نقش برجسته بیستون، هشتمین اثر ایرانی ثبت‌شده در فهرست جهانی یونسکو در حال آب رفتن است. منابع آب پشت این اثر جهانی در طول سال‌ها بدون هیچ مزاحمی چون چشمه‌ای جوشیده‌اند و خطوط میخی به یادگار مانده از داریوش بزرگ هخامنشی را شسته و از بین برده‌اند. سنگ‌نوشته بیستون بزرگ‌ترین سنگ‌نوشته جهان، نخستین متن شناخته‌شده ایرانی و از آثار دودمان هخامنشیان مربوط به 520 پیش از میلاد است.
در این کتیبه شرح پیروزی داریوش اول و به بندکشیدن یاغیان را نشان می‌دهد. بیستون، هشتمین اثر ایرانی است که در سال 2006 در فهرست جهانی یونسکو به ثبت رسید. این اثر همچنین به شماره 1222 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده و در شهرستان هرسین در 30 کیلومتری شهر کرمانشاه بر دامنه کوه بیستون واقع است. سال‌هاست کارشناسان و دوستداران میراث فرهنگی از لزوم انجام فعالیت‌هایی برای نجات کتیبه بیستون سخن می‌گویند، از جمله اقدامات لازم برای این کار هدایت آب درون درز افقی کتیبه، انحراف آب روی کتیبه و تراش دادن و مرمت سنگ بالای کتیبه است که مانند یک حائل از جاری شدن آب روی کتیبه جلوگیری می‌کرده است چراکه جاری شدن آب در درز دو لایه بالا و پایین کتیبه، آسیب بسیار زیادی به کتیبه وارد کرده است.
آب‌های جاری گل و لای زیادی به همراه دارند که باعث شست‌وشوی سطح کتیبه و از بین رفتن آن می‌شوند. علاوه بر این سنگ بالای کتیبه بیستون نیز که چون حائلی از جاری شدن آب‌ها روی کتیبه جلوگیری می‌کرد در اثر گذشت زمان، یخ‌زدگی و رشد گیاه تخریب و در حال خورده شدن است. در همین حال حسین راعی مدیر پایگاه میراث جهانی بیستون در پاسخ به پرسش شرق در رابطه با اقدامات انجام‌گرفته برای کاهش آسیب‌ها به این اثر جهانی می‌گوید: «مساله‌ای که شما به آن اشاره می‌کنید در طول صد سال اخیر در حال آسیب زدن به بیستون بوده است، با این حال در این صد سال شدت و میزان این آسیب‌ها هیچ افزایشی پیدا نکرده است و تخریب‌ها محصول سال‌های جدید نیست.» البته این مقام مسوول در حالی چنین می‌گوید که به گفته کارشناسان بخش بالایی ستون سوم نسخه ایلامی بیستون، به دلیل نفوذ این آب‌ها و عدم انجام اقدامات حفاظتی تاکنون آسیب بسیار جدی دیده، به گونه‌ای که هم‌اکنون بخش بیشتری از نویسه‌های ایلامی این بخش به دلیل شسته شدن و از بین رفتن به نسبت صد سال پیش، ناخوانا شده است.
راعی همچنین در ادامه می‌افزاید: “با این وجود ما با کمک متخصصانی از دانشکده فنی درسدن آلمان در حال انجام مستند‌نگاری و اسکن نوری این اثر هستیم که این کار با دقت یک‌صدم میلیمتر در حال انجام است، این پروژه از یک‌سال پیش شروع شده است و به احتمال زیاد در حدود یک سال دیگر نیز به طول بینجامد. این گروه آلمانی که تخصص‌شان مرمت سنگ است در حال مرمت اثر هستند، ما پیش از این نقشه‌های دقیقی از درزها و محل نفوذ آب در بیستون نداشتیم که با مستند‌نگاری انجام‌گرفته این مشکل رفع شده است.” آن‌گونه که مدیر پایگاه میراث جهانی بیستون تاکید می‌کند پس از پایان کار مستند‌نگاری نتیجه کار در دو نسخه تهیه شده که یک نسخه برای بازخوانی متن و قسمت‌های آسیب‌دیده در اختیار اساتید دانشگاه تهران و یک نسخه هم به گروه آلمانی داده می‌شود. راعی می‌گوید: «این کتیبه اولین بار صد سال پیش توسط رابینسون خوانده شده و همان خوانش پایه تمام مطالعات ما بوده است با توجه به این مساله باید یک ترجمه از آن توسط ایرانی‌ها و خوانش جدید اثر نیز در دست باشد،
به همین دلیل دکتر عبدالمجید ارفعی استاد زبان‌های باستانی دانشگاه تهران برای بازخوانی متن اثر اقدام خواهد کرد.» حسین راعی همچنین به شرق می‌گوید: “برای بستن درزها و محل نفوذ آب‌های آسیب‌زا به این اثر تاریخی باید مطالعات سنگینی انجام داد و همچنین باید مطالعات زمین‌شناسی بسیار دقیقی روی آنها انجام گیرد. اما خوشبختانه ما نمونه این کار را در طاق‌بستان انجام داده و منبع نفوذ آب را برای بستن پیدا کردیم.”
