امید معماریان
تنها چند روزپس ازآنکه غیبت علی لاریجانی به هنگام دیدارتاریخی ولادیمیرپوتین ازتهران سوالات زیادی رابرانگیخت، دبیرشورای امنیت ملی ازسمت خود استعفا کرد. استعفای علی لاریجانی 49 ساله، متولد نجف و مردی که درمقایسه با محمود احمدی نژاد فردی میانه رو به شمارمی رود، بعد از کناره گیری فرمانده سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، دومین استعفای بزرگ در مهمترین ارکان تصمیم گیری امنیتی کشور به شمار می رود.
این استعفا درحالی صورت می گیرد که قراربود وی در دیدار با خاویرسولانا، دبیرسیاست خارجی اتحادیه اروپا، مذاکرات پرونده هسته ای را روزسه شنبه در رم دنبال کند. استعفای یکی ازنزدیک ترین مشاوران سیدعلی خامنه ای رهبرانقلاب، ازسوی دیگر پس ازآن روی می دهد که محمود احمدی نژاد درسفر به نیویورک اعلام کرد ازنظرایران پرونده هسته ای بسته شده است. هرچند به اعتقاد کارشناسان، سرنوشت پرونده هسته ای ایران طی ماه های آینده معلوم خواهد شد و هرچه زمان سپری می شود گزینه های محدودتری دربرابرایران قرارمی گیرد.
غلامحسین الهام سخنگوی دولت، اولین کسی بود که درمیان ناباوری جامعه سیاسی اعلام کرد استعفای دبیرشورای امنیت ملی پذیرفته شده ومراحل جانشینی وی درحال طی شدن است. این موضوع سبب بروز ابهاماتی شد درخصوص اینکه آیا لاریجانی به دلیل اختلاف درخصوص پرونده هسته ای با احمدی نژاد سمت خود را شخصا ترک کرده ویا مجبور به ترک سمت خودشده است. اگرچه الهام گفته که لاریجانی به دلیل مشکلات شخصی مایل بوده دردیگر حوزه های سیاسی جمهوری اسلامی فعالیت کند وبه همین جهت اصراربه استعفا داشته است. اوهمچنین افزوده که مذاکرات سولانا ولاریجانی لغو نشده است: “دیدارها و سیاست‌های جمهوری اسلامی ایران و مسائل هسته‌یی روال خود را دارد. سیاست‌ها خیلی روشن و محکم و تثبیت شده است و احیانا با تغییرات مدیریتی هیچ برنامه‌ای تغییر نمی‌کند و این هیچ ارتباطی با اصل سیاست‌های جمهوری اسلامی ایران در عرصه هسته ایی و امنیت ملی ندارد و آن‌ها محکم و تثبیت شده هستند. اصل مذاکرات است و این مذاکرات در چارچوب منافع ملی و سیاست‌های اتخاذ شده از قبل دنبال می‌شود و تغییری در سیاست‌ها ایجاد نمی کند”.
اما جان بولتون نماینده سابق آمریکا درسازمان ملل درگفت وگو با آسوشیتدپرس گفته است که استعفای لاریجانی ”یک پیروزی آشکار برای محمود احمدی نژاد” است ونشان می دهد که “رهبری مصمم است تا به برنامه هسته ای خود ادامه بدهد.” بولتون که یکی ازنومحافظه کاران طرفدار برخورد نظامی با ایران است واظهارات ضدایرانی اش طی ماه های گذشته اعتراضات فراوانی را درمیان ایرانیان داخل و خارج کشور برانگیخته، پیش ازآنکه به سمت نماینده آمریکا درسازمان ملل منصوب شود مرد شماره یک دولت بوش برای مواجهه با برنامه هسته ای ایران بود.
لاریجانی مردی که بعد از حسن روحانی، سیاستمدارنزدیک به هاشمی رفسنجانی هدایت پرونده هسته ای ایران را به عهده گرفت، یکی ازمنتقدان روش های درپیش گرفته شده درزمان ریاست جمهوری سیدمحمد خاتمی بود. با این وجود درزمان وی بود که پرونده هسته ای ایران از آژانس بین المللی انرژی اتمی راهی شورای امنیت سازمان ملل شد.همچنان درهمین زمان بود که دو قطعنامه تحریم شورای امنیت سازمان ملل دردسامبرگذشته و ماه مارس علیه ایران تصویب شد و قطعنامه سوم نیزدرصورتی که همکاری ایران با آژانس درخصوص پاسخ به ابهامات مطرح شده درخصوص پرونده هسته ای نتواند دبیرکل آژانس را اقناع کند، در روزهای پایانی ماه نوامبر درشورای امنیت مورد بررسی قرارخواهد گرفت.
