ظرف هفته‌ی گذشته و در شرایطی که بحران در عراق و دیگر نقاط خاورمیانه کماکان ادامه دارد، مطبوعات عربی بیشترین تحلیل‌های خود در مورد ایران را به وضعیت حاکم بر عراق اختصاص دادند. در این بین، اقدام غیرمنتظره دولت سودان در بستن مرکز فرهنگی ایران در خارطوم دیگر موضوع مورد اهتمام رسانه‌های عربی بود.
وضعیت منطقه در سایه فعالیت‌های “دولت اسلامی”
روزنامه القدس العربی در سرمقاله روز چهارشنبه خود به نزدیکی ایران، مصر و آمریکا اشاره کرد و این نزدیکی را علیرغم سابقه بدی که سه کشور با یکدیگر دارند، ناشی از فعالیت‌های داعش و گروه‌های مشابه در منطقه خواند.
در سرمقاله این روزنامه آمده است: “روابط مصر و آمریکا خوب نیست. واشنگتن برخلاف توافق‌های صورت گرفته از تحویل هواپیماهای آپاچی به مصر خودداری کرده و دولت السیسی را متهم کرد که از ادوات نظامی آمریکایی برای قلع و قمع مخالفان استفاده می‌کند. مصر در مقابل، جان کری وزیر خارجه آمریکا را در ورود به قاهره مورد بازرسی بدنی قرار داد و السیسی نیز از شرکت در کنفرانس آفریقایی ـ آمریکایی در واشنگتن خودداری کرد و به جای آن به روسیه رفت و قراردادی نظامی با این کشور امضا کرد. در مقابل، رابطه مصر و ایران در حال دگرگون شدن است. علی‌اکبر ولایتی روز گذشته در جریان استقبال از هیات مصری گفت که تهران به انتخاب مردم مصر احترام گذاشته و خواستار گسترش مناسبات بین دو کشور در تمامی زمینه‌ها است. این نزدیکی تنها در سایه تحولات منطقه و اراده مصر برای ایجاد ائتلافی منطقه‌ای علیه تروریسم معنا پیدا می‌کند”.
به نوشته القدس العربی “علیرغم اینکه ایرانی‌ها همکاری با آمریکا در عراق را تکذیب کرده و دولت آمریکا نیز موضعگیری مشابهی دارد، اما اخباری که فاش شده حاکی از این است که ایالات متحده برای اجرای حملات خود علیه مواضع داعش به شکل گسترده از منابع اطلاعاتی ایرانی در عراق استفاده می‌کند. آمریکا در عین حال به امکانات مصر بخصوص برای عبور و مرور ناوهایش از کانال سوئز و خدمات لجستیکی مصر در پایگاه نظامی غرب قاهره برای اجرای حملاتش علیه داعش نیاز دارد و همین عوامل است که نوید ائتلاف جدیدی را در منطقه می‌دهد”.
مصطفی اللباد تحلیلگر مصری در روزنامه السفیر به تلاش‌های جاری برای ایجاد نزدیکی بین ایران و عربستان در سایه فعالیت‌های داعش اشاره کرده و معتقد است برخلاف باور رایج، عربستان از فعالیت داعش متضرر شده و از ایجاد ائتلاف با ایران برای مقابله با داعش استقبال می‌کند.
اللباد نوشت: “حسین عبداللهیان معاون وزیر خارجه ایران هفته‌ی گذشته به ریاض سفر کرده و با سعود الفیصل وزیر خارجه عربستان دیدار کرد. این نخستین بار ظرف یک سال گذشته است که یک مسوول ایرانی به عربستان سفر می‌کند. پیروزی‌های سریع داعش در عراق علامت سوال‌های زیادی را ایجاد کرده ولی تردیدی نیست که برای متوقف کردن آن ابتدا باید عشایر عراقی که بستر فعالیت داعش را مهیا کرده‌اند از نظر سیاسی تفکیک شده و به نوعی شکست بخورند. این امر میسر نمی‌شود مگر اینکه جایگاه اهل سنت در عراق و مشارکت آنها در قدرت به شکل جدی تغییر کند تا در نتیجه‌ی آن، دست گروه‌های تکفیری برای عشایر رو شود. ایران برای اینکه بتواند دست به چنین اقدامی بزند به عربستان و رابطه‌ی خوب این کشور با عشایر عراق احتیاج دارد. موافقت ایران با نخست‌وزیری حیدر العبادی، امری بود که رضایت عربستان را بیش از هر طرف دیگری تأمین کرد؛ هر چند توازن قدرت در دولت عراق هنوز هم به سود ایران است”.
به نوشته‌ی اللباد، “داعش، مرزهای عراق با عربستان را تهدید کرده و در واقع از قدرت و مشروعیت حکومت ریاض در منطقه می‌کاهد. بدین ترتیب منافع مشترکی بین ایران و عربستان در مبارزه با داعش ایجاد می‌کند، اما در هر حال میزان خسارت ایران از فعالیت‌های داعش بیشتر از عربستان است. در مقابل، موضوع درگیری‌ها در یمن است که برای ریاض اهمیت دارد و گروه الحوثی به عنوان طرفی که در خلأ قدرت ایجاد شده در یمن بعد از سقوط علی عبدالله صالح فعالیتش را افزایش داده، به ایران نزدیک است. حوثی‌ها از تجربه حزب‌الله در لبنان الهام گرفته و قصد دارند وارد حکومت یمن شوند تا بدین ترتیب زنگ خطر در ریاض به صدا درآید”.
