مروری بر چند ترانه ی “سبز”
بی شک یکی ازمهمترین و دقیق ترین ابزار مطالعه ی مقاطع مختلفِ تاریخ سیاسی و اجتماعی یک ملت، بررسی و تحلیل آثار هنری است که در پیوند با آن واقعه ی خاصِ عمومی شکل می گیرد. در پیوند با این مساله، به نظر می رسد، “ترانه”، به عنوان غیر رسمی ترین و عام ترین گونه ی هنری، برای رخنمایی ذهنیت ِعمومی، در ابراز و ثبتِ نوع برخورد متن ِ جامعه، با وقایع، بیش از دیگر از گونه ها مستعد باشد.
تاریخ ترانه ی ایران نیز، به حکم تلنبار شدن این گونه بزنگاه های عمومی در آن، مملو از چنین ترانه هایی ست.
از این دست می توان به ترانه های “عارف قزوینی” در سالهای مشروطه، ترانه های اعتراضی اواخر دهه ی ۴۰ و اوایل دهه ی ۵۰ مانند “جمعه”، “شبانه” و یا “جنگل” که درهمدلی با جنبش های مسلحانه سال های اختناق پهلوی ساخته و منتشر شدند و ترانه ها و سرودهای انقلابی محدوده ی سال ۵۷ اشاره کرد.
اما در ارتباط با اعتراضات خیابانی سال ۸۸، سهم ترانه هایی که در رابطه با آن ساخته و منتشر شد، بسیار بیشتر از دیگر مقاطع متناظر خود، بود. بی شک مهمترین دلیل این مساله را می توان ابتدا در گسترش و بسط فضای مجازی و امکانات ارتباطی وسپس فراگیری آهنگسازی و نوازندگی در سطح بیشتری ازجامعه ی شهری، برآورد کرد.
در همان روزهای ابتداییِ اعتراضات، انتشار نماهنگی از تصاویر اعتراضات خیابانی بر روی ترانه ی “شب نورد” باصدای محمد رضا شجریان در فضای مجازی همه گیر شد.
جلد نوار چاووش 2 – نماهنگ ساخته شده از این ترانه را ببینید.
این ترانه که درسالهای ابتداییِ بعد از انقلاب، ودر آلبوم “چاووش ۲”، براساس شعری از “اصلان اصلانیان” و با آهنگسازی “محمد رضا لطفی” منتشر شده بود، انتخاب بسیار مناسبی برای ثبت وقایع سال ۸۸ بود.چرا که همراهی سازندگان این ترانه با انقلاب در سال ۵۸، هیچ نسبتی با فضای خشم آلود و معترض ترانه نداشت و با ساخت این نماهنگ، گویی انطباق دقیق ترانه با متن جامعه، با سی سال تاخیر رخ داد.
امابا گذشت کمتر از دو ماه از آغاز اعتراضات و تداوم آن، ترانه های بسیاری در پیوند با این واقعه ی اعتراضی در فضای مجازی انتشار یافت.
یکی از معروفترین این ترانه ها، ترانه “سکوت” بود که توسط “اسفندیار منفردزاده” و براساس شعری از “پویان” و با صدای “گلشیفته فراهانی” ساخته و منتشر شد. “سکوت ” یکی از معدود آثار منفردزاده در سال های بعد از انقلاب بود که به گفته ی خودش تحت تاثیر شعری که از” پویان مقدسی” در فضای فیس بوک خوانده بود، شکل گرفت. “گلشیفته فراهانی ” که در همان روزها و همزمان با اکران فیلم “ درباره ی الی ” از ایران مهاجرت کرده بود، انتخاب او برای اجرای ترانه شد تا از یک سو خواننده ای از جنس خود ِ معترضان خیابانی، مجری ترانه باشد واز سوی دیگر شهرت نام او در آن سالها، به بیشتر شنیده شدن اثر منجر شود.
گلشیفه فراهانی در نمایی از نماهنگ ترانه ی “ سکوت ” – نماهنگِ آن را ببینید.
درروند این اعتراضات، نام چند نفراز قربانیان، نمادی برای همراهی عمومی با این جنبش شد. با کشته شدن “سهراب اعرابی” و “نداآقاسلطان” نام های “ندا ” و “سهراب” از مرز اسامی کوچک این دو گذشت و به نشانه هایی دردست و ذهن توده ی مردم معترض مبدل گشت.
خیلی زود ترانه ها و اشعار بسیاری برای این دو نام ساخته و منتشر شد. ترانه ی “ ندای سهراب ” یکی از زیباترین و دقیق ترین ترانه های اینچنینی بود.
این ترانه، که در قالب نماهنگی با همین نام در سایت “یوتیوب” منتشر شده بود، براساس شعری منسجم از شرایط آن روزها ی ایران، شکل گرفته بود، که استفاده ی شاعرانه ازنام “ ندا ” و “ سهراب ” در میان بندهای آن، وجهی بینامتنی به این ترانه بخشیده بود.
ترانه ی “ ندای سهراب ” واجد همه ی خصوصیات یک ترانه ی منسجم در همه ی وجوه خود، یعنی شعر و آهنگ و ارکستر و صدای خواننده، است، چنانکه می توان آن را بدون در نظر گرفتن موارد فرامتنی آن نیز، شنید. اما بی شک نام “ ندا ” و “ سهراب ” در این ترانه، هر شنونده ای را به یاد آن روزها می برد. مساله ای که مهمترین امتیاز یک ترانه است.
