یکی از اعضای هیات رئیسه اتحادیه صادرات فرش دستباف عنوان کرده که برخی از فروشندگان فرش دستباف، کسب و کار قبلی را رها کرده و به جای آن، مشغول فروش زیرپوش هستند. این اظهارنظر در کنار آمارها و ارقام اعلام شده، نمایانگر وضعیت نامناسب صادرات فرش ایرانی، به عنوان یکی از مشخصه‌های جهانی ایران و صاحب جایگاه پنجم صادرات غیرنفتی کشور است. به طوری که مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی هم اعلام کرده ارزش وزنی صادرات فرش دستباف روند نزولی داشته و از ۲۶.۳ هزار تن در سال ۱۳۷۸ به ۶.۹ هزار تن در سال ۱۳۹۰ رسیده است.
همزمان با کاهش محسوس صادرات فرش و دیگر اقلام، کمپینی در عراق به دنبال تحریم کالاهای ایرانی است و وبسایت انتخاب گزارش داده که در هفته گذشته دیده شده که صدها کامیون ایرانی، بدون تخلیه محموله خود درحال بازگشت به ایران بوده‌اند.
کارگری که یارانه میگیرد، فرش نمی‌بافد!
محمد جواد مختارزاده، از اعضای هیات رئیسه اتحادیه صادرات فرش دستباف به تابناک گفته است که درحال حاضر وضعیت در حوزه فرش بسیار خراب است و تولید و صادرات فرش دستباف ایرانی به مرز بحران رسیده است.
او در تحلیل بحران به وجود آمده، دولت را مقصر معرفی می‌کند و از جمله می‌گوید: “ ابتدا قرار بود در سال ۸۸ پنج درصد تشویقی به صادرکنندگان داده شود، معاون اول رئیس جمهور آقای رحیمی اعلام کرد که هر کس جلوی صادرات را بگیرد معاند است، و باید ۱۰ درصد به صادرکنندگان تشویقی داده شود. اکنون نه تنها ۱۰ درصد داده نشده بلکه همان پنج درصد هم داده نمیشود و تنها ۳ درصد به صادرکنندگان پرداخت میشود. این در حالی است که روز به روز وضعیت صادرات بدتر میشود و هیچ حساب و کتابی هم در میان نیست.”
مختارزاده پرداخت یارانه‌ها را هم دخیل می‌داند: “ با ورود یارانه‌ها به اقتصاد کشور کارگران از کار دست کشیده‌اند. در حال حاضر قالی ریز اصلا بافته نمیشود و دلیل آن هم مشخص است. کارگر قالیبافی که به همراه خانواده خود ماهیانه ۴۵۰ هزار تومان میگیرد و نه پول آب و برق و گاز دارد و نه خرجی زیاد، این یارانه برایش زیاد هم هست و دیگر کار نمی‌کند.”
او همچنین عنوان کرده که اکنون در بازار عباس آباد، برخی از فروشندگان فرش دستباف، کسب و کار قبلی را رها کرده و به جای آن مشغول فروش زیرپوش و مانند آن هستند.
این عضو هیات رئیسه اتحادیه صادرات فرش دستباف آمارهای دولتی اعلام شده را هم زیر سئوال می‌برد و می‌گوید که در بین فرش‌هایی که ادعا میشود صادر شده، بخش زیادی “برگشتی” وجود دارد.
کاهش محسوس صادرات فرش
روز شنبه 29 تیر ماه، مرکز پژوهشهای مجلس از کاهش ۱۵ درصدی سهم صادرات فرش دستباف از صادرات غیر نفتی طی ۱۲ سال خبر داد. بنا بر گزارش این مرکز، ارزش وزنی صادرات فرش دستباف در برنامه‌های، دوم، سوم و چهارم توسعه، روند نزولی داشته و از ۲۶.۳ هزار تن در سال ۱۳۷۸ به ۶.۹ هزار تن در سال ۱۳۹۰ رسیده است.
همچنین عنوان شده که به رغم افزایش ارزش دلاری صادرات طی برنامه چهارم توسعه، کاهش ارزش وزنی میزان صادرات فرش دستباف طی برنامه اخیر نشان می دهد که افزایش صادرات فرش دستباف در برنامه چهارم توسعه ناشی از افزایش میزان صادرات نبوده، بلکه بیشتر از افزایش قیمت جهانی این محصول متاثر شده است.
