حشیش، تریاک، قرص اکس و شیشه، محبوب‌ترین مخدر مصرفی در بین دانشجویان است. این‌ها را نتایج مطالعه شیوع‌شناسی مصرف مواد در بین دانشجویان دانشگاه‌های تابعه وزارت علوم مشخص کرده است. بر اساس این گزارش در بین داروها بیشترین شیوع به ترتیب به کدئین، ترامادول، دیازپام و ریتالین اختصاص دارد.
حمید صرامی، مدیرکل دفتر تحقیقات و آموزش ستاد مبارزه با مواد مخدر با بیان اینکه مواد مخدر و روان گردان‌ها عامل قتل عام نوجوانان و جوانان است، گفته: “بنا بر این مطالعه، مصرف مواد در دانشجویان گروه نمونه که در منازل مجردی سکونت دارند بیشتر از دانشجویانی بوده که در خوابگاه یا همراه خانواده خود زندگی می‌کنند و اکثریت دانشجویان گروه نمونه اولین تجربه مصرف خود را قبل از ورود به دانشگاه عنوان کردند به گونه‌ای که ۵۶ درصد دانشجویان گروه نمونه اعلام کردند که در مورد مواد مخدر اطلاعات کافی ندارند و این یک زنگ خطر جدی است.”
تحقیقات مستقل و مشاهدات کارشناسان از شیوع بالای مصرف مواد مخدر دربین جوانان دانشگاهی حکایت دارد؛ موضوعی که اگر چه خود مسوولان هم به آن اذعان دارند اما از دادن آمارهای دقیق در خصوص دانشجویان معتاد خودداری می‌کنند. اما ماجرا به اینجا ختم نمی‌شود و مسوولان به جای ارائه آمار دقیق و موشکافی علل گسترش مواد مخدر، همچنان مشکلات را بر گردن تهاجم فرهنگی و غرب می‌اندازند. چنانچه حمید صرامی هم گفته است: “ضرورت دارد کلیه بخش‌های مختلف دانشگاه‌ها به‌منظور ضربه‌زدن به استراتژی‌های سیستم مواد مخدر و روان‌گردانها و ناکام ماندن «توطئه‌های استکبار جهانی»، در یک برنامه کوتاه، میان یا بلند مدت، با تلاشی مضاعف در عرصه اطلاع‌رسانی مستمر و هدفمند در خصوص تبیین عوارض ناشی از مصرف مواد بالاخص مواد محرک، آموزش مهارت‌های زندگی به ویژه آموزش مدیریت استرس و خشم و ارتباط فردی و اجتماعی، تقویت فعالیت‌های جایگزین به منظور تحرک و نشاط سالم و ارائه خدمات مشاوره‌ای به دانشجویان گام‌های جدی‌تری بردارند.”
پسران سه برابر دختران مواد مصرف می‌کنند
“توجه به تغییر الگوی مصرف مواد در سطح جامعه، متاسفانه تغییر الگو مصرف در گروه نمونه دانشجویان رخ داده به طوری که مصرف متامفتامین‌ها می‌تواند یک نگرانی جدی را در این گروه رقم زند.”
این را دبیر اتاق‌های فکر ستاد گفته و همچنین با هشدار به والدینی که مواد مصرف می‌کنند، گفته است: “متاسفانه در بین دانشجویان گروه نمونه، شاهد مصرف مواد و دارو، در بین اعضای خانواده این دانشجویان بودیم که اثرات زیان بار آن بر فرزندانشان مترتب شده است.”
همچنین به گفته صرامی “شیوع مصرف مواد در دانشجویان گروه نمونه در قشر پسر سه برابر دانشجویان دختر بوده ولی مصرف دارو در دانشجویان دختر بیشتر از دانشجویان پسر بوده است.” پیش‌تر دیگر مقامات مسوول هم نسبت به افزایش گرایش زنان به مواد مخدر هشدار داده بودند. پس از آنکه وزیر کشور دو برابر و نیم شدن تعداد زنان معتاد در یک سال و نیم اخیر را “زنگ خطر جدی” دانست، معاون رییس جمهور در امور زنان و خانواده هم خبر داد که ۶۲ درصد زنان معتاد، متاهلند و اختلافات خانوادگی یکی از دلایل اعتیاد در زنان است. به گفته زهرا بنیانیان، مشاور دبیرکل ستاد مبارزه با مواد مخدر نتایج “طرح شیوع‌شناسی مصرف مواد” و دیگر آمارها نشان می دهد که بازه سنی ۱۵ تا ۱۹ سالگی مرحله شروع مصرف مواد مخدر در نیمی از زنان معتاد ایرانی است که از آن به عنوان “سن بحرانی مصرف” نام برده شده. مشاور دبیرکل ستاد مبارزه با مواد مخدر همچنین معتقد است که اعتیاد در زنان، خطرناک‌تر از اعتیاد مردان است: “بروز عوارض فردی و اجتماعی اعتیاد در زنان نسبت به مردان بیشتر است و بر این اساس دامنه تاثیر اعتیاد زنان نه تنها، به فرد معتاد بلکه بر فرزندان و بعضاً آثار ویرانگر آن بر اجتماع خواهد بود و سرانجام فرد یا خودکشی می‌کند و یا به سمت انتقام می‌رود.”