براساس گفته‌های این مقام مسوول در سازمان میراث فرهنگی کشور این پروژه چهار مرحله است که تاکنون دو مرحله از کار انجام شده است، گروه آلمانی برای تعطیلات ژانویه به آلمان رفته بودند که پس از آن هم به تعطیلات نوروزی ما برخورد اما آنها از حدود دو هفته دیگر برای ادامه کار به ایران خواهند آمد. این پروژه با اعتباری به میزان 300میلیون تومان اجرا می‌شود. در همین حال و با وجود تعطیلی انجام کار اسکن نوری بیستون، همچنان کتیبه داریوش در میان داربست‌های فلزی و نایلون محصور شده که به گفته کارشناسان نزدیکی بیش از حد داربست‌های فلزی با توجه به بارش باران و مرطوب بودن هوا و همچنین رنگ نخورده بودن داربست‌ها می‌تواند به این اثر جهانی آسیب وارد کند، به‌ویژه آنکه پله‌ها و داربست فلزی از جنسی هستند که در برابر باران و تغییرات جوی واکنش شیمیایی و زنگ‌زدگی نشان می‌دهند و باعث تسریع در تخریب کتیبه و سنگ‌های اطراف می‌شوند.
همچنین رضا مرادی‌غیاث‌آبادی کارشناس میراث‌فرهنگی در رابطه با تاثیر نفوذ آب در آثار سنگی مانند بیستون معتقد است: “تقریبا تمامی بناها، سنگ‌نگاره‌ها و سنگ‌نبشته‌های باستانی و دیگر آثار هنری با بهره‌گیری از سنگ‌های «کلیست» که گونه‌ای از سنگ‌های آهکی هستند ساخته شده‌اند. آثار باستانی تخت‌جمشید، پاسارگاد، شوش و بیستون از آن جمله‌اند. این نوع سنگ دارای درجه سختی 3 بوده و در نتیجه جزو سنگ‌های نرم برشمرده می‌شود و قابلیت پرداخت و صیقل‌کاری مطلوبی نیز دارند.”
فوذ آب به درون ترک‌های پیشین این دسته آثار، حفره را تشکیل می‌دهد که به مرور و با فرسایش بیشتر، به راه آبه بزرگ تبدیل می‌شود. نمونه‌هایی کوچک از این رخداد در بنای آرامگاه کوروش و نمونه بزرگ‌تر در سنگ‌نگاره داریوش بزرگ در بیستون دیده شده است.” این کارشناس می‌افزاید: “در فصل زمستان چنین واقعه اثر تخریبی شدیدتری به همراه دارد. آب بازمانده از بارش برف یا باران، بر بام یا بدنه یا پایه‌های بنا برجای می‌ماند و چندین روز و شب متوالی به تناوب ذوب می‌شود و دگرباره یخ می‌بندد. از آنجا که حجم آب در هنگام یخ بستن حدود 10درصد افزایش می‌یابد و فشاری بالغ بر 300 کیلوگرم بر سانتیمتر مربع بر شکاف‌های پیرامون خود وارد می‌سازد، یکی از شدیدترین اثرات مخرب را برجای می‌گذارد. هرچند که مجاورت سنگ آهکی با آب تاثیر مخرب شدیدی در کوتاه‌مدت به همراه ندارد، اما حرکت آب روانی که در تماس با سنگ است، می‌تواند به سرعت موجب فرسایش آن شود.”
منبع: شرق، 27 فروردین