سهیل آصفی
جنگ روانی گسترده ای که در پی بازداشت ملوانان بریتانیای توسط سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به راه افتاد با آزادی ملوان ها و اظهارات آنها در کنفرانس مطبوعاتی که توسط شبکه های بزرگ غربی به صورت زنده روی آنتن رفت این پرسش را بار دیگر مطرح کردکه اساسا انگیزه جمهوری اسلامی از دست زدن به چنین اقدامی در حال حاضر چه بود و این اقدام عملا به سود کدام جریان بازی پایان گرفت. دکتر داود هرمیداس باوند، کارشناس مسائل داخلی و بین المللی و استاد دانشگاه در تهران در گفتگو با “روز” تاکید می کند که گرچه این اقدام در کوتاه مدت می تواند به ابراز وجود “بنیادگرایان” در کشور تعبیر شود اما در بلند مدت، نتیجه ای جز تقویت موضع جنگ طلبان حاکم بر کاخ سفید نخواهد داشت.
آقای دکتر باوند، مساله بازداشت و آزادی ملوانان بریتانیایی از سوی جمهوری اسلامی در شرایط کنونی را چطور معنا می کنید؟
از مدتی پیش، شبه تنشی بین جمهوری اسلامی و بریتانیا بوجود آمده بود. بریتانیایی ها سعی داشتند اقدامات تروریستی را که در بصره صورت می گیرد، متوجه ایران کنند و ایران هم سعی داشت انگلستان را در حوادث تروریستی اهواز مسئول معرفی کند. قبلا هم چند ملوان انگلیسی بازداشت شده بودند که آزاد شدند. منطقه ای هم که این اتفاق افتاده، خارج از اروند رود است که این منطقه، منطقه حائلی بین آب های سرزمینی ایران و عراق است. ایرانی ها معتقدند این ناوچه انگلیسی از منطقه حائل خارج شده و وارد آب های ایران شده است و انگلیسی ها معتقدند در آب های عراق بوده است. البته بعدا برخی مقامات انگلیسی نظر خود را تعدیل کردند. به هر حال بازداشت این افراد در شرایط عادی که تنشی نباشد، اگر یک کشتی، حتی کشتی جنگی مقررات کشور ساحلی را رعایت نکند به موجب ماده 33 کنوانسیون 1958 ژنو و احتمالا عرف موجود به او اخطار می شود که آب های ساحلی آن کشور را ترک کند.
خب این در شرایط عادی است. در شرایط حاضر؟
خب در شرایط تنش و بحران مساله متفاوت است. به هر حال آنها بازداشت شدند.
به گمان شما انگیزه سپاه پاسداران از این اقدام چه بوده؟
به موجب قطعنامه شورای امنیت، نیروهای ائتلاف مسئولیت کنترل و بازرسی کشتی هایی را که معتقدند ممکن است قاچاق تسلیحات و… به عراق انجام دهدف بر عهده دارند. این مسئولیت آنها بوده است. گمان می کنم نیروهای انگلیسی برای نظارت به آبهای ایران نزدیکتر شده اند و این اتفاق افتاده است. واقعیت این موضوع را باید یک کمیسیون حقیقت یاب تائید کند.
برخی معتقدند این اقدام ضرب شصتی بوده از سوی سپاه پاسداران به طرف مقابل. با توجه به نوع پایان این مساله، آیا اهداف جمهوری اسلامی در این مورد تامین شده است؟
خب این را گفته بودند که اگر بخواهند تصمیمات “غیر قانونی” بگیرند ما هم می توانیم چنین اقداماتی را انجام دهیم. در صورتی که ما این اقدام را “غیر قانونی” تلقی کنیم، می شود جواب طرف مقابل. این اقدام دو اثر داشته است. یکی اینکه در عرصه داخلی، جناح بنیادگرا ابراز قدرت کرده و توانسته کلیه توجه داخلی و بین المللی را به اقدام خود معطوف کند.
یعنی صدای نیروهایی را که موضعی متفاوت با موضع رسمی در برابر مساله هسته ای جمهوری اسلامی دارند برای مدتی کم اثر تر کند؟
از هر گونه بحث و اظهار نظر داخلی در این مورد جلوگیری به عمل آورده است و صدای گروههایی را که مخالف استراتژی جمهوری اسلامی در قبال پرونده هسته ای و مخالف اقدامات شورای امنیت در این مورد هستند منحرف کرده و نگذاشته انتقاد بیشتری وارد شود. از لحاظ منطقه ای هم شاید ابراز جسارتی تلقی شود که در زمانی که قدرت های بزرگ در منطقه هستند و در اطراف ایران نیروهای نظامی آمریکا مستقر شده اند، علی رغم شرایطی که برای ایران بوجود آورده اند، اظهار وجودی صورت گرفته باشد. این مساله در عرصه منطقه ای برای مردم این کشورها مانند کشورهای عربی بی اثر نیست. اما در بلند مدت پیامد های منفی خود را نشان می دهد. ما شاهد تظاهرات مختلفی در غرب علیه اقدامات احتمالی نظامی علیه ایران هستیم، اما این اقدام جمهوری اسلامی و نمایش ملوانان در تلویزیون، تا حدودی منجر به جریحه دار شدن افکار عمومی غرب و خصوصا انگلستان شده است. این اقدان باعث شده مردمی که تا پیش از این مخالف اقدام نظامی علیه ایران بودند در مواضع خود تا حدودی تجدید نظر کرده و با مواضع دولت های خود همسو شده اند. نکته مثبتی هم در پایان این مساله وجود داشت که نشان داد استفاده از اقدامان نرم افزاری و دیپلماتیک با آرامش، بهتر می تواند به نتیجه برسد.
