اولین وزیر زن؟

نویسنده
مازیار رادمنش

» در باره جمیله کدیور

ستاد کروبی پر است از اصلاح طلبانی که از بدنه دولت کنار گذاشته شده اند، اما ایده های بسیاری در دامن دارند. عطاءالله مهاجرانی و همسرش از جمله این افرادند. وی مسئول کمیته بانوان ستاد انتخاباتی است و در صورت پیروزی احتمالی این نامزد، قرار است مسئولیت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به وی سپرده شود.

او چندی پیش طی سخنانی در اراک بر حقوق بهائیان تاکید کرده و گفت که بهاییان به عنوان شهروندان ایران دارای حقوقی هستند که باید دولتمردان به این حقوق احترام بگذارند و آن را به رسمیت بشناسند. کدیور چندی پیش در گفت و گو با بی بی سی گفت: “ما در گروه مشاوران آقای کروبی به بررسی مطالبات زنان از سراسر کشور پرداختیم و خواسته‌های آنان را تبیین و پشنهادات را به وی ارائه کردیم که در بیانیه حقوق زنان، نقطه نظرات خود را اعلام کند.” او معتقد است که کروبی دارای نظرات نادری در مورد زنان است ازجمله حضور زنان در مجلس خبرگان،‌ تشخیص مصلحت نظام و شورای نگهبان و ایجاد وزارت زنان.”

 

جمیله کدیور کیست؟

جمیله کدیور، 24 آذر سال 1342 در فسا، استان فارس در خانواده ای مذهبی و تحصیلکرده متولد شد. اصلیت شان فسایی است. جمیله کوچکترین فرزند خانواده است و یک خواهر (ملیحه) و برادر دارد. پدرش، منوچهر کدیور فوق لیسانس حقوق و کارشناس امور حقوقی است. منوچهر کدیور متولد  ۱۳۰۸ در شهرستان فسا، فرزند غلامحسین کدیور (یکی از رجال خیر فسا در قرن اخیر و بانی باغ کدیوری در آستانه ورودی شهر فسا)، فرهنگی بازنشسته، نویسنده کتابهای اصلاح طلبان ناکام، دفتر ایام (تاریخ قرن اخیر شهر فسا در قالب خاطرات پدرش) و مصحح دیوان اشعار سید مصطفی رهنما است. مادرش خانم تدین، پس از ازدواج و تولد سه فرزندش تحصیلات خود را ادامه داد و موفق به اخذ مدرک فوق لیسانس شد. از آن پس وی به پژوهش و تدریس در امور تربیتی پرداخته و سال ها در تربیت معلم شیراز مشغول به تدریس بوده است.

جمیله کدیور درباره پدر و مادرش می گوید: “تا به یاد می‌آورم، سر و کار پدر و مادرم همیشه با کتاب و مطالعه و تعامل سازنده برای رشد متقابل یکدیگر و طرف مشورت برای حل مشکلات دوستان و آشنایان بوده است. مادرم بعد از ازدواج و تولد بچه‌ها تحصیلات خود را ادامه داد. در کنکور شرکت کرد و در رشته‌ی روانشناسی دانشگاه ملی قبول شد. سالی که مادرم وارد دانشگاه شد، من در کلاس اول، ‌خواهرم در کلاس سوم و برادرم در کلاس پنجم دبستان درس می‌خواندیم. آن سال پدرم با ازخودگذشتگی و بزرگ‌منشی تمام در طی مدتی که مادرم ناگزیر از تحصیل در تهران بود، هم زمینه‌ی آرامش خیال برای تحصیل و رشد مادرم را فراهم کرد؛ ‌و هم نگذاشت ما بچه‌ها در غیاب مادر، احساس خلاء کنیم.

