تونی کارون
شوک سقوط حسنی مبارک روز دوشنبه هم در خاورمیانه طنین انداز شد و این بار نه در مصر بلکه در خاومیانه و ایران. روز دوشنبه صد ها هزار نفر به خیابان های ایران رفتند و رهبران این کشور را به یک چالش دموکراتیک کشیدند. هیلاری کلینتون وزیر امور خارجه آمریکا از معترضان ایرانی حمایت کرد و گفت: “ما امیدواریم که مخالفان حکومت و مردم شجاع ایران در خیابان های ایران همان فرصت هایی را داشته باشند که همتایان مصری شان داشتند.”
از بعد از خداحافطی متحد آمریکا، مبارک، دولت آمریکا دائما از دموکراسی در ایران می گوید، کمتر از کشورهایی چون یمن و رئیس جمهورش علی عبدالله صالح، حکومت نظامی الجزیره و بحرین که سرانشان از متحدان قدیمی آمریکا بودند.
لازم به گفتن نیست که زمانی که دولت اوباما امیدوار بود که ایران دومین کشوری باشد که به دموکراسی می رسد، حکومت ایران نیز امیدوار بود که حکومت بحرین که میزبان ناوهای آمریکایی در خلیج فارس است، سقوط کند. هزاران بحرینی روز دوشنبه دست به تظاهرات زدند و اعلام کردند که روز سه شنبه “روز خشم” مردم بحرین است و آنها دوباره به خیابان ها باز خواهند گشت. حکومت سنی بحرین متحد آمریکا است و ایران از اکثریت 70 درصدی شیعه این کشور حمایت می کند.
درحالی که کشور های منطقه دست به اصلاح حکومت خود زده اند، در مصر و ایران قشر کم درآمد می توانند نقش تعیین کننده ای داشته باشند. جنبش سبز ایران، قیام کشورهای مصر و تونس را بهانه کرد تا بعد از یک سال که از آخرین حضور خیابانی این جنبش می گذشت، بار دیگر به خیابان برود و در پست هایی که مخالفان در فیس بوک می گذاشتند هدف خود را از برگزاری این راهپیمایی نشان دادن این موضوع می دانستند که جنبش سبز هنوز زنده است و قصد داشتند که همراهی خود را با مردم مصر و تونس نشان بدهند که دیکتاتور ها را از کشورشان بیرون کردند. در این نوشته ها نه تنها همدردی با مردمی دیده می شد که در مقابل دیکتاتوری ایستاده اند، بلکه یک اقدام سیاسی هوشمندانه نیز بود، زیرا حکومت ایران هم از رفتن رهبران کشور های مصر و تونس که متحد آمریکا بودند، ابراز خوشنودی کرده بودند.
درصفحه فیس بوکی این رویداد راهکار هایی متفاوت از مصر اتخاذ شده بود. بجای اینکه از مردم دعوت بشود که در یک میدان جمع شوند، از آنها خواسته شده بود در یک مسیر راهپیمایی کنند و از محله خود شروع کنند تا بر تعدادشان افزوده شود و وقتی هسته اولیه تجمع شکل گرفت، به خیابان های اصلی بروند. آنها از تجربه معترضان تونسی بهره گرفتند و به مردمی که به راهپیمایی می رفتند توصیه کردند از کاپشن های کلاه دار استفاده کنند و برای مقابله با گاز اشک آور آبلیمو همراه داشته باشند و از در قابلمه بعنوان سپر علیه سنگ و تیر استفاده کنند و به دوربین های پلیس، اسپری رنگ بپاشند.
اما جنبش سبز با محدودیت های خودش دست و پنجه نرم می کند. تظاهرات مسالمت آمیز این جنبش باعث می شود که دولت آن را سرکوب کند. مشکل دیگر اهداف جنبش است: رهبران جنبش که خود از نخبگان حکومت بوده اند، میر حسین موسوی و مهدی کروبی، کاندیدا های سابق ریاست جمهوری طرفدار اصلاح نظام هستند نه سرنگونی آن. این هدف ممکن است طرفدارانی داشته باشد اما طرفداران طبقه متوسط این جنبش که حاضرند جانشان را در این راه بدهند، شاید تنها هدفشان این نباشد. اما اگر جنبش خواهان پایان دادن به جمهوری اسلامی و حکومت دینی باشد ممکن است منجر به تفرقه در میان مخالفان بشود و نتیجه آن به سود احمدی نژاد باشد.