تقویت موضع جنگ طلبان
در روزهای گذشته، روزنامه دیلی تلگراف با انتشار کارتونی به قلم “گارلند” در رابطه با مساله بازداشت ملوانان بریتانیایی، احمدی نژاد را نشان داد که دم شیری را به علامت امپراتوری بریتانیا گره زده و خود ترسان پشت درختی پنهان شده است تا ببیند واکنش این شیر خشمگین چه خواهد بود. آیا می توان گفت رویکرد کلی بریتانیا در قبال جمهوری اسلامی در سالهای اخیر تغییر کرده است؟
به هر حال تونی بلر شکل پایان این مساله را برای خودش یک موفقیت سیاسی و دیپلماتیک تلقی می کند، دولت آقای احمدی نژاد هم شکل پایان این مساله را برای خودش موفقیت تلقی می کند. ولی همانطور که اشاره کردم شاید در کوتاه مدت دستاورد محدودی برای جمهوری اسلامی باشد ولی در بلند مدت نتیجه های متفاوتی برای ایران خواهد داشت. البته آنها در مقام انتقام جویی بر نمی آیند و روی منافع خودشان خیلی پراگماتیستی فکر می کنند. آنها بیشتر روی این بعد مساله تکیه می کنند که خط مشی دیپلماتیک در شرایط بحرانی خاورمیانه می تواند کارساز باشد. به همین دلیل هم از استفاده از واژگانی مانند “گروگان گیری” و… خوددداری کردند. چون اگر این عنوان مطرح می شد، گروگانگیری جزو “جنایات بین المللی” است و نتیجه فرق می کرد. آنها سعی کردند پیشوند و پسوندهای تحریک آمیز به کار نبرند و مساله را حل کنند. اما مساله این است که اقدام جمهوری اسلامی، افکار عمومی انگلستان را که مخالف جدی اقدامات نظامی بود تا حدودی تغییر داد و به مواضع دولت وقت خودشان، حال چه بلر و چه شخصیت دیگری از حزب کارگر، نزدیک کرد.
در ماههای اخیر، بحث “اقدام نظامی” علیه ایران بارها محور جنگ رسانه ای میان جمهوری اسلامی و طرف غربی بوده است، با توجه به شرایط حاضر، به گمان شما چنین اقدامی چقدر محتمل است؟
امکان حمله نظامی به ایران به طور مکرر از سوی مقامات آمریکایی رد شده است. کشورهای اروپایی هم همگی نسبت به گزینه نظامی نظر منفی دارند، ولی این نکته را هم باید ببینیم وقتی که کنگره آمریکاتاکید می کند که حمله نظامی به ایران باید با اجازه کنگره باشد، حاکی از آن است که مساله “جنگ” در دستور کار است ولی زمان اجرا و چگونگی اجرای آن باید با موافقت و اجازه کنگره باشد. حضور ناوگان های آمریکا، بخصوص ناو هواپیمابر سومی هم که عازم خلیج فارس است فراتر از مساله امنیت یک پهنه آبی محدود مانند خلیج فارس می باشد. این ناوها معمولا باید در دریای عرب یا دریای عمان باشند، حضور آنها در خلیج فارس و هزینه سنگینی که در بر دارد حاکی از یک نمایش صرف نیست. حمله نظامی برای آمریکا یک گزینه نهایی است. من بر این باورم که اگر تحولات منطقه به طور شدیدتری علیه دولت بوش در نیاید، بر آن است که از مشروعیت تصویب قطعنامه با اتفاق آرا استفاده کند و با ایجاد سناریو های تدریجی شرایط را از لحاظ افکار عمومی آمریکا و کنگره همسوی خود کند. اقدام جمهوری اسلامی درباره ملوانان بریتانیایی هم سناریوی لازم را برای آنهایی که بدنبال بهره برداری از این حرکات به منظور استفاده احتمالی در آخرین مرحله برای “اقدام نظامی” هستند، آماده کرد.
سپاسگزارم