کیان پارسی
در میانه ی بهمن ماه سال گذشته، احمدی نژاد در یکی از برنامه های تبلیغاتی برگزار شده توسط دولت، با اعلام یک “خبر خوش” در زمینه هوا - فضا، نخستین موشک ماهواره بر ایرانی به نام “سفیر” را رونمایی کرد.
در آن مراسم اعلام گردید که این موشک، یک راکت کاوشی و از جمله مقدمات پرتاب ماهواره به مدار است و وظیفه شناسایی محیط پروازی ماهواره‌ها قبل از پرتاب را انجام می‌دهد. همچنین در آن مراسم وزیر دفاع و پشتیبانی جمهوری اسلامی ایران نوید داد که قرار است ماهواره بومی “امید” در آینده نزدیک توسط موشک ماهواره‌‌بر ساخت ایران و از پایگاه پرتاب فضایی ایران به مدار فرستاده شود.
پروژه ای که توسط دولت احمدی نژاد متوقف شد
یک کارشناس ارشد هوا- فضا در گفت و گو با “روز” تاکید دارد که پروژه کاوشگر ایرانی، نه تنها دستاورد دولت احمدی نژاد نیست، بلکه این پروژه پیش از دولت احمدی نژاد و پس از سالها کار به مراحل اجرایی خود نزدیک شده بود و با روی کار آمدن دولت نهم همه آن تلاش ها به باد رفت. به تاکید این کارشناس، در پی بر باد رفتن تلاش های گذشته، آنچه امروز درباره ساخت ماهواره ای بومی و توانایی پرتاب آن گفته می شود، بی اساس است وتنها کاربرد تبلیغاتی دارد.
تا حدود سال 1375 هیچ سابقه‌ای از طراحی و ساخت ماهواره در ایران در هیچ یک از نهادها و وزارتخانه‌های کشور در دست نیست. در این سال، گروهی از محققان سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران (وابسته به وزارت علوم، تحقیقات و فن‌آوری) مسوول بررسی موضوع و ارائه‌ی پیشنهاد در زمینه آن شدند. در همین ارتباط بود که پیشنهاد طراحی و ساخت ماهواره تحقیقاتی “مصباح” با کاربرد مخابراتی و دریافت و ارسال داده ها ارائه شد و از همان زمان کارهای پژوهشی مربوطه آغاز شدند.
به دلیل هزینه‌ی سنگین این پروژه، که از عهده سازمان مذکور خارج بود، در ابتدا پیشرفت مناسبی در آن دیده نمی‌شد؛ تا این که در سال 76 با آغاز به کار دولت خاتمی تصمیم گرفته شد این طرح به صورت مشترک با وزارت ارتباطات و فن‌آوری اطلاعات (پست و تلگراف و تلفن سابق) اجرا شود. در همین زمینه در ششم تیرماه 1377 قراردادی بین وزرای وقت وزارتخانه‌های مذکور منعقد شد؛ و سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران و مرکز تحقیقات مخابرات، مشترکا و به طور جدی کار طراحی و ساخت ماهواره “مصباح” را آغاز کردند.
در ادامه همین روند بود که سرانجام در تابستان 84، عملیات طراحی و ساخت این ماهواره که حدود 10 میلیارد تومان هزینه دربر داشت، به اتمام رسید و در 12 مرداد 1384 با حضور نمایندگان رسانه‌های گروهی از آن رو نمایی شد. سپس، ماهواره ساخته شده برای انجام تست‌های نهایی (که تجهیزات آن در ایران موجود نبودند) به ایتالیا منتقل و در دی 84 از این کشور به روسیه حمل شد؛ تا بر اساس قرارداد منعقده با موشک کاسموس به فضا پرتاب شود.
ولی متاسفانه با تغییر دولت و روی کار آمدن احمدی نژاد، به دلایلی که هنوز مشخص نیست، پرتاب ماهواره ایرانی هنوز انجام نشده است. این بدان معنی است که چندین سال تلاش محققان داخلی و میلیاردها تومان سرمایه‌گذاری کشور در این سالها توسط دولت احمدی نژاد به فراموشی سپرده شده و هنوز مورد بهره‌برداری قرار نگرفته است.