بنیانیان، کسب لذت، کنجکاوی، تفریح، رفع مشکلات روحی، در دسترس بودن مواد، فشار دوستان، رفع درد، کار سنگین، کاهش علایم بیماری‌های جسمی، اختلافات خانوادگی و رفع مشکلات جنسی را به ترتیب از علل مهم شروع مصرف مواد در زنان ذکر کرده است.
شهیندخت مولاوردی، معاون رییس جمهور در امور زنان و خانواده هم با بیان اینکه اعتیاد مرزهای تحصیل، فرهنگ و دین را درنوردیده است، تاکید کرده: “هیچکس نمی‌تواند مدعی شود که اعتیاد، تنها مختص یک گروه یا طبقه خاص از جامعه است.”
ایران، دومین مصرف کننده مواد مخدر در جهان
از آمار یک میلیون ۲۰۰ تا ۳۰۰ هزار نفری معتادان در ایران در حالی سخن می رود که حتی آمار دو میلیون نفری که پیش‌تر توسط احمدی مقدم فرمانده نیروی انتظامی اعلام شده بود از سوی کارشناسان پذیرفته نیست چرا که سال‌هاست با وجود افزایش جمعیت، کاهش سن مصرف مواد مخدر، افزایش تمایل زنان و جوانان به مصرف این مواد، کماکان میزان معتادان همان دومیلیون نفر دو دهه اخیر اعلام می شود. هرچند برخی از مسوولان زیر بار همان آمار دومیلیونی هم نمی‌روند و مثل وزیر کشور جدید ۸۰۰ هزار نفر از آمارهای سال گذشته کم می‌کنند. این در حالی است که وزارت بهداشت نیز پیش‌تر اعلام کرده بود آماری از مصرف کنندگان تفننی مواد مخدر ندارد.
علی هاشمی، دبیرکل اسبق ستاد مبارزه با مواد مخدر در این خصوص می‌گوید: “سال ۱۳۳۴ که جمعیت ایران ۲۹ میلیون نفر بود نزدیک به یک و نیم میلیون مصرف‌کننده داشتیم، که این یعنی چیزی حدود ۹ درصد جمعیت کشور. همین طور طبق آماری که در اسناد کشور موجود است در سال ۵۶، آمار دو و نیم میلیون نفر را داشتیم. بعد از انقلاب و در سال ۶۶ آمار مصرف‌کننده‌ها دو میلیون نفر بود. در نهایت در سال ۸۳ که آن زمان خودم دبیر ستاد بودم یک کار تحقیقاتی با مشارکت ستاد، وزارت بهداشت و سازمان ملل انجام شد که طبق آن کل مصرف‌کننده‌ها اعم از دایمی و تفننی سه میلیون و ۷۰۰ هزار تا شد. باید این را هم در نظر گرفت که جمعیت هم رشد کرده است بنابراین آمار کم نشده است.”
کتمان آمار معتادان در حالی صورت می‌گیرد که گزارش دفتر مبارزه با مواد مخدر و جرایم مرتبط سازمان ملل متحد در ایران به صراحت می‌گوید “ایران دومین مصرف کننده مواد مخدر در جهان است» و گزارش‌های دیگری هم حاکی از این است که “ایران پایین‌ترین سن آغاز اعتیاد را در بین کشورهای جهان دارد.”
بر اساس اعلام سازمان پزشکی قانونی در هفت ماهه اول سال گذشته، هزار و ۵۵۶ معتاد بر اثر سوءمصرف مواد مخدر جان باخته‌اند. مرگ‌های ناشی از سوءمصرف مواد مخدر، از سال ۱۳۸۲ به بعد، دومین عامل مرگ مرگ‌های غیر طبیعی پس از تصادفات بوده است. بنا بر اعلام دفتر تحقیقات و آموزش ستاد مبارزه با مواد مخدر، از سال ۱۳۷۳ تا شش ماهه اول سال جاری، ۴۷ هزار و ۲۷۷ ایرانی براثر سوءمصرف مواد جان داده‌اند، یعنی به طور میانگین روزانه هفت نفر بر اثر سوء مصرف مواد مخدر می‌میرند. تحقیقات نشان می‌دهد که بالا‌ترین میزان فوت در این زمینه مربوط به سال ۱۳۸۸ بوده است.
بسیاری از کارشناسان کنترل مساله اعتیاد را مشروط به داشتن داده‌های نزدیک به واقعیت می‌دانند. این درحالی است که اعلام آمار واقعی معتادان، تابویی محسوب می‌شود که کسی مایل به شکستنش نیست و سال‌هاست با وجود اخبار نگران‌کننده شمار معتادان از دومیلیون نفر تجاوز نکرده است.
نهادهای متولی معتادان از کمبود بودجه شکایت دارند و کارشناسان، برطرف کردن معضلاتی چون بیکاری، فقر و فراهم کردن تفریحات مورد نیاز جوانان را راه‌حل‌های ریشه‌ای حل بحران اعتیاد در کشور می‌دانند.