مادرم هم که به ناگزیر هر یکی دو هفته یک‌بار به ما سر می‌زد و در همان چند روز حضور، به رتق و فتق امور منزل می‌پرداخت و هم با سخت‌کوشی و تلاش بی‌وقفه درس می‌خواند. در سایه‌ی این سخت‌کوشی بالاخره توانست نمره‌ اول رشته‌ی خود شود و به این ترتیب از دانشگاه ملی به دانشگاه پهلوی شیراز منتقل شد و با تلاش خود و مساعدت و همکاری پدرم، لیسانس و بعد از آن فوق لیسانس خود را گرفت.” کودکی وی در همان شهرستان فسا گذشت. وی درباره کودکی اش می گوید: “دوران کودکی هرچند به سرعت گذری شد، ولی نعمت زندگی در خانواده‌ای فرهنگی که هرچه در وصف‌شان گفته شود، کم است؛ همواره خاطرم را شکوفا و روشن و دلم را مملو از غرور و افتخار کرده‌است.” جمیله کدیور از مادر و پدرش به عنوان بهترین سرمشق ها و الگوهایش در دوران کودکی برای کار، تلاش، زندگی و تعامل با دیگران یاد می کند؛ “پدر و مادری که هر دو دبیر آموزش و پرورش بودند و مهمترین دغدغه‌ی آن‌ها فراهم آوردن زمینه‌ی رشد و تحصیل فرزندان خود و خدمت به فرهنگ جامعه بود.”

 

از باستان شناسی تا جراحی

جمیله کدیور می گوید ابتدا قصد داشته که باستان شناس شود. او این رویا را در تخت جمشید زمانی که جهانگردان با دقت زوایای این بنای تاریخی را بررسی می کردند یافته بود. اما چندی بعد نظرش به اجبار تغییر می کند؛ “کلاس دوم دبستان بودم؛ روزی بازرس اداره برای سرکشی به مدرسه‌مان آمد. از بچه‌ها و آینده‌شان سئوال می‌کرد. نوبت به من که رسید؛ ‌وقتی از آرزوهایم می‌گفتم، ناگهان ناظم دبستان به میان سخنانم پرید و گفت: بچه تنبل‌ها به رشته‌های علوم انسانی می‌روند!… از آن روز به بعد برای آن‌که ثابت کنم که بچه‌ی تنبلی نیستم، ‌باستان شناسی را کنار گذاشتم! و از آن به بعد هر وقت از من پرسیده می‌شد “وقتی بزرگ شدی، ‌می‌خواهی چه کاره شوی؟‌” می‌گفتم:‌ “جراح”. می‌پرسیدند: جراح چی؟ می‌گفتم: جراح مغز یا قلب.”

شکافت جمجمه و سینه انسان از آن پس برایش حتی شیرین تر از یافتن ظرف های عتیقه هزاران سال پیش شد. اما روزگار تقدیر دیگری برایش رقم زد؛ “امروز بعد از گذشت سال‌ها نه باستان شناسم و نه جراح قلب یا مغز!” جمیله کدیور سال 48 به دبستان مهرآئین شیراز رفت. او متولد نیمه دوم سال بود، بنابراین نمی توانست در سال تحصیلی 48-49 در کلاس اول بنشیند. مدیر دبستان قبول می کند که وی به عنوان “آمادگی” در کلاس درس پایه اول شرکت کند. این ماجرا پایانی خوشی داشت، چرا که نمره های خوب جمیله باعث شد که دیگر نیاز نباشد وی یکبار دیگر کلاس اول را بگذراند.

جمیله کدیور در سال 53 دبستان را به پایان برد و همان سال وارد دوره راهنمایی در مدرسه مهرآیین شد. فعالیت های سیاسی-مذهبی برادرش او را جذب این گونه فعالیت ها کرده بود، و گهگاه در جلساتی که محسن کدیور در خانه می گرفت وی نیز شرکت می کرد. سال 1356 وارد دوره دبیرستان در مدرسه دانشگاه پهلوی شیراز شد. مطالعاتش گسترده تر شد، همزمان حضور پدر، مادر و برادری تحصیلکرده سبب می شد که وی دید تازه ای به دنیا پیدا کند.

در باب برادر، محسن کدیور

محسن کدیور، متولد 18 خرداد 1338 در شهرستان فسا، بزرگترین فرزند خانواده کدیور است. در سال 1356 در رشته مهندسی برق و الکترونیک دانشگاه شیراز پذیرفته شد.  محسن کدیور رتبه 84 کنکور سال 1356 و شاگرد اول برق و الکترونیک شیراز بود. از همان آغاز به همکاری با روحانیون پیرو آیت الله خمینی مانند سید علی محمد، سید علی اصغر و سید عبدالحسین دستغیب و شیخ علی موحد پرداخت. وی به دلیل فعالیت های دانشجویی یک بار در طی پائیز 1356 تا بهمن 1357 سه بار به مدت کوتاه دستگیر شده و یک بار در هنگام دستگیری شدیدا مضروب شد. او در جریان انقلاب تقریبا همه جلسات سیاسی شهر شیراز را اداره می کرد و در سخنرانی های افرادی مانند حبیب الله پیمان، ابوذر ورداسبی، جلال گنجه ای و بسیاری از شخصیت های دینی و سیاسی حضور داشت.

