یوسف محمدی
رویدادهای مهم سیاسی در هر کشور، موقعیت هایی طلایی هستند برای کارتونیست های مطبوعاتی تا اندیشه و نکته سنجی را با درک عمیق خود از احوالات سیاسی و اجتماعی گره زنند و آثاری تأثیرگذار و ماندنی پدید آورند. بسیاری از ما وقایع مهمی چون یازده سپتامبر، واترگیت یا جنگ خلیج فارس را از خلال کارتون های مربوطه به خاطر می آوریم.
در شرایطی که تب انتخابات ریاست جمهوری در آمریکا بالا گرفته، هشتمین انتخابات مجلس ایران، مهمترین رویداد سیاسی کشور ما به شمار می رود. مقایسه برخورد کارتونیست های ایرانی و آمریکایی در قبال موضوعی واحد - انتخابات- در کشورهایشان، خالی از لطف نخواهد بود.
آمریکا: در حالی که سناتور جان مک کین با آرامش تمام آراء ایالت های مختلف را در صندوق خود جمع کرده و میخ خود را به عنوان نامزد قطعی جمهوریخواهان محکم کوبیده است، باراک اوباما و هیلاری کلینتون در اردوگاه دموکرات ها به هم پیچیده اند و از هیچ تلاشی برای لجن مال کردن هم، فروگذار نمی کنند.
با نگاهی به کارتون های دو سه ماه اخیر مطبوعات آمریکا می توان مجموعه این وقایع را در آثار کارتونیست هایی چون مایک رامیرز، کیگل و اری یل مشاهده کرد. نیش تیز طنازانه کارتونیست ها، فارغ از تمایلات سیاسی شان، کوچکترین کلام و رفتار نابه هنجار انتخاباتی را نشانه گرفته و سیاستمداران را نواخته است. مطبوعات پرتیراژ در آمریکا بر افکار عمومی تأثیر می گذارند و کارتون ها با توجه به ارتباط قدرتمندشان با مخاطب، نقش عمده ای در این تأثیرگذاری بازی می کنند. سال ها بعد مجموعه آثار پدید آمده را می توان به عنوان گواهی بر یک دوران تاریخی، مورد استناد قرار داد و تحلیل و بررسی کرد.
ایران: چند ماه مانده به انتخابات، اصولگرایان چند پاره شده اند در حالی که حال و روز اصلاح طلبان چندان خوش تر نیست و هر از گاهی، سران احزاب مشارکت، همبستگی و اعتماد ملی سخنرانی هایی در رد و نفی هم می کنند. زمان تأیید صلاحیت ها فرا می رسد، نود در صد نامزدهای اصلاح طلب رد می شوند. بعضی سعی در حل مشکل از طریق رهبری دارند، مقامی از وزارت کشور تأیید صلاحیت ردشدگان را امکان ناپذیر اعلام می کند، قرار می شود صلاحیت بعضی از نمایندگان شرکت کننده در تحصن مجلس ششم به شرط اعلام تبری از آن ماجرا، مجدداً تأیید شود. نوه امام خمینی ابتدا رد و بعد تأیید می شود. نهضت آزادی انتخابات را تحریم می کند. اکثریت خاموش همچنان خاموش اند و نماینده ای در این جریانات ندارند. آقای خاتمی بر شرکت در این انتخابات، حتی به این شکل ناعادلانه، تأکید می کند.
مجموعه این وقایع ریز و درشت که تنها گزیده ای از آنها را آوردم، چه جلوه ای در کارتون مطبوعاتی ایران داشته است؟ مروری اجمالی بر آثار منتشره در نشریات اصلاح طلب، نشان می دهد که تقریباً هیچ اشاره مستقیمی به بازیگران این بازی سیاسی نشده است.
تنها در دوران رد صلاحیت های گسترده، صندوقهای رأی در بسته و آراء به هدف ننشسته، جایی در آثار کارتونیست ها پیدا کرده و نارضایتی بخشی از افکار عمومی را به نمایش گذاشته اند. در یک دو هفته اخیر هم اگر کارتونی، انتخابات را موضوع قرار داده، حتماً با مولفه های مانند خورشید، پرنده و درخت همراه بوده تا بر نگاه مثبت سفارش دهندگان کارتون- و نه خود کارتونیست- نسبت به انتخابات پیش رو تأکید کرده باشد. انگار هیچ نارضایتی از روند انتخابات جاری در کار نیست یا لااقل بررسی کارتون های منتشره ما را به چنین نتیجه ای می رساند!
آثار منتشره درباره انتخابات مجلس هشتم ایران هم روزگاری نمونه هایی مناسب، برای تحلیل و بررسی آیندگان خواهند شد البته نه به عنوان گواهی بر تاریخ و سیاست، که به عنوان نشانه های بیماری سانسور و استبداد زدگی کارتون مطبوعاتی در این دوران حساس تاریخ ایران.