سعید لیلازدرتهران به نیویورک تایمزگفته است که بی تردید رفتن لاریجانی یک تغییرسیاسی بزرگ ونه لزوما مثبت به شمارمی رود. اوافزوده است که چنین تغییری می تواند به معنای این باشد که ایران برسرعت فعالیت های خود افزوده ست و رادیکال تر می شود، بخصوص حالا که قیمت های نفت بالا رفته است.
قراراست سعید جلیلی معاون اروپا، آمریکای وزارت امور خارجه ایران، جایگزین علی لاریجانی شود ودرمذاکرات میان ایران واتحادیه اروپا شرکت کند. جلیلی برخلاف لاریجانی که رقیب ناکام محمود احمدی نژاد درانتخابات ریاست جمهوری بود، ازیاران نزدیک وافراد معتمد وی دروزارت خارجه به شمار می رود. وی درسالهای آغازین دهه چهل زندگی خود پست هایی همچون مدیر کل دفتر رهبری، رئیس اداره بازرسی وزارت خارجه، معاون اروپا و آمریکای وزارت امورخارجه، مشاور رییس جمهوری را درکارنامه دارد.
طی ماه های گذشته علائم آشکاری درخصوص اختلاف محمود احمدی نژاد وعلی لاریجانی برسر روش های پیشبردبرنامه هسته ای دیده می شد. سال گذشته، درجریان یکی از مذاکرات هسته ای میان لاریجانی واتحادیه اروپا، اخبارمبهمی به بیرون درزپیدا کرد که نماینده ایرانی، تعلیق غنی سازی اورانیوم رابه مدت محدود پذیرفته است. بلافاصله بعدازآن محمود احمدی نژاددرسخنرانی درشهر کرج اعلام کرد کشورهای اروپایی ازایران خواسته اند به صورت صوری به بهانه اشکالات فنی هم که شده غنی سازی را تعلیق کند، اما چنین کاری صورت نخواهد گرفت. علی لاریجانی پس ازآن به تکذیب این موضوع پرداخت.
چند هفته پس ازآن دیپلمات های غربی به خبرگزاری ها گفتند که نماینده ایران از اختیارتام برای پیشبردمذاکرات هسته ای برخوردار نیست. موضوعی که باعث شد مردی که ازرییس جمهوری کنونی سوابق اجرایی ومدیریتی مهم تری داشت، به جای پوشیدن جامه سیاستمداری ورزیده که سرنوشت یکی ازحساس ترین پرونده های سیاسی بعد ازانقلاب را هدایت می کند، تبدیل به مامور نامه بروپیام رسان رییس جمهوری شود که مجموعه ای ازسخنرانی های آتشین وی، عملا مذاکراتی را که وی با طرف های اروپایی انجام می داد گاه به گاه تحت تاثیرخود قرار می دهد. محمود احمدی نژاد طی دوسال گذشته همواره چنان عمل کرد که همگان متوجه شوند که اگرقرارباشد تغییری درمسیرپرونده هسته ای ایران انجام شود ازطریق او انجام خواهد شد نه دبیرشورای امنیت ملی ورییس پرونده هسته ای. موضوعی که هیچگاه به مذاق لاریجانی خوش نیامد.
طی ماه های گذشته زمانی که لاریجانی درسفر به بغداد ازتردیدهای ایران برای شرکت در اجلاس مصربرای گفت وگو درخصوص امنیت عراق سخن گفته بود، درفرودگاه بغداد با خبرنگارانی مواجه شد که اعلام کردند محمود احمدی نژاد پیش ازاین گفته است ایران دراین اجلاس شرکت می کند، تا دبیرشورای امنیت ملی که به لحاظ نزدیکی به رهبری انقلاب وموقعیت خانوادگی وهمچنین سوابق خود به عنوان رییس صداوسیما وفرماندهی سپاه از موقعیت ممتازتری نسبت به محمود احمدی نژاد درساختارسیاسی کشور برخوداراست، موقعیت سیاسی خود را ضعیف تر ازهمیشه احساس کند.