مراحل طراحی و ساخت ماهواره مصباح در داخل انجام شده است و تمامی نقشه‌های نمونه اولیه و نمونه نهایی و همچنین مستندات علمی و فنی همگی در مرکز تحقیقات مخابرات ایران، سازمان پژوهش‌ها و سازمان فضایی ایران موجود است. در این پروژه، تنها از مشاوره یک شرکت ایتالیایی به منظور تایید طرح و انجام تست‌های لازم استفاده شد که اکثر موارد به تایید آن‌ها رسید، که خود تاییدی بر توان بالای محققان و کارشناسان داخل بود.
قابل ذکر است که بدون تست‌های استاندارد هیچ موشکی به پرتاب ماهواره مبادرت نخواهد کرد و این موضوع انگیزه اصلی استفاده از مشاور خارجی بوده است. همچنین مانند هر ماهواره طراحی و ساخته شده در دنیا، قطعات و بخش‌هایی که سازندگان محدودی دارند، از خارج تهیه شده است.
ضربه دیگر دولت نهم به پروژه های ماهواره ای
در اوایل سال 84 ماهواره دیگری با نام “سینا” متعلق به وزارت دفاع به فضا پرتاب شد. هر چند از این ماهواره می‌توان به عنوان اولین ماهواره متعلق به ایران که به فضا پرتاب شده است نام برد، ولی این ماهواره توسط محققان ایرانی و در ایران طراحی نشده، بلکه عمدتا در کشور روسیه و توسط محققان آن‌ها و البته با مشارکت کارشناسان و محققان داخلی طراحی و ساخته و بدون ورود به ایران توسط شرکت‌های روسی پرتاب شده است.
اما در مورد ماهواره‌ی “زهره” که بیش از سایر ماهواره‌ها مورد بحث بوده، عمدتا بهره‌برداری و نقاط مداری آن (که به نام ایران ثبت شده است) مد نظر بوده و طراحی و ساخت آن در ایران با توجه به تکنولوژی بسیار بالا هیچ گاه مطرح نبوده است. از آنجایی که خرید و پرتاب این ماهواره نیز به دلایل مختلف برای کشور از اهمیت خاصی برخوردار بود، قرارداد آن هم پس از بحث‌های مختلف و چند سال تلاش مستمر بالاخره با مبلغی حدود 130 میلیون دلار و با مشخصات فنی بسیار مناسب در اواخر کار دولت خاتمی با یک شرکت روسی منعقد شد.
ولی این طرح ملی نیز با وجود داشتن قرارداد معتبر و لازم‌الاجرا برای طرفین و نیز تامین کامل هزینه، در زمان دولت احمدی نژاد معلق مانده است. در حالی که زمان پیش بینی شده در قرار داد برای ساخت و پرتاب آن حدود دو سال بود و کشور در حال حاضر باید از خدمات آن بهره مند می‌شد.
ماهواره مبهم
امروز در حالی که با روی کار آمدن دولت احمدی نژاد، پرتاب ماهواره “مصباح” متوقف شده و قرارداد ساخت ماهواره” زهره” معلق مانده، بخش رسانه ای دولت نهم بر طبل موفقیت های هوا- فضای خود می کوبند. جالب آن است که در تمامی این مانورهای خبری هیچگونه اطلاعات فنی از مشخصات ماهواره مورد اشاره دولتمردان (از جمله پارامتر های مهمی همچون مدار قرار گیری آن، همزمانی و غیر همزمانی ماهواره، نقطه مداری آن و…) ارائه نشده است.
نکته مهم تری که درباره ماهواره مورد اشاره مسوولان دولت احمدی نژاد وجود دارد آن است که با فرض وجود چنین ماهواره ای، هیچ کدام از تست های بین المللی در زمینه استاندارد های ماهواره ای بر روی آن انجام نشده است. در نتیجه، هیچ یک از موشک های پرتاب ماهواره در کشورهای دارای تکنولوژی پرتاب ماهواره، اقدام به پرتاب این ماهواره نکرده اند که در صورت تداوم این وضعیت، “ماهواره فضایی” دولت نهم، بر روی زمین باقی خواهد ماند خواهد بود.
به گفته کارشناس گفتگو کننده با “روز”، به همین دلیل است که در “خبر خوش هوا- فضا”، خبر از در دست ساخت بودن “موشک ماهواره بر” ساخت ایران نیز داده می شود، که این نیز از عجایب دولت نهم است.