مجموعه تلویزیونی “دایی‌جان ناپلئون” ماندگار‌ترین سریال در تاریخ ایران است. کهکشانی از بهترین بازیگران سینما و تئاتر ایران، در کنار ناصر تقوایی بوده اند تا نقش هایی را ابدی کنند. بسیاری ازآنان به جهان دیگر رفته اند و اندکی روزگار کهنسالی را طی می کنند.
مش قاسم، دایی جان و دیگررفتگان
غلامحسین نقشینه بازیگر نقش اول این سریال بود که در نقش «دایی‌جان ناپلئون» ایفای نقش داشت، شخصیتی که خود را دانای کل می‌دانست و به هر شخصیت سیاسی انگ «انگلیسی بودن» می‌زد. نقشینه فارغ‌التحصیل نخستین دورهٔ هنرستان هنرپیشگی تهران بود که پس از انقلاب تنها در بین سال‌های ۱۳۵۹ تا ۱۳۶۸ در چهار فیلم سینمایی «آقای هیروگلیف»، «وکیل اول»، «ناخدا خورشید»، «افسون» و «ای ایران» ایفای نقش داشت. وی تا ۹۳ سالگی و هنگام مرگش در سال ۱۳۷۵خانه نشین بود و در عرصه سینما فعالیتی نداشت.
پرویز فنی‌زاده بازیگر شخصیت «مش قاسم»، آن شخصیت ساده روستایی همیشه وفادار به دایی جان، اربابش، یکی از پرکار‌ترین بازیگران تآ‌تر، سینما و تلویزیون بود که در سال ۱۳۵۸وقتی تنها ۴۲ سالگ سن داشت درست در اوج محبوبیت بر اثر بیماری کزاز درگذشت. فنی‌زاده که فارغ‌التحصیل دانشگاه هنرهای دراماتیک بود در بیش از ۱۹ فیلم سینمایی و ۷۰ نمایش حضور داشت. این شخصیت در بین بینندگان مجموعه «دایی جان ناپلئون» آنچنان محبوب بود که بسیاری از مردم در آن زمان، سریال را با عنوان سریال «مش قاسم» می‌شناختند. فنی‌زاده در فیلم‌های سینمایی ماندگاری هم ایفای نقش کرد که فیلم «رگبار» از آن جمله است.
پروین ملکوتی، بازیگر نقش «عزیزالسلطنه»، بازیگر و گوینده نقش‌های دوم زنان مقتدر سینما فارغ التحصیل هنرستان هنرهای دراماتیک بود. بازی در فیلم‌هایی چون «خانه قمر خانم»، «شهرشراب» و «میراث» از آخرین کارهای او در سال‌های پیش از انقلاب اسلامی است. او پس از پیروزی انقلاب اسلامی از ادامه حضور در سینما کنار گذاشته شد و به فعالیت در حوزه دوبلاژ پرداخت. سریال «پزشک دهکده» از آخرین فعالیت‌های وی در حوزه دوبلاژ فیلم بود. او سال ۱۳۸۱ هنگامی که ۶۴ سال سن داشت در سکوت خبری چشم از جهان فروبست.
جهانگیر فروهر که در مجموعه «دایی جان ناپلئون» ایفاگر نقش «نایب تیمور خان» را به عهده داشت، نیز از بازیگران باسابقه تئاتر و سینمای ایران بود. وی در سال ۱۳۷۰ جایزه تقدیر نقش دوم مرد برای فیلم «خانه خلوت» را از جشنواره فیلم فجر دریافت کرد. بازی در فیلم «سوته دلان» و سریال «هزاردستان» از کارهای مهم جهانگیر فروهر بود. وی تا سال‌های پایانی عمر در این حرفه فعالیت می‌کرد تا اینکه در سال ۱۳۷۶ هنگام۸۱ سالگی از دنیا رفت.
اسماعیل داورفر بازیگر نقش «دوستعلی خان»، نیزاکنون در میان ما نیست. او که به دلیل ابتلا به بیماری سرطان، سه سال پایانی عمرش را در خانه خود سپری کرده بود هنگام ۷۶ سالگی در سال۱۳۸۷ از دنیا رفت. وی دارای لیسانس دانشکده هنرهای زیبا و دیپلم مدرسه تئاتر کالیفرنیا، مدرسه الیزابت هالووی بود. از بازی‌های مهم وی می‌توان به «گاو» و مجموعه‌های تلویزیونی «آژانس دوستی»، «آپارتمان شماره ۱۳» و «آقای دلار» اشاره کرد.