طلال سلمان روزنامه‌نگار باسابقه لبنانی در سرمقاله روزنامه السفیر به احتمال به هم ریختن نقشه‌ی منطقه در سایه فعالیت‌های داعش اشاره کرده و آن را به سود هیچ‌کدام از کشورهای منطقه و در رأس آنها ایران و عربستان نمی‌داند.
سلمان نوشت: “نشانه‌های تغییر نقشه خاورمیانه در افق دیده می‌شود و تمام منطقه از ساحل شرقی دریای مدیترانه تا یمن و انتهای خلیج فارس را تهدید می‌کند و طبیعتا ایران را نیز شامل می‌شود. ایران و عربستان خود را پرچم‌داران جهان اسلام می‌دانند، ولی در سایه حضور آنها اکنون گروهی با شعار اسلامی ظهور کرده که از هرگونه درگیری با اسراییل یا اشاره به آرمان فلسطین خودداری کرده و نوک پیکان خود را به سمت مسلمانان گرفته است”.
سلمان ابراز امیدواری کرد که نشانه‌های موجود در منطقه باعث شود تا کشورهای خاورمیانه و در رأس آنها ایران و عربستان به نوعی نزدیکی در مواجهه با داعش برسند. وی نوشت: “فروپاشی خاورمیانه، تنها شامل کشورهای عربی نمی‌شود و ایران و چه بسا ترکیه را نیز در بر خواهد گرفت و به همین دلیل ایجاد یک ائتلاف منطقه‌ای بیش از هر زمانی اهمیت یافته است”.
علیرغم این قبیل تحلیل‌ها، عبدالرحمن الراشد سردبیر سابق روزنامه الشرق‌الاوسط، در مقاله‌ای در همین روزنامه ایران را متهم کرده که شرکتش در مبارزه با داعش و دفاع از کردستان عراق در برابر این گروه، در چارچوب طرح‌های تهران برای سلطه‌گری در منطقه و بخصوص عراق اجرا شده است.
الراشد نوشت: “به محض اینکه داعش به کردستان عراق نزدیک شد، ایران به کمک کردها رفت. این رفتار ایران نشانگر استراتژی سه گانه این کشور در عراق، سوریه و ترکیه به عنوان مناطق نفوذ خود است. ایران هیچگاه برای توازن امنیتی در منطقه ارزشی قائل نبوده و قصد دارد به هر قیمتی که شده عراق را در کنترل خود داشته باشد و در همین چارچوب است که خود را به عنوان حامی کردها و شیعیان عراق جا زده است”.
به گفته الراشد، “در شرایطی که کشورهای عربی حتی شفاها نیز از کردستان عراق حمایت نکرده‌اند، کردها از ایران به خاطر حمایت‌هایش از آنها در مبارزه با داعش ممنون هستند ولی اهداف ایران را فراموش کرده‌اند. واقعیت این است که کشورهای عربی هیچگاه مثل ایران نیت توسعه‌طلبانه نداشته‌اند و داعش نیز فقط برای کردها مشکل ایجاد نکرده است”.
بحران بین ایران و سودان
روزنامه القدس العربی در یک گزارش تحلیلی به بحران غیر منتظره در روابط سودان با ایران پرداخته است. روز گذشته، دولت سودان خواستار بسته شدن مراکز فرهنگی ایران در خارطوم و چند شهر دیگر این کشور شده و به کارمندان آن ۷۲ ساعت فرصت داد تا خاک سودان را ترک کنند.
القدس العربی در این زمینه با عبدالقادر ابوقرون رییس کمیته هدایت جامعه گفت‌وگو کرده است. ابوقرون گفت: “ایران در سال‌های اخیر با فعالیت‌هایی قصد گسترش تشیع در سودان را داشته و در نتیجه این فعالیت‌ها، سودان با تنش‌های فکری و همچنین خشونت‌هایی بی‌سابقه مواجه شده است. متفکران و صاحب‌نظران زیادی به ایران دعوت شده‌اند و تسهیلات زیادی در اختیار آنها قرار گرفته تا بدین ترتیب تشیع را در سودان گسترش دهند و آنها کتاب‌هایی را در سودان پخش کرده‌اند که حاوی توهین‌های آشکاری به پیامبر اسلام و اهل بیت او است”.
به گفته ابوقرون، “دولت سودان اخیرا متوجه فعالیت‌های ایران و گسترش تشیع و در نتیجه آشوب امنیتی شده و آگاه شد که افرادی مانند یاسر الحبیب مشغول تحریک جامعه سودان علیه حکومت این کشور هستند. الحبیب از چهره‌های نوظهور شیعه در سودان است که مدعی شده دوازده هزار نفر هوادار داشته و مشغول تحریک آنها علیه دولت مرکزی است”.
القدس العربی در انتهای این گزارش نوشت: “تحلیل‌گران سیاسی ظرف مدت گذشته متوجه شدند که رابطه خارطوم و تهران رو به سردی گذاشته است، چرا که دولت عمر البشیر تصمیم گرفته ابراز نگرانی کشورهای عربی منطقه از نزدیکی سودان و ایران و حضور کشتی‌های جنگی ایران در دریای سرخ را جدی تلقی کرده و روابط خود با کشورهای عربی را بهبود بخشد”.