اما این همه ماجرا نبود. تنش های سیاسی بین احمدی نژاد ولاریجانی باردیگر زمانی خود را نشان داد که درجریان کنفرانس امنیتی ماه فوریه مونیخ علی لاریجانی اظهاراتی کرد که به رییس جمهوری خوش نیامد. او دراین کنفرانسی که رابرت گیتس وزیردفاع آمریکا هم شرکت کرده بود گفت ایران آماده گفت وگوهای بیشتردرخصوص مساله هسته ای است وبه این ترتیب احتمال نرمش ایران درجریان مذاکرات را افزایش داد. بلافاصله محموداحمدی نژاد درجریان مراسم بزرگداشت سالگردانقلاب اسلامی کسانی را که پشت برنامه هسته ای ایران را خالی کنند منفورترین افراد نامید.
لاریجانی درحالی سمت دبیرکلی شورای امنیت ملی را ترک می کند وآن را به جلیلی مردگمنامی که درعرصه داخلی و بین المللی ازکارنامه درخشانی برخوردارنیست می سپرد که پرونده هسته ای ایران درحساس ترین مقطع خود به سر می برد و فشارهای بین المللی بر ایران درخصوص تعلیق غنی سازی اورانیوم و یا یک مواجهه نظامی بیش از هر زمانی دیگری دررسانه ها ولابه لای صحبت های سیاستمداران به چشم می خورد.
سیدمحمدعلی ابطحی، معاون سابق رییس جمهوری گفته است که چنین استعفایی دردنیا به معنای عدم پاسخ گویی به خواست بین المللی تلقی می شود. او با اشاره به اظهارات پیشین لاریجانی مبنی براینکه دولت های قبلی درپرونده هسته ای “درغلطان را دادند وبه جای آن “شکلات” [آب نبات] گرفتندافزوده است: “اکنون به نظر می رسد آقای لاریجانی احساس کرده است که در غلطانی که به دست نیاورده، شکلاتی هم دریافت نکرده است و در آینده هم با سیاست خارجی فعلی باز هم نه تنها شکلات به دست نمی آید، بلکه زندگی عادی هم بر مردم سخت تر خواهد شد.” وی با اشاره به تناقض های سخنان رییس جمهوری و روش سیاسی مبتنی برگفت وگوی لاریجانی گفته است: “از سوی دیگر وقتی آقای احمدی نژاد اعلام می کند که موضوع پرونده هسته ای پایان یافته، ولی در جهان این پرونده مثل گذشته هم چنان مفتوح است، طبیعتاً کار فرد مذاکره کننده بی حاصل است. لاریجانی در حالی خودش را باید برای مذاکره آماده کند که رئیس جمهور اعلام کرده است پرونده هسته ای پایان یافته و صد البته درباره پرونده ی پایان یافته گفت و گو بی معناست. این تغییر که قاعدتاً در دنیا به معنای عدم پاسخ گوئی به خواست بین المللی تلقی می شود، خبر مهم و خطرناکی برای ایران ارزیابی می گردد. وقتی آقای لاریجانی با آن دیدگاه افراطی بسته سیاسی «در و شکلات» به نقطه استعفاء می رسد، حتماً در جهان معنای تلخ و خطرناکی پیدا می کند.“
لاریجانی با اشاره رهبری به سمت دبیری شورای امنیت ملی منصوب شده بود. فرزندآیت الله آملی که باازدواج با دخترآیت الله مطهری پیوندهای خودرا با خانواده روحانیون نزدیک به نظام مستحکم ترکرد، سابقه وزارت ارشاد و ریاست برصدا وسیما را نیزدرکارنامه خود دارد. فارغ التحصیل دوره کارشناسی علوم رایانه ای دانشگاه صنعتی شریف که دکترای خود را درزمینه فلسفه غرب ازدانشگاه تهران دریافت کرده است، تا کنون درخصوص این استعفا اظهارنظرنکرده است.