر توزیع و عرضه دارو، پای قاچاقچیان هم به این حوزه باز شود تا جائی که سرپرست دادسرای مبارزه با قاچاق دارو نیز به راحتی قاچاق دارو در بسیاری از دارو خانه های تهران را تایید می کند.
این کارشناس ارشد صنایع داروسازی در همین ارتباط می گوید: “افزایش قیمت دارو در دنیا به علت افزایش قیمت مواد اولیه است. کارشناسان جهانی معتقدند که افزایش قیمت داروها نه تنها کاهش کیفیت را دربرنداشته بلکه کارخانه های دارویی تلاش کرده اند همپای افزایش قیمت دارو، که از افزایش قیمت مواد اولیه ناشی شده، کیفیت دارو را نیز ارتقا دهند.“
مافیای دارو
بر اساس آمارهای ارائه شده توسط وزارت بهداشت، گردش دارویی ایران در سال گذشته 1150 میلیارد تومان بود که با افزودن یارانه دولت به این مقدار، رقمی در حدود 1300 تا 1400 میلیارد تومان می شود.
اسدیان، سرپرست دادسرای مبارزه با قاچاق دارو در این خصوص به واحد مرکزی خبر می گوید: “ما برآورد دقیقی نداریم که میزان قاچاق دارو در کشور چقدر است، اما طبق یک ارزیابی از بازار در سال گذشته به این نتیجه رسیدیم که حدود یک درصد بازار دارویی ما از نظر کمی به فرآورده های دارویی قاچاق اختصاص داشت. این فرآورده ها عمدتاً مکمل های غذایی و ویتامین ها را شامل می شد که سال گذشته این فرآورده ها از فهرست دارویی کنار گذاشته شد.“
بحث وجود مافیای دارو سالهاست که در ایران مطرح است، اما معاون غذا و داروی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی سعی در نفی آن دارد: ”استفاده از کلمه مافیا در ایران متاسفانه حالت مد به خود گرفته است. این کلمه را بر سر هر چیزی می آورند؛ مافیای میوه، مافیای مسکن، مافیای تجهیزات پزشکی، مافیای خودرو و… مافیا به معنای سازمان های زیرزمینی است که به صورت برنامه ریزی شده یک کسب و کار خلاف را اداره می کنند.”
دکتر رسول دیناروند می افزاید: “با این تعریف شاید بتوان گفت قاچاق دارو که در سال های اخیر به شدت توسعه پیدا کرده ممکن است توسط یک گروه مافیایی انجام شود اما اینکه برداشت کنیم توزیع دارو در کشور توسط مافیا اداره می شود یا تولیدکنندگان دارو مافیا هستند منطقی نیست. نزدیک 50 درصد داروی کشور ما توسط شرکت های زیرمجموعه سازمان تامین اجتماعی تولید می شود. سازمان تامین اجتماعی که مافیا نیست.“
وی تصریح می کند: “بخش خصوصی تولید 20 درصد از داروی کشور را در اختیار دارد و باقی آن شرکت های عمومی هستند. یعنی یا تحت پوشش بانک های دولتی هستند یا تحت پوشش نهادها و ارگان های دولتی یا سازمان های نیمه دولتی مثل تامین اجتماعی قرار دارند که تقریباً بودجه عمومی هم دارند. من قبول ندارم دارو در اختیار مافیا است. تولیدکننده نمی تواند مافیا باشد. 95 درصد داروی کشور در داخل تولید می شود و صاحبان تولید دارو معلوم هستند. حساب و کتاب آنها مشخص است. شفاف کار می کنند از سوی دیگر داروهای یارانه یی داروهایی است که وارد کشور می شود یا تولید می شود. بسیاری از داروهای یارانه یی که در داخل تولید شده از پوشش یارانه حذف شده چون قیمت داروهای تولید داخل پایین است.“