محمود لطفی، بازیگر غول پیکر سینمای ایران در مجموعه «دایی جان ناپلئون» نقش «شیر علی قصاب» را بازی کرد و به خاطر بازی در این نقش به شهرت رسید.. وی پس از انقلاب، به جز یکی دو نمایش تلویزیونی در مقابل دوربین ظاهر نشد تا اینکه در سال ۱۳۶۷ برای بازی در یکی از نقش‌های فیلم «ای ایران» انتخاب شد. او یک سال بعد، سر صحنه فیلمبرداری فیلم «مادر» در سن ۶۸ بر اثر سکته قلبی درگذشت.
محمد ورشوچی بازیگر نقش «آسپیران غیاث آبادی» نیز از هنرپیشه‌های قدیمی تئاتر، سینما و تلوزیون بود. او تا سال ۱۳۸۲ عملاً از صحنه فعالیت‌های هنری دور افتاده بود و در سال ۱۳۹۰ هنگام ۸۶ سالگی در یکی از بیمارستان‌های تهران درگذشت.
پروین سلیمانی، بازیگر تئاتر، سینما و تلوزیون در مجموعه «دایی جان ناپلئون» ایفاگر نقش «مادر آسپیران غیاث آبادی» بود. این بازیگر باسابقه که سال‌ها اجاره نشین بود و شرایط مالی مساعدی نداشت بار‌ها در گفتگوهای مطبوعاتی خود از آنچه کم توجهی دست اندرکاران امور فرهنگی به وضعیت معیشتی برخی هنرمندان می‌خواند، گلایه کرده بود.
مهری ودادیان نیز در نقش همسر آقاجان، مادر سعید، یکی از بازیگران باسابقه سینما و تلوزیون بود که سال ۱۳۸۹ هنگام ۷۴ سالگی از دنیا رفت.
سوسن مقدم، خواهر کوچک سیروس مقدم، کارگردان ایرانی نیز در این سریال، نقش لیلی دختر دایی جان را داشت. در این سریال او دختری است که شخصیت سعید عاشقش بود. او پس از بازی در این مجموعه از فعالیت در عرصه سینما کناره کشید تا اینکه چند سال پیش از دنیا رفت.
نریمان شیری فرد بازیگر نقش «اصغردیزل» بود که سال ۱۳۷۵ در سن ۶۳ سالگی براثر بیماری سرطان از دنیا رفت. او در سال‌های پس از انقلاب در فیلم‌هایی چون «عقاب‌ها»، «دزد و نویسنده»، «شبح کژدم» و «بانی چاو - بانی چاو» حضور داشت.
آقاجان و آن‌ها که هنوز هستند
پرویز صیاد ایفاگر نقش «اسدالله میرزا» شخصیت یک دون ژوان خوش ذات در مجموعه «دایی جان ناپلئون» اکنون ۷۵ ساله است. این بازیگر سینمای ایران پیش از انقلاب، افزون بر بازیگری، تجربه نمایشنامه‌نویسی، کارگردانی، نویسندگی و تهیه‌کنندگی را نیز دارد. او اکنون ساکن شهر لوس انجلس است و فعالیت هنری خود را در حوزه تئاتر و سینما در آمریکا ادامه داده است که از جمله می‌توان به نقش آفرینی او در فیلم «سنگسار ثریا می‌م» اشاره کرد. مردم عادی پرویز صیاد را با نام «صمد» شخصیت یکی از سریال‌های پیش از انقلاب به نام «سرکار استوار» می‌شناسند که پیش و پس از انقلاب نیز فیلم‌های زیادی با محوریت همین شخصیت ساخته است.
