چند روز پس از تصویب “آئین نامه ساماندهی سایت های اینترنتی” در هیات دولت، معاون حقوقی وزارت ارتباطات خبرهای تازه تری را برای مهار وبلاگ ها و سایت های اینترنتی اعلام کرد. صمد مومن بالله گفت: “باید اشاعه مطالب در سایت‌های فارسی سروسامان داده شود… و همان طور که برای ایجاد نشریات باید مجوز دریافت شود، برای ایجاد نشریات الکترونیکی نیز باید این صورت عمل شود”.
“نباید اجازه داده شود که هر فردی هرچه میخواهد در سایت‌ها و وبلاگ‌ها بنویسد و به هتک حرمت فردی و ملی افراد بپردازد”. این جمله ای از سخنان معاون وزیر ارتباطات در گفت و گو با خبرگزاری ایلنا است تا بیانگر تلقی مقامات جمهوری اسلامی از وب سایت ها و وبلاگ ها باشد.
صمد مومن بالله، معاون حقوقی وزیر ارتباطات همچنین تاکید کرده که “ساماندهی به معنای نظام مندی سایت‌های اینترنتی است”، و گفته “در حال حاضر سایت‌ها و وبلاگهایی ایجاد میشود که در بسیاری از موارد با روح نظام و اعتقادات ما منافات دارد”.
معاون حقوقی و امور مجلس وزارت ارتباطات، با بیان اینکه آیین نامه ساماندهی محتوای سایت‌های اینترنتی به “محتوای مقولات سایت‌های اطلاعاتی جهت و سروسامان می دهد” با اشاره به بعضی دیگر از سایت‌های فارسی، گفته: “آنها به نوعی از زوایای مختلف با اشاعه فساد مشکلاتی را به وجود آوردهاند”، و به همین علت “باید اشاعه مطالب در سایت‌های فارسی سروسامان داده شود”.
معاون حقوقی وزیر ارتباطات هم چنین از شناسایی سایت های اینترنتی خبر داده و گفته است: “با شکل گیری شبکه ملی، بحث ساماندهی محتوای سایت‌های اینترنتی در دستور کار قرار گرفته است تا مشخص شود سایت‌ها در چه مقولاتی فعالیتی دارند”. او با تاکید بر اینکه “آیین نامه ساماندهی سایت های اینترنتی سرویس دهندههای اینترنتی را موظف خواهد کرد که طبق ضابطه به تعریف سایت بپردازند” اضافه کرده: “آیین نامه ساماندهی محتوای سایت‌های اینترنتی ارتباطی به مقوله فیلترینگ نخواهد داشت”.
معاون وزیر ارتباطات علاوه بر این با اشاره “به شروع تبلیغات برای انتخابات که بعضا در برخی سایت‌ها منجر به تخریب و عدم رعایت حقوق کاندیداها میشود”، تاکید کرده که “باید حرمت همه افراد در مطالب منتشر شده در سایت‌ها حفظ شود”.او اعلام کرده است: “باید جلوی سایتهایی که به تخریب کاندیداها به هر نحوی میپردازند گرفته شود، باید برای این گونه موارد مجازاتی لحاظ شود، چرا که هر کس نمیتواند هر چه میخواهد بنویسد و به هتک حرمت افراد بپردازد”.
به نظر می رسد “آئین نامه ساماندهای سایت های اینترنتی” که برخی آن را نقض آشکار قانون اساسی می دانند، از نظر معاون حقوقی وزیر ارتباطات برای کنترل و مهاراینترنت در کشور کافی نیست.از همین رو او تاکید کرده:“باید دستورالعملی برای ایجادکنندگان سایت‌ها به وجود آید تا طبق آن با دقت عمل بیشتری مطالب درج شود که نه تنها در انتخابات بلکه به طور کلی مطالب یک سایت منجر به توهین ملی و یا توهین فردی نشود”.
مومن بالله، همچنین با انتقاد از عدم آینده نگری در مواجه با سایت های اینترنتی و وبلاگ ها گفته: “نگاهمان رو به آینده نیست و تنها به حال توجه میکنیم، باید رویکردمان را به سمت آینده تغییر دهیم و اقداماتی انجام دهیم که از اتفاقات پیشگیری کند”.