به این ترتیب سهم صادرات فرش دستباف ایران از صادرات غیرنفتی در این دوره ۱۲ ساله، کاهش پیدا کرده و از ۱۷ درصد در سال ۱۳۷۸ به ۲ درصد در سال ۱۳۹۰ رسیده است. و گفته شده که بخش عمده‌ای از این کاهش سهم، از افزایش صادرات سایر محصولات غیرنفتی(غیر از فرش دستباف ) ناشی میشود.
مرکز پژوهش‌ها، مشکلات موجود در صنعت فرش دستباف را به سه محور تامین مواد اولیه، تولید فرش و توزیع، بازاریابی و فروش تقسیم‌بندی کرده است.
در بخش تامین مواد اولیه، خام فروشی مواد اولیه از جمله پشم و نخ به دلالان خارج کشور، تقلب در تولید مواد اولیه مرغوب از جمله نخ، عدم صرفه اقتصادی در تولید ابریشم و تولید سنتی این محصول، عدم استفاده از تکنولوژی پیشرفته در تولید مواد اولیه از جمله نخ و رنگ، عمده‌ترین مشکلات معرفی شده است.
بهره گیری از محیط غیراستاندارد برای تولید فرش، کم توجهی به حقوق و مزایا و بیمه کارگران شاغل در این صنعت پراکندگی قالیبافان و عدم بهره گیری از کارگاه های متمرکز، عدم دسترسی به اطلاعات ونیازهای بازار، عدم توجه به سلیقه مشتریان هم ضعف‌های بخش تولید بوده‌اند و در محور توزیع؛ بازاریابی و فروش، عدم توجه به موضوع تبلیغات و عدم بهره گیری از مکانیسم های فروش سفارشی، عدم رعایت استانداردهای بسته بندی و ارسال فرش، عدم ارائه خدمات مناسب پس از فروش به مشتریان از ضعف‌های عمده بوده است.
تحریم‌ها، عامل اصلی
اردیبهشت ماه امسال، خبرگزاری رویترز در گزارشی از اوضاع نابسامان صادرات فرش ایران خبر داد. در این مطلب از قول منیره نوبری که پدرش از اواسط سال‌های دهه ۱۹۵۰ میلادی تجارت فرش ایرانی را در اروپا آغاز کرده و امروزه خود این تجارت را اداره می‌کند آمده بود: “حجم فرش‌های موجود در انبارهای هامبورگ از فرش‌های موجود در بازار تهران بیشتر است. چند دهه پیش حدود ۳۰۰ تاجر فرش در هامبورگ کار می‌کردند، ولی امروزه رقم آنها به ۴۵ تاجر کاهش یافته است. ما در گذشته نیز تجارت در دوره‌های بحران را تجربه کرده‌ایم، ولی این بار شرایط بسیار دشوار‌تر از همیشه است.”
یک تاجر دیگر فرش هم عنوان کرده بود که ماه‌های اخیر بد‌ترین دورانی است که وی به یاد دارد و به نظر می‌رسد که هیچ یک از آنهایی که در شهر هامبورگ به این تجارت مشغول هستند از وضعیت فعلی راضی نیستند و امید چندانی هم به آینده ندارند.
در نگاه خبرگزاری رویترز، مهم‌ترین عامل این وضعیت، تشدید تحریم‌ها توسط آمریکا بوده که واردات فرش ایرانی به آمریکا را حتی از طریق کشور ثالث ممنوع کرده است. در حالی که بازار آمریکا حدود ۱۵ درصد از صادرات فرش ایرانی را به خود اختصاص می‌داد. مشکلات مبادلات مالی ناشی از تحریک هم دیگر عامل موثر معرفی شده است.
محمد بهاروند، مدیرعامل اتحادیه مرکزی فرش دستباف روستایی ایران هم با این نظر موافق است. او در آخرین اظهارنظر خود در هفته گذشته، توضیح داد: “در حدود ۲۵ تا ۳۵درصد از مواد اولیه فرش وارداتی است. موادی از جمله پشم و ابریشم غالبا از کشورهای استرالیا، نیوزیلند، چین و اروگوئه وارد می شود. بعد از شدت یافتن تحریم‌ها، قیمت مواد اولیه بین ۵ تا ۷ برابر شده است، به طور مثال ابریشم که در گذشته کیلویی ۶۰هزار تومان خریداری می شد، اینک بعد از شدت یافتن تحریم ها به ۳۵۰هزار تومان رسیده است، بنابراین این افزایش قیمت مواد اولیه تاثیر بسزایی بر قیمت فرش گذاشته است.”
