دومین سفر حسن روحانی به نیویورک با دو هدف مهم انجام شد: توافق در پرونده هسته ای و تضمین بقای رژیم بشار اسد در ائتلافی که اینک علیه داعش شکل گرفته است.
استراتژی تیم مذاکره کننده ایران در هفتمین دور مذاکرات هسته ای در نیویورک پیوند زدن دو موضوع یاد شده به یکدیگر بود تا بنا به ضرورت حضور ایران در ائتلاف علیه داعش، بلکه انعطافی در مواضع امریکا در پرونده هسته ای حاصل آید.
اینک با پایان یافتن سفر روحانی به نیویورک، نه تنها انعطافی در مواضع امریکا در پرونده هسته ای مشاهده نمی شود که از آن بدتر، مواضع امریکا نسبت به آنچه در سوریه می گذرد سخت تر هم شده است.
در جدیدترین موضع گیری مقامات امریکایی نشریه نیویورک تایمز به نقل از چاک هیگل وزیر دفاع امریکا و مارتین دمپسی رییس ستاد مشترک این کشور گفته که دولت اوباما برقراری منطقه پرواز ممنوع در شمال شرق سوریه را بعید نمی داند. به گفته این مقامات چنین تصمیمی را به درخواست ترکیه به منظورحمایت از شهروندان بی دفاع سوری از حملات هوایی رژیم سوریه مد نظر قرار خواهد داد. هم اینک یک میلیون و سیصد هزار آواره سوری به مرزهای ترکیه پناهنده شده اند.
منطقه پرواز ممنوع: به نام داعش به ضد بشار اسد
به رغم آنکه علی خامنه ای، تشکیل ائتلاف ضد داعش بدون ایران را از برنامه های تفریحی خود در اثناء دوران نقاهت در بیمارستان توصیف کرده بود، تحقق خواست امریکا به برقراری منطقه پرواز ممنوع در سوریه نه تنها دیگر تفریحی برای او نخواهد بود بلکه یادآور سناریویی است که امریکا برای صدام حسین و قذافی به اجرا گذاشت و سرانجام طومار حکومت آنان را در هم پیچید.
منطقه پرواز ممنوع در واقع “خلع سلاح یک کشور در آسمان خود” است. هواپیمایی که حریم منطقه پرواز ممنوع را نقض کند با توجه به شرایط اعلام شده مورد هدف قرار خواهد گرفت.
بدین ترتیب، اگر در کشوری منطقه پرواز ممنوع اعلام شود آن کشور از اعمال حاکمیت در فضای سرزمین خود محروم می شود. حال باید دانست وضع چنین محدودیتی در سوریه به ضرر کیست؟
واشنگتن پنهان نکرده که در برنامه عملیاتی خود علیه داعش، تقویت اپوزیسیون سکولار سوریه را در برنامه دارد. در استراتژی امریکا تضعیف داعش نباید به تقویت بشار اسد منتهی شود.
تاریخچه منطقه پرواز ممنوع در عراق، بوسنی و لیبی
در جنگ های داخلی معمولا این دولت مرکزی است که از مزیت برتری هوایی علیه مخالفان خود سود می برد. برتری هوایی دست بالا را در اختیار دولت مرکزی قرار می دهد که مخالفان خود را از هوا سرکوب کنند.
تاکنون اعمال منطقه پرواز ممنوع در سه کشور عراق، بوسنی و لیبی سابقه داشته که در هر سه مورد منتهی به تحولات مهم در آن کشورها شده است. در عراق و لیبی نظام سیاسی این دو کشور با سرنگونی صدام و قذافی تغییر کرد. در بوسنی نیز برتری هوایی صرب ها از آنان سلب شد و در نهایت بوسنی هرزگوین به عنوان دولتی جدید از بلگراد استقال یافت.
بنا به فصل هفتم منشور سازمان ملل ماده ۴۲ سازمان ملل این اختیار را دارد که در صورت تهدید صلح امنیت بین المللی اجازه دهد “عملیاتی همانند تحریم اقتصادی و عملیات نظامی از هوا، دریا و یا با توسل به نیروی زمینی به اجرا درآید”.
گرچه تعبیر منطقه پرواز ممنوع در منشور سازمان ملل نیامده ولی مستفاد از ماده مذکور این است که چنین تحریمی را می توان بر کشور تهدید کننده صلح و امنیت بین المللی وضع کرد.