از شایعه تا واقعیت
تا پنج سال پیش میزان تولید فارسی در اینترنت در حدود صفر بود، اما با فراگیر شدن اینترنت در ایران و ظهور وبلاگ ها، در طی پنج سال گذشته روند تولید محتوای فارسی روز به روز با افزایش مواجه شده است. نخستین سرویس دهنده وبلاگ فارسی در سال 81 با راه اندازی پرشین بلاگ توسط سه جوان ایرانی آغاز به کار کرد. در ابتدای سال 82 با راه اندازی بلاگ اسکای دومین سرویس دهنده وبلاگ های فارسی نیز آغاز به کار کرد. پس از آن چندین سرویس دهنده دیگر وبلاگ های فارسی و از جمله بلاگفا توانستند در مدتی کوتاه گروه بزرگی از جوانان ایرانی را به وبلاگ نویسی جذب کنند.به تدریج بر تعداد سایت های فارسی نیز افزوده شد، روندی که تاکنون تداوم داشته است. ا این حال تلقی اغلب تصمیم سازان در جمهوری اسلامی در طول پنج سال گذشته نه تنها تغییری نکرده، بلکه کوشیده اند با همان عینک خوب یا بد به فضای مجازی نگاه کنند. همین نگاه سبب شده تا وبلاگ ها و وب سایت های بی شماری دچار فیلترینگ و ده ها وبلاگ نویس و تعدادی از نویسندگان سایت های اینترنتی دستگیر و زندانی شوند.
تقسیم بندی وبلاگ ها و وب سایت ها هم به خودی و غیر خودی، همچنان سیاست محبوب گردانندگان امور در کشور است. بر همین اساس در طول دوسال گذشته با صرف بودجه های کلان راه اندازی “سرویس های خودی وبلاگ نویسی”، یا به کنترل در آوردن سرویس های پیشین در دستور کار نهادهای مختلف حکومتی قرار گرفته است. “برگزاری دوره های اموزش وبلاگ نویسی” یکی از تدابیری است که برای افزایش وبلاگ نویسان خودی مورد استفاده قرار می گیرد. این دوره ها که اکنون در اغلب حوزه های علمیه و پایگاه های بسیج به راه افتاده در تلاش است تا بر کمیت وبلاگ نویسان خودی بیفزاید.
همزمان فشار بر وبلاگ نویسان منتقد که غیر خودی حکومت تلقی می شوند افزوده شده است.فیلترینگ اغلب وبلاگ های پر خواننده منتقدان به دولت یا حکومت، ابتدایی ترین راهی بود که مقامات برگزیدند. تذکرات بی واسطه یا با واسطه به برخی از وبلاگ نویسان، و در مواردی برخوردهای تندتر که با بازداشت و زندانی کردن وبلاگ نویسان همراه بوده، از جمله دیگر تدابیر مقامات کشور برای مهار فضای وب و هدایت آن به سمت دلخواه است.
وقتی در شش ماه پیش، در جریان برگزاری سمینار “بررسی مسایل فیلترینگ سایت‌های اینترنتی” رییس دفتر اینترنت داستانی تهران گفت که “باید به سمتی برویم که سایت‌ها و وبلاگ‌ها برای انتشار مطالب خود، آن را ابتدا عرضه کنند و مجوز بگیرند”، کمتر کسی فکر می کرد آن پیشنهاد به این زودی به مرحله اجرا درآید. اما برخلاف سایر پیشنهادات و طرح ها که اغلب موارد به اجرا در نمی آید، و یا اجرای آن سال ها به طول می انجامد، در کمتر از شش ماه پیشنهاد مهندس طوسی عملی شد و “آئین نامه ساماندهی سایت های اینترنتی” به تصویب هیات دولت رسید، تا براساس آن همه وبلاگ ها و وب سایت هایی که می خواهند “مجاز” باشند با دریافت مجوز از وزارت ارشاد در چارچوب مورد نظر مسئولین فعالیت کنند.
اشتباه نه چندان کوچک
صرف نظر از اینکه مقاماتی چون معاون وزیر ارتباطات چه تلقی ای از اینترنت و فضای مجازی دارند، و چرا تا به این حد نگران آن هستند، به نظر می رسد که آنها در ازای از دست دادن حلوایی نقد وعده ای نسیه به مقامات بالادست خود داده اند. زیرا با یک حساب سر انگشتی می شود حدس زد تنها بررسی تقاضای دویست هزار وبلاگ نویس برای گرفتن مجوز به چه میزان از وقت، بودجه و امکانات نیاز دارد.علاوه بر این می شود از هم اکنون پیش بینی کرد که مستعار نویسی، انتقال مرکز ثقل وبلاگ ها و وب سایت های فارسی به سرویس دهنده های خارجی، از نتایج اولیه اجرای”آئین نامه ساماندهی سایت های اینترنتی” باشد.