پس از انقلاب وی در جریان اشغال سفارت آمریکا با دانشجویان پیرو خط امام همراهی کرد و در جریان انقلاب فرهنگی، یکی از عوامل اصلی تعطیلی دانشگاه شیراز بود. در سال 59 دروس دانشگاه را رها کرد و به حوزه رفت تا به تحصیل علوم دینی بپردازد. همان زمان با نیکو( زهرا) رودی یکی از همکلاسی های رشته مهندسی اش ازدواج کرد. وی با آغاز جنگ به عنوان مبلغ به جبهه ها رفت. پس از جنگ نیز به کارهای تحقیقی فقهی در مرکز تحقیقات مجمع مشغول شد. در سال 72 کارشناسی ارشد الهیات گرفت. کدیور در سال 1376 از حوزه علمیه قم درجه اجتهاد در فقه و اصول گرفته و اجازه اجتهاد وی به امضای آیت الله منتظری رسید.

وی در سال 78، دکتری فلسفه و حکمت اسلامی با گرایش حکمت متعالیه را از دانشگاه تربیت مدرس اخذ کرد. پس از آن وی به فعالیت های علمی-پژوهشی مشغول شد. او در کنار مجتهدشبستری و سروش از جمله متکلمین نواندیش و اصلاح طلب محسوب می شود که نظریاتش برای وی دردسرساز نیز بوده است. وی به دلیل نظریاتش در باب حکومت در سال 77 به زندان رفت. محسن کدیور چهار فرزند دارد. وی به زبان های انگلیسی و عربی مسلط است. وی از حامیان میرحسین موسوی است.

انقلاب>ازدواج
در بحبوحه انقلاب با همسر آینده اش آشنا شد. مهاجرانی از دبیران وی در دبیرستان دانشگاه پهلوی شیراز بود. همزمان از دوستان برادر وی و فعالین سیاسی مسلمان. وی در اواخر سال 59 چندی پس از ازدواج برادرش با سید عطاالله مهاجرانی ازدواج کرد. حاصل این ازدواج 4 فرزند به نام های محمدمحسن - 1361، زهرا - 1362، امیرعلی - 1367 و صهبا -  1378 است. وی طی این سال ها هیچ گاه تحصیل و تدریس را رها نکرده است. فرزند اول جمیله کدیور متاهل است و حاصل ازدواجش یک فرزند است.

 

مختصری درباره همسر، عطاءالله مهاجرانی

عطاءالله مهاجرانی سال 1333 در اراک و در خانواده ای مذهبی متولد شد. وی لیسانس تاریخ خود را از دانشگاه اصفهان در سال 1356 گرفت. همان سال به دانشگاه شیراز رفت و همراه با دانشجویان مبارز، علیه رژیم پهلوی فعالیت کرد. همان جا با برادر همسرش یعنی محسن کدیور آشنا شد. هاجرانی با 25 سال سن، جوانترین نماینده مجلس در تاریخ انقلاب است که عضو هیئت رئیسه مجلس نیز بوده است. در سال 61، فوق لیسانس تاریخ و فرهنگ ایران را از دانشگاه شیراز گرفت. پس از آن در بدنه دولت به عنوان رایزن فرهنگی، معاونت نخست وزیر و رئیس جمهوری، سخنگوی دولت و مشاغلی علمی-پژوهشی مشغول بود. در سال 1375 دکترای تاریخ را از دانشگاه تربیت مدرس اخذ کرد و تدریس نیز به فعالیت های دیگر وی اضافه شد. وی سال 78 از سوی مجلس چنجم استیضاح شد و از آن پس به عنوان مشاور رئیس جمهور تا زمان مهاجرتش به انگلیس در سال 82 فعالیت کرد.

