روسیه، ایران و قطر به عنوان سه کشوری که روی هم بیش از 60 درصد منابع گاز طبیعی دنیا را در اختیار دارند، برای تشکیل یک کارتل گازی موافقت کردند.
این سه کشور بزرگ صادر کننده گاز به دلیل سقوط چشمگیر قیمت فرآورده های نفتی که پس از اوج بهای نفت در تابستان بوجود آمده، خواستار افزایش قیمت ها شده اند.
متأسفانه آنها در شرایط فعلی هیچ قدرتی برای ایجاد تغییر در قیمت گاز ندارند زیرا بهای آن متأثر از بازار نفت و محصولات پتروشیمی است و هیچ بازار مستقلی برای گاز طبیعی وجود ندارد. این اتحاد جدید گازی که در واقع یک «ارابه بزرگ گازی» است، در 21 اکتبر درتهران تأسیس شد.
فعالیت کارتل گازی به سبک سازمان اوپک روز 18 نوامبر در روسیه با پذیرش منشور سه کشور- سندی که از دو سال پیش و از زمانی که ایران برای اولین بار این ایده را مطرح ساخته تحت بررسی بوده- نهائی خواهد شد. در واقع، کشورهای تولید کننده گاز طبیعی این موضوع را از سال 2001 به بحث گذاشته اند. مجمع کشورهای صادر کننده گاز طبیعی (جی ای سی اف) شامل 16 کشور عضو است.
اما این مجمع هیچ تعهدنامه ای ندارد و تصمیمات آن، اعضاء را ملزم به دنباله روی نمی کندو در واقع چیزی بیشتر از یک گردهمائی برای انجام گفتگو محسوب نمی شود.
گردن نهادن به یک منشور از دیرباز موضوع مورد بحث در تشکیل بلوک «اوپک گازی» بوده است. ایران مایل است این کارتل از اوپک سرمشق بگیرد و با درنظر گرفتن سهمیه برای میزان تولید گاز طبیعی، همزمان با آسیب وارده به اقتصاد آمریکا، قیمت ها را بالا ببرد.
مسکو هم به نوبه خود تلاش می کند از اتخاذ سیاست های افراطی جلوگیری کند و پیشنهاد می کند سازمان جدید می بایست طرح های مشترک عظیم گازی و مسائل مربوط به انتقال گاز را تحت مدیریت خود درآورد. مورد دوم از اهمیت بیشتری برای روسیه و تنها شرکت صادر کننده گاز این کشور- گازپروم- برخوردار است. آلکسی میلر رئیس این شرکت به عنوان نماینده روسیه در نشست تهران حضور داشت.
عبور گاز آسیای مرکزی از روسیه به سمت اروپا نسبت به انتقال آن از بستر دریای خزر و یا از راه ایران، برای روسیه از اهمیت حیاتی برخوردار است. علاوه بر این عوامل ژئوپولیتیک، مسائل اجرائی دیگری نیز وجود دارند که کارتل را به خود مشغول خواهد کرد.
تأمین گاز اروپا توسط شرکت گازپروم، برای یک تا سه دهه آینده صورت قراردادی به خود گرفته است. صنعت گاز ایران علیرغم در اختیار داشتن منابع عظیم دچار بی نظمی زیادی است و این کشورمی بایست گاز ترکمنستان را به موجب برخی از طرح های خود صادر نماید. ترکمنستان نیز به سهم خود، استقبال سردی از کارتل گاز طبیعی کرده است.
قطر بازیگر جدیدی در بازار جهانی گاز است. اغلب طرح های این کشور هنوز در دست اجرا هستند و شامل تحویل گاز طبیعی مایع به اروپا نیز می شود که از نوع قرارداد طولانی مدت است. اگر قطر بخواهد تحویل گاز را با محدودیت روبرو سازد، جای خالی آن کشور خیلی زود توسط رقیبانی نظیر لیبی، الجزایر و سایر کشورها پر خواهد شد.
به همین دلایل است که هیچ بازار جهانی برای گاز وجود ندارد.هیچ بهای «جهانی» برای گاز وجود ندارد و قیمت گاز برای هر قراردادی که معمولاً از نوع طولانی مدت است، به طور جداگانه تنظیم می شود. درنتیجه، کارتل گاز پیشنهادی نمی تواند از طریق اعمال محدودیت در میزان سهمیه اعضاء، بر بهای گاز تأثیری بگذارد. کشورهای تولید کننده گاز طبیعی با کاهش تولید ، تنها به کاهش درآمد و آسیب به خودشان دست می زنند.
بهای گاز طبیعی در اروپا بر اساس ارزش نفت خام و محصولات پتروشیمی تعیین می شود که تولید کنندگان گاز هیچ کنترلی بر آن ندارند. آرزوی سه کشور غنی از این محصول به راحتی قابل درک است. بهای نفت نسبت به دوران اوج خود در تابستان به نصف سقوط کرده و گاز طبیعی نیز سرنوشت مشابهی یافته است.
آلکسی میلر و همتایان او دچار یأس می شوند زیرا نمی توانند تأثیری بر این روند داشته باشند. با اینحال، ایده ای نظیر تأسیس کارتل گاز سبب بروز نگرانی هائی در مصرف کنندگان اروپائی شده و کار سرمایه گذاری گازپروم در اروپا را با پیچیدگی هائی همراه ساخته است، زیرا شرکای اروپائی به اندازه کافی در ارتباط با تک محور شدن روسیه احتیاط به خرج نمی دهند.
دولت روسیه مطمئناً باید بداند «اوپک گازی» یک ایده آسیب رسان است. سرگئی شاماتکو وزیر انرژی روسیه پیش تر در ماه جاری گفته بود انتخاب عبارات مناسب نیوده است چرا که روسیه تمایلی به تنظیم بهای گاز و تعیین سقف تولید برای این محصول ندارد.
منبع: اکونومیست تایمز- 27 اکتبر