او اضافه می‌کند که در گذشته یک “ال.سی” در مدت ۴۵روز افتتاح می شد، در حالی که الان نمی توانیم “ال.سی” باز کنیم. البته بهاروند عنوان کرده که به رغم تحریم‌ها، صادرات فرش به خود آمریکا هم ادامه دارد و از طریق کشور ثالث انجام میگیرد. بنا به گزارش روزنامه دنیای اقتصاد از آمار رسمی گمرک، ۱۰ کشور اول بازار فرش دستباف در سال ۱۳۹۱ عبارت بودند از آلمان، امارات، لبنان، ژاپن، قطر، ایتالیا، سوئیس، کانادا، انگلیس و سوئد. در این میان بالاترین رشد میزان صادرات ایران مربوط به کشورهای عمان، آفریقای جنوبی، چین و روسیه به ترتیب با ۱۰، ۷، ۶ و ۴ رتبه صعود است. این در حالی است که کشورهایی همچون دانمارک، پاکستان و مالزی هر کدام به ترتیب با ۱۰، ۵ و ۴ رتبه نزول از صدرنشینی ۱۰ کشور اول صادراتی ایران بازماندند.
کاهش صادرات فرش دستباف ایرانی در حالی است که صادرات این کالابه برخی کشورها رشد داشته است. ۱۲ بازار هدف به لحاظ ارزشی و وزنی از رشد مثبتی برخوردار بودند که به ترتیب ارزشی عبارت از: روسیه با ۱۲۷درصد رشد، عمان با ۸۳درصد رشد، اردن با ۵۸درصد رشد، آفریقای جنوبی با ۳۵درصد رشد، چین با ۲۹درصد رشد، قطر با ۱۹درصد رشد، ژاپن ۱۹درصد رشد، سوئیس ۱۳درصد رشد، نروژ ۱۲درصد رشد، عربستان با ۱۰درصد رشد، استرالیا با ۳درصد رشد و لبنان با یک درصد رشد است. همچنین صادرات فرش دستباف در سال ۱۳۹۱ به ۱۳۹۰ در کشور امارات به عنوان یک کشور واسطه صادراتی نصف شده و بازار قدیمی مثل آلمان بیش از ۳۰ درصد کاهش پیدا کرده است. از سوی دیگر، بر اساس آمار گمرک در سال ۱۳۹۱ کشورهای آسیایی و خاورمیانه به تنهایی ۵۲درصد از صادرات فرش دستباف ایران را به خود اختصاص دادند. این در حالی است که این رقم در سال ۱۳۹۰، ۴۷ درصد بوده و نشان از رشد محسوس صادرات به کشورهای آسیایی به ویژه کشورهای غیرعربی دارد.
نه به کالاهای ایرانی در عراق؟
به نوشته وبسایت انتخاب، تعدادی از سازمان‌های حقوق بشر در عراق در اقدامی عجیب خواستار تحریم کالاهای ساخت ایران شده‌اند.
کمپین “صلح” در حال حاضر در استان های انبار، صلاح الدین، نینوا، بغداد و کرکوک و دیالی عراق فعال است و به گفته رهبر آن، در استان های شرکت کننده، مورد استقبال خوبی قرار گرفته و تلاش هایی برای تشویق استان های جنوبی در پیوستن به تحریم در حال انجام است.
به گفته او، برخی از جوانان برای نصب تابلوهایی که شامل عبارت “نه به کالاهای ایران” است، در خیابان ها و آشنا کردن ساکنان محلی با اهداف کمپین داوطلب شده‌اند.
او همچنین مدعی شد: “در عرض یک هفته که از راه‌اندازی این کمپین می گذرد، مواد غذایی و میوه‌های ایرانی شروع به جمع شدن از فروشگاه ها شده‌اند و نیز فروش کند تجهیزات الکتریکی و دیگر لوازم خانگی، برخی از فروشنگان را مجبور کرده است که به معاملات خود با تامین کنندگان ایرانی پایان دهند.”
به نقل از عزیز مخلف، رئیس اتاق بازرگانی انبارهم آمده است که در این هفته دیده شده صدها کامیون ایرانی، بدون تخلیه محموله خود در حال بازگشت به ایران بوده‌اند.