 

پس از انقلاب و ادامه تحصیل

تولد دو فرزند در دو سال سبب می شود که جمیله مدتی از تحصیل باز بماند، اما با بازشدن دانشگاه ها، وی در کنکور شرکت کرد و در رشته علوم سیاسی در دانشگاه تهران پذیرفته شد. او موفق شد در عرض 3 سال لیسانس علوم سیاسی خود را از از دانشکده‌ حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران اخذ کند. همان سال یعنی 1367، فرزند سوم وی، نیز متولد شد. وی تنها یک سال از تحصیل بازماند و سال 1368 وارد دوره کارشناسی ارشد روابط بین الملل شد. همان سال وی به سرویس سیاست خارجی کیهان پیوست و تا یک سال در آن روزنامه مشغول به کار بود. سال 69 به روزنامه اطلاعات رفت و در آن نشریه سمت معاونت سرویس خارجی را برعهده گرفت. وی تا سال 72 در همین روزنامه مشغول به کار بود. جمیله سال 71 فوق لیسانس روابط بین الملل خود را اخذ کرد و در سال 72 وارد دوره دکترای علوم سیاسی دانشگاه تربیت مدرس شد. وی در خلال سال های 73 تا 76، عضو شورای سردبیری روزنامه اطلاعات بود.

دوم خرداد و روزهایی سرنوشت ساز

جمیله کدیور چون برادر و همسرش، دوم خرداد ماه سال 1376 در ستاد محمد خاتمی فعالیت کرد. چندی بعد با پیروزی خاتمی، همسرش به عنوان وزیر ارشاد معرفی شد. وی نیز به عنوان مشاور رییس جمهوری در امور رسانه و مطبوعات و یکی از اعضای گروه مشورتی رییس جمهور شد. جمیله کدیور روزهای پرکاری را پشت سر گذاشت، با تهمت های فراوانی روبرو شد و همه گاه از همسرش دفاع کرد. سال 78 نقطه عطف زندگی وی محسوب می شود. تولد آخرین فرزندش، و پیروزی در نخست انتخابات شورای شهر (تهران) سبب شد که وی به رویاهای بزرگتری فکر کند. همان سال دکترای علوم سیاسی اش را از دانشگاه تربیت مدرس اخذ کرد و از طرف زهرا رهنورد همسر میرحسین موسوی که آن زمان ریاست دانشگاه الزهرا را داشت، دعوت شد تا در آن دانشگاه به تدریس بپردازد.

وی به عنوان عضو هیئت علمی آن دانشگاه مشغول به کار شد. هرچند برای برادر و شوهرش روزهای خوبی سپری نمی شد، اما جمیله کدیور در اوج بود. به فاصله کمی پس از آن مهاجرانی استیضاح شد و شغل وزارت را از دست داد. گرچه پیروزی او به عنوان دومین نفر در انتخابات سال 79 مجلس شورای اسلامی (ششم) از سوی مردم شهر تهران، باعث به فراموشی سپردن تلخکامی ها شد. وی از جمله 17 نفری است که در کنفرانس معروف برلین به دعوت حزب سبزهای آلمان و بنیاد هاینریش بل پس از انتخابات مجلس ششم در فروردین 79 حضور یافت. گرچه نفوذ همسرش سبب شد که وی با مشکلات زیادی روبرو نشود و به کارهایش در مجلس و دانشگاه و خانه بازگردد. پس از عدم تایید صلاحیت در هفتمین دوره انتخابات وی به عنوان مشاور رئیس خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران مشغول به کار شد، شغلی که دیری نپایید و با آمدن احمدی نژاد رها شد.

موج شایعه ها (اخبار دو ازدواج آقای مهاجرانی) که در روزنامه های سراسری منتشر شد و حتی قاضی مرتضوی نیز درگیر آن بود، سبب شد که وی از همسرش به طور جدی حمایت کرده و این اقدامات را پاپوشی برای همسرش عنوان کند. فشارها سبب شد که کدیور به همراه خانواده اش به انگلیس مهاجرت کند و تا زمانی که از سوی مهدی کروبی به ستادش دعوت شد در لندن زندگی می کرد.