در مورد عراق، وضع منطقه پرواز ممنوع به ابتکار امریکا، انگلیس، فرانسه، ترکیه و چند کشور دیگر در سال ۱۹۹۱ در یک سوم شمالی (مناطق عمدتا کردنشین عراق) و یک سوم جنوبی (مناطق عمدتا شیعه نشین عراق) اعمال شد. وضع این محدودیت موجب شد تا نیروهای مخالف بتوانند روی سطح زمین مواضع و استحکامات خود را علیه صدام تحکیم بخشند.اعمال چنین محدودیتی علیه دولت مرکزی عراق بنا به تفسیر کشورهای یاد شده از قطعنامه ۶۸۸ شورای امنیت بود.
در سال ۱۹۹۲ نیز شورای امنیت با تصویب قطعنامه ۷۸۱ هرگونه عملیات هوایی در آسمان بوسنی هرزگوین را ممنوع اعلام کرد. سپس همین نهاد بین المللی در سال ۱۹۹۳ با تصویب قطعنامه ۸۱۶ اعضای سازمان ملل را موظف کرد اقدامات متناسب را در برخورد با ناقضان منطقه پرواز ممنوع انجام دهند.
مشابه چنین تصمیمی را شورای امنیت در سال ۲۰۱۱علیه دولت قذافی به اجر گذاشت که بر اساس آن اعضای سازمان ملل اجازه یافتند برای جلوگیری از حملات دولت لیبی به غیر نظامیان، اقدامات لازم را انجام دهند.
در تمامی موارد سه گانه با از کار افتادن نیروی هوایی دولت مرکزی، تحولات مهمی در عراق و بوسنی و لیبی صورت گرفت که بدون اعمال منطقه پرواز ممنوع متصور نبود.
وضع چنین محدودیتی در سوریه نیز نشان از آن دارد که سناریوی امریکا صرفا تضعیف داعش نیست بلکه تقویت اپوزیسیون سکولار سوریه نیز در برنامه ائتلاف به رهبری امریکاست که نباید در برابر نیروی هوایی بشار اسد آسیب پذیر باشد.
ائتلاف ضد داعش قوی تر می شود
در حالی که جمهوری اسلامی، تنها حامی منطقه ای بشار اسد که به ائتلاف بین المللی ضد داعش دعوت نشد، تصمیم بریتانیا، بلژیک و ترکیه مبنی بر پیوستن به ائتلاف ضد داعش و مورد حمله قرار دادن اهداف داعش، ائتلاف مزبور را بیش از پیش قوی می سازد.
در حالی که در حمله به قذافی امریکا نقش جانبی برعهده گرفته بود، اینک این امریکاست که رهبری چنین ائتلاف گسترده ای را برعهده گرفته و در اندک زمانی چنین ائتلاف گسترده ای را تشکیل داده است.
با اعلام مقامات نظامی امریکا مبنی بر اینکه صرف عملیات هوایی (بدون اعزام نیروی زمینی) نمی تواند تضمین کننده شکست داعش باشد، خبررسانی مقامات نظامی امریکا مبنی بر احتمال برقراری منطقه پرواز ممنوع در خاک سوریه، نه تنها سوریه بلکه متحدش جمهوری اسلامی را نیز در شرایط دشواری قرار می دهد.
امیرعبداللهیان معاون وزیر خارجه ایران پیشتر گفته بود که برقراری منطقه پرواز ممنوع در سوریه شرائط را پیچیده تر خواهد کرد. حدود نه ماه پیش که مسئله استفاده سلاح های شیمیایی توسط بشار اسد مطرح شده بود، ایده برقراری منطقه پرواز ممنوع در دستور کار امریکا قرار گرفت ولی بعدا منتفی شد.
حمایت رجب طیب اردوغان رییس جمهور ترکیه از حملات هوایی آمریکا علیه عناصر داعش در سوریه و عراق و همچنین اعلام حمایت او از منطقه پرواز ممنوع در خاک سوریه تحول مهمی در تضعیف دولت بشار اسد خواهد بود. موافقت ترکیه موجب خواهد شد تمامی امکانات ناتو در این کشور عضو در اختیار ائتلاف قرار گیرد.