نصرت کریمی، بازیگر و مجسمه ساز ایرانی و ایفاگر نقش «آقاجان» مدت هاست ارتباط خود را با خبرنگاران و رسانه‌ها قطع کرده است. این بازیگر نود ساله پس از پیروزی انقلاب ایران به دلیل بازی در فیلم «محلل» از کار و تدریس در عرصه سینما منع شد اما با وجود این، تمام این سال‌ها را در ایران ماند. وی در سال‌های اخیر به ساخت آگهی‌های فرهنگی برای تلویزیون و نیز پرورش کاکتوس به صورت تجاری پرداخت. ایشان پس از انقلاب در سال ۱۳۵۸ به عنوان بازیگر در سه فیلم «جنگ اطهر»، «برخورد» و «دندان مار» حضور داشت و پس از آن تا سال۱۳۸۷ در گروه کارگردانی چند فیلم سینمایی حضور داشت. تنها اثر تصویری او به هم گفتگو هست و هم دردنامه نصرت کریمی، ویدئویی است که ناصر زراعتی آن را ساخته و ضمن توضیح مجسمه‌ها به زندگی دیروز و فردای انقلاب خود می‌پردازد.
سعید کنگرانی ایفاگر نقش سعید، جوان عاشق‌پیشه مجموعه «دایی جان ناپلئون» است. او نیز که مدت هاست با رسانه‌ها ارتباطی ندارد در سال ۱۳۶۷ از ایران خارج شد و چند سال پیش به ایران بازگشت. در سال ۱۳۸۳ اجازه بازی در «ازدواج به سبک ایرانی» به او داده شد که البته حاشیه‌هایی از سوی برخی جریان‌ها ایجاد کرد. سپس زمزمه حضور او در فیلم «فرزند صبح» به میان آمد که هیچ‌گاه امکان حضور او در آن فیلم فراهم نشد. کنگرانی مدتی در یک آموزشگاه سینمایی کار می‌کرد و به علاقه‌مندان، بازیگری آموزش می‌داد. ایشان اکنون ۶۰ سال دارد و در سکوت خبری زندگی در ایران را بر زیستن در خارج ترجیح داده است.
محمدعلی کشاورز، بازیگر هشتادوسه ساله سینما، تئاتر و تلوزیون ایران نیز در این مجموعه ایفاگر نقش «دایی جان سرهنگ» بوده است.
او در گفتگویی اختصاصی پیرامون بازی خود در مجموعه «دایی جان ناپلئون» به روز می‌گوید: «در بعضی جاهای این سریال، واقعاً آن چیزهایی که باید می‌گفتم یا می‌خواندم را به کارگردان منتقل می‌کردم. اگردر دیالوگ‌های مربوط به خودم چیزی به نظرم می‌آمد یا به دیالوگ سرهنگ مربوط نبود به تقوایی می‌گفتم. به او می‌گفتم که باید این بخش را عوض کنید تا من کار کنم. اگر عوض نمی‌شد خودم به یک ترتیبی موقع اجرا، آن مشکل را حل می‌کردم.»
کشاورز معتقد است: «این خیلی مهم بود که نقشی را که دوست داشتم بازی و با آن زندگی کردم. با بازیگرانی که کار می‌کردیم بحث می‌کردیم، راجع به یک سکانس، اگر یکی دو نفر مخالف بودند بلافاصله ناصر تقوایی را صدا می‌کردیم و می‌گفتیم اینجا و آنجا باید تغییراتی ایجاد شود و بعد او برای ما تشریح می‌کرد. عموماً در همان برداشت اولیه، تقوایی تاییدش را می‌داد می‌گفت خوب است. او هم واقعا با تمام دل و جان، مسائل و مشکلات نقش هر بازیگر را توضیح می‌داد و آن‌ها رفع می‌کردند. همین روند را با ناصر تقوایی، علی حاتمی و اکبر خواجویی داشتم.»
بازیگر نقش «دایی جان سرهنگ» توضیح می‌دهد: «مهم این بود که بازیگران این سریال با هم رفیق بودند. بازیگران بسیار خوبی در این سریال بازی می‌کردند که من چیزهای زیادی از آن‌ها یاد گرفتم راجع به سکانس و نقشی که می‌خواستیم بازی کنیم. فرقی نمی‌کرد جوان باشند یا پیر، این روش به ما کمک زیادی می‌کرد.»