 

فعالیت های علمی-پژوهشی

جمیله کدیور تا کنون 10 عنوان کتاب و بیش از 20 مقاله به کنفرانس های داخلی و خارجی ارائه کرده است. نگارش مقالات متعددی در نشریات کثیرالانتشار (از سال 1368 به این سو)، گفت‌وگو و مصاحبه با شخصیت‌های درجه اول سیاسی - فرهنگی جهانی (برنده‌ی جشنواره‌ی مطبوعات در همین رابطه)، نگارش چند عنوان کتاب با اسامی: 1- رویارویی انقلاب اسلامی ایران و آمریکا، 2- انتفاضه حماسه ی مقاومت فلسطین، 3-مصر از زاویه‌ای دیگر، 4-پشت پرده‌ی صلح، 5-زن، 6-تحول گفتمان سیاسی شیعه در ایران، 7-توهم توطئه، 8-کمیسیون اصل نود (سه جلد) از جمله فعالیت های او محسوب می شوند.
ــ همچنین شرکت در همایش‌های علمی داخلی و خارجی و ارائه مقالات و سخنرانی از جمله :

• نقش نهضت عاشورا در شکل‌گیری و تداوم انقلاب (همایش عاشورا و انقلاب اسلامی - تهران - زمستان 73)
• فرهنگ ضد زن ریشه در اسرائیلیات دارد (دانشگاه طرابلس - لبتان - زمستان 75)
• بررسی روابط خارجی ایران و آلمان (بنیاد هاینریش بل - برلین - فروردین 79)
• زن، سیاست و گفت‌وگوی تمدن‌ها (همایش نقش زن در گفت‌و‌گوی تمدن‌ها - مرکز گفت‌وگوی تمدن‌ها و مرکز امور مشارکت زنان - تهران - بهمن 79)
• روابط فرهنگی ایران و مصر (مرکز مطالعات الاهرام العربی با همکاری دفتر مطالعات وزارت خارجه - قاهره - مرداد 80)
• ریشه‌ی افراط‌گرایی در فعالیت‌های سیاسی (همایش رقابت‌های سیاسی و امنیت ملی - ریاست جمهوری، وزارت کشور، خانه‌ی احزاب و وزارت اطلاعات - تهران - مرداد 80)
• اسلام سیاسی از نگاه امام خمینی (همایش اسلام سیاسی در جهان معاصر - دفتر مطالعات وزارت خارجه با همکاری مرکز ایران‌شناسی فرانسه - تهران - پاییز 80)
• قضیه‌ی فلسطین در سیاست خارجی معاصر ایران (همایش فلسطین از نگاه ایرانی - دانشگاه تربیت مدرس با همکاری وزارت علوم، تحقیقات و فناوری - تهران - دی‌ماه 80)
• بررسی تحولات سیاست خارجی ایران در قبال کشور‌های عربی (مرکز دراسات الوحده العربیه - معهد الدراسات السیاسیه و الدولیه با همکاری دفتر مطالعات وزارت خارجه - تهران - بهمن 80)
• ایران و تحولات منطقه پس از 11 سپتامبر (دانشگاه‌های سیدنی، کانبرا، ملبورن - استرالیا - اسفند 80)
• زن ایرانی و مشارکت سیاسی (هفته‌ی فرهنگی دارالفکر - دمشق - اردیبهشت 81)
• تاملی بر جدایی گسست نسل دختران از نسل مادران (همایش گسست نسل‌ها - جهاد دانشگاهی تهران - بهمن 83)

سایر فعالیت‌های جمیله کدیور از این جمله اند:

• عضو هیات موسس موسسه‌ی فرهنگی گفت‌وگوی ایران - عرب (1376)
• عضو هیات موسس انجمن روزنامه‌نگاران زن ایران (دبیرکل) (1376)
• عضو هیات موسس گروه دوستی ایران و مصر (نایب رییس) (1381)
• رییس هیات مدیره صندوق قرض‌الحسنه‌ وفاق سبز (1380)
• رییس هیات مدیره بنیاد خیریه وفاق سبز کشور (1381)
• مدیر مسئول نشریه‌ی داخلی صدای زن (1380)
• مدیر انتشارات امید ایرانیان (1380)
• عضو شورای مرکزی خانه‌ی احزاب (1379)
• مسئول کمیته‌ی اطلاع‌رسانی در خانه‌ی احزاب - دوره‌ی اول  (1380)