آنچه می تواند در این جنبش پویا تغییر ایجاد کند، افزایش مشکلات اقتصادی طبقه کارگر در ایران است بخصوص از زمانی که یارانه های بنزین برداشته شد و تحریم های اقتصادی بین المللی افزایش پیدا کرده است. اگر قیمت مایحتاج زندگی بالا برود این امکان وجود دارد که طبقه کارگر ایران هم به خیابان ها برود و نظام را به چالش بکشد و این محاسبات سیاسی را در ایران تغییر خواهد داد. درست مانند مصر که اعتصابات گسترده کارگران در اوایل هفته گذشته منجر به کناره گیری مبارک شد.
اگرچه اعتصاب کارگران مصری نقش مهمی در سقوط مبارک داشت، اما با رفتن مبارک مشکلات آنان همچنان باقی است. روز دوشنبه بعد از اینکه ارتش میدان تحریر را از چادر های دموکراسی خواهان که نزدیک به سه هفته در آنجا مقاومت کرده بودند را جمع کرد، هزاران نفر از تظاهرات کنندگان که متشکل از کارگران و کارمندان بخش های خدماتی و حتی پلیس های ناراضی به آنجا بازگشتند و خواستار افزایش حقوقشان شدند. کارمندان وسائط نقلیه عمومی، بانک ها، و بخش توریسم همچنان در اعتصاب هستند و کارگران صنایع نفت و گاز نیز به آنها پیوسته اند.
این مبارزه جدید، ایجاد ثبات را برای حکومت نظامی مصر مشکل می کند. شورای عالی نظامی که مبارک قدرت را به آن واگذار کرده است، روز شنبه طی بیانیه ای از مردم مصر خواسته است که برسر کار برگردند زیرا اعتصاب آنها به امنیت کشور ضربه می زند. روز دوشنبه شورای عالی نظامی با نماینده جوانان جنبش که 18 روز در مقابل مبارک مقاومت کرده بودند، مذاکره کرد. آنها وعده دادند که هر چه زودتر برای تعیین حکومت جدید، رفراندوم برگزار کنند و قانون اساسی جدید را تا دو ماه آینده به همه پرسی بگذارند.
روز دوشنبه دانشجویان یمنی هم به خیابان ها رفتند و خواستار استعفای رئیس جمهورشان شدند. وی دو هفته پیش قول داده بود که در انتخابات 2013 شرکت نکند. هدف از برگزاری راهپیمایی دیروز در یمن آزادی هفت دانشجویی بود که روز یکشنبه دستگیر شده بودند. حدود 4 هزار نفر از جمله وکلا و فعالان دیگر به خیابان ها آمدند و از صالح خواستند تا مثل مبارک از قدرت کناره گیری کند. آنها در میدان تحریر صنعا تظاهرات کردند به این امید که موفقیت مردم مصر نصیبشان بشود. اما وقتی به آنجا رسیدند در حدود 1000 نفر از طرفداران حکومت آنجا را اشغال کرده بودند و به نفع صالح شعار می دادند. آمادگی پلیس و طرفداران حکومت آنها را نا امید کرد و به این نتیجه رساند که یمن به این زودی ها هم سرنوشت با مصر نخواهد شد.
هنوز چه از دیدگاه آمریکا، تهران یا مصر در اینکه آیا زمستان اعتراض در خاورمیانه چشم انداز سیاسی منطقه را تغییر بدهد، تردید هایی وجود دارد. اوباما روز جمعه گفت:« در زندگی ما لحظه های بسیار نادری وجود دارند که در آنها امکان تجربه های تاریخی را داریم.» اما برای کسانی که بر سر قدرت هستند این تجربه های تاریخی همراه با غافلگیری های ناخوشایندی خواهد بود.
تایمز، 15 فوریه