وی به بازی غلامحسین نقشینه در نقش دایی جان اشاره می‌کند و می‌گوید: «غلامحسین نقشینه، خدا رحمتش کند بازیش چقدر شیرین بود و چقدر کارش را دوست داشت. کشاورز از جهانگیر فروهر به عنوان یکی از بازیگران بسیار بااستعداد یادکرد و گفت او از هوش بسیار عجیبی برخوردار بود، سناریو را یک بار می‌خواند حفظ می‌کرد بیشتر وقت‌ها من با او در مورد نقش‌هایمان گفتگو می‌کردیم.»
روح الله مفیدی، بازیگر، چهره‌پرداز و نقاش یزدی در مجموعه «دایی جان ناپلئون» نقش «آسید ابوالقاسم واعظ،» را بازی کرد. او که یکی از پرسابقه‌ترین بازیگران یزدی است در حوزه ساخت ماکت، جلوه‌های ویزه و طراحی چهره‌پردازی نیز فعالیت داشته است. مفیدی در سال‌های اخیر، نقش‌های بسیاری در سینما و تلویزیون داشته که از جمله می‌توان به بازی وی در فیلم «یه حبه قند» اشاره کرد.
مهوش شیخ الاسلامی، مدیرتولید و برنامه ریز مجموعه تلوزیونی «دایی جان ناپلئون» نیز در این زمینه به روز می‌گوید: «برای اولین بار، عنوان مدیر برنامه ریزی بعد از این سریال جا افتاد تا آن زمان کسی از این عنوان استفاده نمی‌کرد. اولین سریال بلند با هنرپیشه‌های معروف که کاری استثنایی بود.»
مستانه جزایری بازیگر «نقش اختر»، خواهر آسپیران، زاده سال ۱۳۲۴ در تهران است. او نیز از بازیگرانی بود که پس از پیروزی انقلاب از ادامه فعالیت در سینما کنار گذاشته شد. فیلم سینمایی «حق و ناحق» آخرین فعالیت سینمایی وی در سال ۱۳۵۷ بود. یکی از بازی‌های ماندگار وی بازی در نقش همسر رئیس علی دلواری در سریال «دلیران تنگستان» است. جزایری که پیش از انقلاب در برخی از فیلم‌های سینما نیمه عریان ظاهر شده بود پس از پیروزی انقلاب در سکوت زندگی کرد. هیچ یک از رسانه‌ها تاکنون از او خبری نگرفته‌اند.
علی اکبر مهدوی فر که اکنون باید در حدود ۸۷ سال سن داشته باشد در مجموعه «دایی جان ناپلئون» در نقش عکاس دوره گردی و اردواس ارمنی که دایی جان به او تهمت جاسوس بودن زده بود ظاهر شد. او نیز پس از پیروزی انقلاب، به دلایلی نامعلوم از صحنه فعالیت در سینما دور شد. تاکنون از وضعیت سلامت و زندگی او در رسانه‌های ایران مطلبی منتشر نشده است.
چنانچه در ابتدا هم آمد، علت ماندگاری این سریال، بازی درخشان همه‌ی کسانی است که در کنار تقوایی و گروه فنی فیلمبرداری و صدا، یکی از اندیشه‌های نادرست اما جاافتاده در ایران را مطرح کرد که هنوز هم با کمال تأسف در ذهن بعضی‌ها هست. این اندیشه که اگر شکستی هست، اگر کژی در رفتار و کردار ما هست، اگر با کامیابی روبرو نمی‌شویم و هر نوع ناخرسندی در زمینه سیاسی را به جای آن که به دنبال ریشه‌های تاریخی و اجتماعی آن برآییم تا بتوانیم برای آن راه حلی مناسب بیابیم، کوتاه‌ترین راه، راهی نادرست را انتخاب می‌کنیم تا تقصیر این همه شکست و ناکامیابی را به گردن دیگری بیندازیم. در عرصه سیاسی چنانچه دایی جان ناپلئون ورد زبان‌اش بود، انگلیس عامل اصلی قلمداد می‌شود.
یاد همه آنهایی که این اثر درخشان را ساختند و اکنون در کنار ما نیستند، زنده باشد و آنانی که هنوز زنده‌اند، عزت و کرامت انسانی سایه هماره زندگی‌شان باشد.
